T ü r k o L o g I y a №4 2015
Yüklə 278,72 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTİQLAL ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏ X ü l a s ə.
- ƏDƏBİYYAT VƏ QEYDLƏR
- Ключевые слова
- Çapa təqdim edən
| T Ü R K O L O G İ Y A № 4 2015
M A T E R İ A L L A R V Ə M Ə R U Z Ə L Ə R SEVİL MEHDİYEVA İSTİQLAL ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏ X ü l a s ə. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümunəsi Azərbaycanın Xalq şairi, ədəbiyyatşünas, ictimai-siyasi xadim, akademik Bəxtiyar Vahabzadə xalqına, torpağına dərin köklərlə bağlı şair olmaqla həm də xalq mənəviyyatına, xalq dilinə dərin köklərlə bağlı olmuş bir istiqlal şairi olaraq xalqın ictimai-siyasi ruhunun özünə qaytarılmasında mühüm rol oynamışdır. Yaradıcılığının ilk illərindən xalq şairi B.Vahabzadə özünü daha çox savaş meydanında xalqın müstəqilliyi və azadlığı uğrunda mübarizənin əsgəri hesab etmiş və bunu öz yaradıcılıq amalına çevirmişdir. Açar sözlər: poeziya, şeir, vətən, istiqlal, xalq, xalq dili
Çağdaş türk dünyasının böyük siyasi xadi- mi, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Hey- dər Əliyev XX əsr Azərbaycan istiqlal ədəbiyya- tından danışarkən xalq şairi akad. Bəxtiyar Va- habzadəni bu ədəbiyyatın önündə gedən milli şair olduğunu qeyd edərək göstərirdi ki, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, XX əsrin istiqlal şairləri kimi, xalqın önündə getdilər, xalq onları sevdi, onlara inandı, xalqın milli şüur və düşüncələrini özünə qaytarılmasın- da bu şairlər mühüm rol oynadılar. Bu gün fəxarət hissilə deyirik ki, Bəxtiyar Vahabzadə hələ 50-ci illərdən özünü xalqın milli şairi kimi təsdiq edə bildi. «Gülüstan» poemasın- da vətənin ikiyə parçalanmasına etiraz olaraq öz milli-mənəvi ağrılarını xalqın diqqətinə çatdırdı:
Min ləkə vurdular şərəfimizə… Biri «baran» dedi, biri «xər» dedi [1. S.5]. Şair ürək yanğısı ilə iki imperiya (rus və fars) əsarətində olan Azərbaycan türk xalqının mənəvi təhqir olunmasını xalqa ünvanladı. Akad. Yaşar Qarayev göstərirdi ki, «Gü- lüstan» poemasının ədəbiyyatımıza gəlişi ta- mamilə yeni səsli bir şairin gəlişi olmaqla, həm də poeziyamıza «milli narahatlığın tərcü- manı», xalqın «dərdinin dəlisi», azadlıq, istiq- lal uğrunda mübarizənin əsgəri – bu mübarizə- də xalqın «vəkil»inin gəlişi demək idi. Şair özü bu haqda 1968-ci ildə belə deyirdi:
Mən kiməm, qərəzim nə? Qarşı durdum zillətə. Vəkil etdi kim məni Bilmirəm bu millətə?! [1. S.5]
Sonralar Bəxtiyar Vahabzadə rəsmi şəkil- də millət vəkili seçilsə də, şair özünün çox-çox 6 «Türkologiya», № 4 SEVİL MEHDİYEVA
82 əvvəllərdən xalqa vəkil olduğunun cavabını yenə də özü verdi:
Bu zülmün, bu zillətin Sonunu görmək çətin! Vəkil etdi millətin Çəkdiyi sitəm məni! [1. S.45; 2]
Yaradıcılığının ilk illərindən xalq şairi özünü sənət meydanında eşq, gözəllik aşiqin- dən daha çox savaş meydanında istiqlal və azadlıq əsgəri hesab etmiş, millətin azadlıq ideyalarını ön plana çəkmiş, öz poetik amalına çevirmişdir. Bu mənada şairin son «Qeybdən səs» şeirlər çələngində «Sandıqdan səslər» bölməsində verilmiş şeirlər məzmun etibarilə bu günə qədər məhz siyasi qayəsinə görə çap olunmayan, milli mənliyimizi təhqir edən im- periya siyasətini kəskin tənqid edən əsərlərdir. Bəxtiyar Vahabzadə çağdaş şeirin tari- xinə ikinci dünya müharibəsindən sonrakı nəs- lin nümayəndəsi kimi daxil olmuş, Aprel çevrilişinin, 37-ci illər vəhşətinin, dünya mü- haribəsinin imtahanından çıxan milli şeiri son- rakı «dinc illərin», əxlaqi axtarışların, texniki inqilabların, «yenidənqurma»nın, azadlıq hərə- katı və suverenliyin sınağından qoruyub-sax- lamaq bu nəslin öhdəsinə düşmüşdür. Nəslin uğurlarını qabarıq şəkildə ifadə etmək isə bir şair kimi Bəxtiyar Vahabzadəyə nəsib oldu. Nəslinə, kökünə, xalqına bağlılıq təkrarsiz milli cəhdlər, milli sayıqlıq Bəxtiyar Vahabza- də şeirini çağdaş Azərbaycan poeziyasının ta- rixi-bədii faktına və hadisəsinə çevirdi [3. S.7] XX əsrin 50-ci illərində şair «Gülüstan» poe- masını yazmaqla milli təəssübkeşliyi ilə seçil- di və sözün həqiqi mənasında milli şair missi- yasını qazandı, bu adı son nəfəsinə qədər şə- rəflə daşıdı. Akad. Yaşar Qarayev Azərbaycan milli fikrinin inkişafında 60–70-ci illəri azadlıq və müstəqillik ideologiyasının oyanış dövrü ad- landırırdı. Alimin fikrincə, bu dövrlərdən pər- vazlanan «milli renessansı» məhz həmin döv- rün romantik şairlərinin, milli şüarlı ziyalıları- nın istiqlal çağırışları yetışdirib ərsəyə gətirdi. Alim məsələyə bir qədər də aydınlıq gətirərək yazır: «Ümumiyyətlə, dünyanın ən romantik və tragik istiqlalı Azərbaycan istiqlalı olmuş- dur, dünyada istiqlalın ən romantik şeirini də həmişə türk şairləri yaradıblar; Mehmed Akif Ərsoy, Məhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad, Nazim Hikmət, Səməd Vurğun, Rəsul Rza. İstiqlal rəmzini həm şeirində, həm sinəsin- də gəzdirən onların davaçıları, çağdaş şairlər – Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza bu ənənəni davam etdirmişlər» [3. S.9]. İstiqlal – xalqın azadlıq qələbəsi onun ana dilinin vəziyyəti, durumu ilə yaxından bağlıdır. V.Q.Belinski ədəbi dilin apogey – ən yüksək səviyyəsini onun xalq dilinin bütün incəlikləri- nə nə dərəcədə yiyələnməsində görürdü. O göstərirdi ki, A.S.Puşkinin rus ədəbi dilinin banisi səviyyəsini fəth etməsində dayəsi Arina Rodionovnanın şairə uşaq yaşlarında söylədiyi rus xalq nağıllarının, biliklərinin az təsiri ol- mamışdır. Bu mənada XX əsr türk xalqının böyük istiqlal şairi Nazim Hikmətin dil haq- qında dediyi fikirlər V.Q.Belinskinin fikirləri ilə üst-üstə düşür. T.Hüseynovanın tədqiqatına görə, türk istiqlalının görkəmli nümayəndəsi böyük şair Nazim Hikmət canlı xalq dili ifadəsini (Belin- skinin işlətdiyi «просторечие») daha səmimi bir variantda – «köylü dili» variantında işlət- mişdir. Nazim Hikmət «köylü dili» deyərkən canlı danışıq dilinin içi, rüşeymini, ana dilinin qat-qat geniş mənzərəsini nəzərdə tuturdu [4. S.18].
Müşahidələrimiz bir daha göstərir ki, Azər- baycan istiqlalının öncül nümayəndəsi akad. B.Vahabzadə, dil, din, məslək qardaşı Nazim Hikmət kimi, ana dilinin adi sözlərinə siyasi don geydirməklə, siyasi leksika ilə canlı danışıq dili leksikasını birləşdirərək, xüsusi bir üslubda öz məsləkini tərənnüm etmiş, bununla da, siyasi leksikanı milliləşdirmiş, eyni zamanda canlı danışıq dili sözlərinə çağdaş dəb vermiş, onu,
İSTİQLAL ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏ
83 bir növ, modernləşdirmiş, özünəməxsus üslu- buna nail olmuşdur:
Qoparmadı Tanrısı Qolumuzdan zənciri, Dilimizdən kilidi [1. S.17].
Torpağın altındadır torpağın sahibləri, Gəlmələr torpaq üstə torpağa sahib olmuş [1. S.19].
Məndən qorxursan? – Bəli! Qorxursansa sən əgər, Ay pəzəvəng, yekəpər, Mənim köhnə düşmənim! Bəs niyə əl-qolumu
Vətəndaş şair milli semantikalı söz bir- ləşmələri, sabit ifadələr işlətməklə şeirlərini xalqın sevərək mənimsəməsinə imkan yaradır:
Əcnəbi pul qırır xərabəsindən, Bizə düşmən olub sərvətimiz də! [1. S.20]
Həm insanı, həm torpağı Necə verdik biz güdaza?? [1. S.87]
Hansı qanunda var ki, Çağrılmamış qonaqlar Evin sahibi olsun?! Hansı qanunda var ki, xalqın ləyaqətini
Bu məqsədlə şair tez-tez öz siyasi fikir- lərini xalqa dərhal çatdırmaq üçün adi məişət sözlərini məharətlə şəxsləndirmə prinsipindən istifadə edir:
Cavidin əzabını, Dərdini yazanda mən, Söz cırdı köynəyini, Söz atdı örpəyini. Daş kimi çılpaq oldu Daş üzümə ağ oldu, Daş kimi şaqqıldayıb Söz bir-birinə dəydi, Sözlər başını əydi, Bu kədərin önündə... [1. S.110]
Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlə- rində kontrastlarla dolu motivlər linqvistik ba- xımdan zidd mənalı sözlər-antonimlər vasitəsi- lə təzahürünü tapır:
Mən öz faciəmi səadət bildim, Toyumda ağladım, yasımda güldüm, Zülmətə nur dedim, yoxa var dedim. Ən böyük bədbəxtə bəxtiyar dedim. Ayıra bilmədim xeyiri şərdən,
Qeyd etmək lazımdır ki, B.Vahabzadə- nin əsərləri üçün belə ziddiyyətli məqamlar çox səciyyəvidir, çünki şairin dünyagörüşü, ideyası, məsləki hər zaman mövcud totalitar, imperiya rejiminə qarşı kontrastlar, ziddiyyət- lər, mübarizələr müstəvisində toqquşurdu. Lenin və SSRİ Dövlət mükafatları lau- reatı, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, qırğız-sovet və dünya ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Çingiz Aytmatov şair haqqında deyirdi ki, bizi əhatə edən aləm B.Vahabzadəni dərindən dü- şündürür: hər incə məqamı poeziya səviyyə- sinə qaldırmaq ehtirası B.Vahabzadənin fitrə- tindədir. Bu həqiqətlərə bir də onu əlavə etmək olar ki, bütün bunları şairin həm də Füzuli ahı- nın alovlanan xüsusi can yanğısı və ürək ağrısı ilə tərənnüm etməsindədir. Şairin məşhur, xal- qın dilində artıq aforizmə çevrilmiş 1. Şam əgər yanmırsa, yaşamır demək! 2. Onun da həyatı yanmağındadır! – beyti şairin yaradıcılığının əsas istiqaməti, qayəsi, leytmotivi olmuşdur. B.Vahabzadənin yaradıcılığından keçən həmin ağrı onun ürəyinin kapilyarlarına qədər yayılaraq, adi qırmızı xətt yox, dünyanın ən böyük nəhrləri – ərəb dünyasını yaşadan Nil 6 *
SEVİL MEHDİYEVA
84 irmağı, İtil (Volqa), Qanq çayları nəhəngliyi ilə müqayisə oluna bilər. Bu ağrılar – xalq- millət ağrısı, dil ağrısı, torpağın bölünməsi ağrı- sı, unutqanlıq ağrısı, biganəlik – liberallıq ağrı- sı, vətəndaşlıq ağrısı, millətin hüquqsuzluğu, milli-mənəvi dəyər ağrısı ümumən xalqın tale- yüklü problemlərinin ağrısı, onun bütün bədii- publisist yaradıcılığını səciyyələndirən məxsusi xüsusiyyətlərdir. Bu mənada şairi, «köksündə dərisi soyulmuş ürək gəzdirən dahi insan» he- sab edənlərin sözlərində böyük həqiqət vardır. Şair, həqiqətən də, böyük ağrılar yaşaya- yaşaya yazır, millətinin, xalqının tarixini yana- yana təsvir edir:
Tariximiz danıldı, Uydurma tarix ilə kimliyimiz anıldı. Öz kökünü bilməyən gözü küllü bu millət Zamanın yollarında hər addımda yanıldı... Uydurma tarix bizi anamızdan ayırıb, Yad anadan alınmış bələklə qundaqladı. Bu xalqın tarixini düz bildirən, düz yazan Tarix kitablarında hörümçək tor bağladı. Vicdan, düzlük, həqiqət, sürgün oldu bu yerdən Cəsarət qılıncının ağzı düşdü kəsərdən. Qəbzəsində, qınında hörümçək tor bağladı. Dilimiz yasaq oldu, Ruhumuz qəlbimizdə əbədi dustaq oldu... Ruhumuz qan ağladı, Məscid qapılarında hörümçək tor bağladı. Vuruşmadıq, barışdıq... Biz «azadlıq» adlanan bir uydurma nağılla! Ölən düşüncələrə qəlbimiz yas saxladı... Həqiqət deməkdən elə qorxduq... Ağılla həqiqət arasında hörümçək tor bağladı [1. S.47].
İlk baxışda adi məişət ifadəsi «hörümçək tor bağladı» xalqın iç dünyasından götürüldü- yü üçün xalqa aydın bir ifadədir; xalq dilində, xalq məişətində bir əşya, diqqətdən çox kənar- da qaldığı halda, unudulduqda o əşyanın üzə- rində hörümçək tor bağlayır. Şair əmindir ki, həmin ifadəni işlədərkən özünün xalqa təlqin etmək istədiyi mənanı oxucu-xalq maneəsiz başa düşəcək, çünki xalq bilir ki, hansı hallar- da hörümçək tor bağlayır! Şairin böyüklüyü ondadır ki, 1. Əvvəla, xalq dilindən o frazeo- loji vahidi ədəbi-şeir dilinə gətirməklə dili milli ifadələr hesabına zənginləşdirir; 2. Şair həmin ifadəyə siyasi motiv verir – məişət ha- disəsi siyasi məna qazanır; 3. Xalqa aşılamaq istədiyi siyasi məna, – yəni onun tarixinin unu- dulması, onun tarixinin təhrif edilməsi və bun- ların açıqlanıb xalqa çatdırılması şüurlu şəkil- də unutdurulur və xalqın istiqlalı, siyasi azad- lığının araşdırılmasına mövcud siyasi qurum- lar tərəfindən qadağalar qoyulur və beləliklə, xalqın halal hüquqlarının öyrənilməsinə, aş- karlanıb xalqa çatdırılmasına qadağalar qoyu- lur: nəticədə repressiyalara rəvac verilir! Belə- liklə, xalq dilində sadə, lakonik bir cümlə vasi- təsilə şair böyük ustalıqla xalqa başa salır ki, sənin hüquqlarının öyrənilməsi böyük qadağa- lar altındadır ki, onun qorunması, tarixin doğ- ru-düzgün, olduğu kimi, təhrif olunmadan aş- karlanması mümkünsüzdür, çünki xalqın tari- xinin düzgün ifadəsini tapmış kitablara qada- ğalar qoyulmuşdur, bu tarixi kitablarımız bir lazımsız əşya kimi atılmış və onların üstündə artıq hörümçək tor bağlamışdır! Qeyd etmək lazımdır ki, şair hər bir söz üzərində beləcə ədəbi-bədii poetik-semantik əməliyyat aparır, ədəbi dilimizin milli zəmində inkişafını, ədəbi dilin öz xalqından uzaq düşməməsinə çalışır. Bu isə ədəbi dil – xalq münasibətində əsas xətdir. «Azadlığım-dünyam mənim!» – deyən şair «Zamanla döş-döşə gələrək» «günəşin üfüqdən qalxmasını gözləyə-gözləyə» gələcə- yə böyük ümidlə yaşadı, həm də dövrünün, za- manın hökmü ilə millətinin təhqirlərə məhkum olduğunu tənqid edə-edə açıb göstərdi:
Hamı dua əvəzinə «lənət» deyib, Qəbrimizə tüpürəcək. Deyəcəklər, ey babalar, Yaş yetirib kal oldunuz! Görə-görə kor oldunuz! Dinə-dinə lal oldunuz!
İSTİQLAL ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏ
85 Qəlbimizə heyrətdəyik! Siz dözümdə fil oldunuz! Ey nəvələr, nəticələr, Biz heç nəyik, biz heç nəyik! Heyrət edin sizsə bizim səbrimizə... «Lənət!» deyib siz tüpürün qəbrimizə... Keçirdik öz əlimizlə Boynumuzu biz xaltaya... [1. S.66]
Bütün bunlara şair müdrikcəsinə, nikbin bir sonluq da verərək, xalqı mübarizəyə ruhlandırır:
Toz-torpağı yel sovurar, Dənəsi də yelə qalmaz. Vallah, billah belə qalmaz [1. S.67].
B.Vahabzadə babası Sabirsayagı XX əs- rin ortalarından başlayaraq xalqının böyük qahmarı olmaqla yanaşı, onun nöqsanlarını da ümumi nəticələr şəklində hər zaman millətin düz üzünə deməkdən heç vaxt çəkinməmişdir; şair xalqının çatışmazlıqlarına göz yummadı:
Xalq yolunda candan keçən ərənləri, «Xalq düşməni» damğasıyla Ləkələyib məhv etdilər! ...Biz alçaldıq addımbaşı, Qul etdilər vətənində vətəndaşı. Ayaq altda palaz oldu ləyaqəti. Biz ucalıq zənn elədik rəzaləti! Səbr elədik! «Biz xoşbəxtik, bəxtəvərik» sözlərini Şüar kimi dilimizdə vird elədik... [1. S.87]
Bədbəxtliyim ondadır ki, mənim səbrim Düşmənimin qüdrətindən daha böyük! [1. S.60]
Bununla belə, şair bütün bunların səbəbi- ni və səbəbkarını da apaydın görmüş və oxu- cusunu sovet totalitar rejiminin qəflət yuxu- sundan ayıltmağa çalışmışdır:
Babam sultan idi, atam qul oldu Atam yağmalandı, atam soyuldu... Fikrimə, ağlıma qandal vurdular! Bu da bir üsuldur, qədimdən qədim... Zalımlar ayırır kökü budaqdan... [1. S.97]
Bunların səbəbini şair millətin «yersiz dözümündə, yersiz susmağında» görür:
Bizim karlığımız da! Bizim lallığımız da! [1. S.101]
Doğub susmağımızdan! – deyib milləti- ni, xalqını daima mübarizəyə çağırmışdır. Şairin dilində özəlliklə işlənib-cilalanmış onlarla, hətta yüzlərlə xalq söz və deyimləri vardır ki, bunlar da Bəxtiyar Vahabzadə şeirini xalq fəlsəfəsinin kökünə bağlayır, ona müd- riklik, millilik, milli dad verir. B.Vahabzadə də dahi Nəsimi kimi, sözə dad vermiş, «Dada gətirmiş onu (sözü) ləfzi-şəkərbarımız!» missi- yasını XX əsrdə davam etdirmişdir: yelə ver-
tənin qol-qanadını), gününə ağlamaq, dolama yollar, dumanlı mahnı, əsrlərlə öpüşmək, kök- sünü ötürmək, ağsaçlı tarix, işini görmək (De- mə, öz işini görürmüş zaman), kitablarda ayaq izləri qalmaq, gileyli olmaq, öz dili özünə yağı kəsilmək, başına bəla olmaq, dağı dolaşmaq- düzü dolaşmaq (‘hər yeri gəzmək’), ümidlərini dalamaq (‘sancmaq’), başını dizinə qoymaq (‘Bəlalı başımı qoyum dizinə’), kirimək, gö- zündən düşmək, araya şeytan girmək, Haqqın sapı uzanar-qırılmaz və s. mənalı ismi bir- ləşmələr; qeyrət torbası, hünər damarı, xəstə millət (‘siyasi baxımdan geri qalmış’), qəm yükü (Nəsiminin dilində ən fəal ismi frazeoloji vahiddir!) ağ yalan; atalar sözü və aforizmlər: dürr dənizin dibindəsə, çör-çöp suyun üzündə- dir; Taleyimə yağdı qar; Günahkarı qış oldu; Bu çərxi-dövran; Atlını necə də salır atından; zaman yaman əyir əyilməzləri; Damcı damar göl olar; Cığır dönüb yol olar; Su bir yerdə durmamalı; Çöldə haqq axtarma; içində yoxsa, poetik qəliblər-qarğışlar; Vəznimi sındıranın, SEVİL MEHDİYEVA
86 ürəyimi qıranın səsi tutulsun, Allah! / Demək istədikləri Qəlbində qalsın, Allah! / Mənim kimi naləsi Ərşə ucalsın, Allah! / Allah, tərsinə döndər sən bu əsən rüzgarı! s. və i.a. kimi şai- rin üslubunda artıq siyasiləşmiş belə xalq dili- nin dadlı-duzlu söz və ifadələrilə çağdaş Azər- baycan ədəbi dilini qırılmaz tellərlə xalqın özünə, onun şirin dilinə bağlayır. Şair çox böyük məharətlə ən incə, ən li- rik sətirlərini siyasi məna ilə yükləyir və bu zaman eyni səviyyədə xalqın, kütlənin öz unu- dulmuş, küsdürülmüş nüfuzu hüquqları uğrun- da ədalətli mübarizəsini həzin bir lirika vasitə- silə onun yadına salır:
Şərin əliylə ölən xeyrin, xeyirxahlığın Sığalıyla dirildi! Yüz il yatmış gözəli bir nəvaziş, bir öpüş Dərhal oyada bildi! [1. S.105]
Bu şeir 1989-cu ildə yazılmışdır: bu hə- min illər idi ki, xalq öz istiqlalı, bağımsızlığı uğrunda dönməz mübarizəyə qalxmışdı və xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə o istiqlal müba- rizələrinin önündə gedirdi! Bu zaman şairin 66 yaşı var idi, fiziki cəhətdən o qədər də cavan deyildi, lakin hələ gənc yaşlarından – əlinə qə- ləm alan gündən daima, ardıcıllıqla xalqının istiqlalı uğrunda mücadilə aparmış şair sanki həyatının gənclik dövrünü yaşayırdı – o gənc- lik arzularının çin olduğunu görürdü, ömrü bo- yu xalqını qəflət yuxusundan oyatmaq amalı ilə yaşayan şair, əlbəttə ki, gənclik ehtirası ilə öz hüquqları uğurunda, ümumən xalqlar ara- sında öz imzasını görmək uğrunda mübarizəyə qalxmış xalqın ön cərgəsində gedirdi. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, Bəxti- yar Vahabzadənin siyasi fəaliyyətinin rüşey- mini xalqın əsrlərin hər cür təsirindən, təzyi- qindən sinəsində bəslədiyi ən böyük varidatı olan dilinə böyük vətəndaşlıq qayğısı təşkil edir. Şair özü bunu çox gözəl deyir: «Ata-ba- balarımızdan miras aldığımız ana dilimizi göz bəbəyimizi kimi qorumaq, onu cilalaya-cilala- ya, öz dadı-tamı və təmizliyi ilə gələcək nəsil- lərə təhvil vermək müqəddəs borcumuzdur» [5. S.181]. Qeyd edək ki, şair bədii və elmi- publisist yaradıcılığında məhz bu istiqamətə, bu prinsipə üstünlük verdiyi üçün – onun yara- dıcılığı XX əsr Azərbaycan ədəbi dilinin inki- şaf sütunlarından birinə çevrilmişdir. Bu gün əminliklə deyə bilərik ki, xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə XX–XXI əsr Azərbaycan ədəbiy- yatının klassikləri Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Məmməd Rahim, Osman Sarıvəlli və s. kimi böyük Azərbaycan şairləri sırasında özünə sər- fəli bir yer tutur. Onun şeir-sənət yaradıcılığının dili xalq dilinin, möhtəşəm nəhrindən – anasının şirin dilindən – onun ilk laylasından, oxşamala- rından, nənəsinin bayatılarından, ata sözlərin- dən, ümumən xalqın şifahi ədəbiyyatından pərvazlanıb pik səviyyəni, ədəbi, xəlqi, milli ana dilimizin zirvəsini fəth etmiş örnək olası bir ədəbi dil nümunəsidir. Bu ədəbi dilin üs- tünlüyü xalq dilinə maksimum mərhəm söz və ifadələrin zənginliyindədir, xalq dili qramma- tikasındadır. Biz məqaləmizin əvvəlində de- mişdik ki, bu həqiqətin təsdiqi kimi xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin bədii və publisist ya- radıcılığını işıqlandıran onlarla əsərlər, elmi-təd- qiqatlar yazılmış və gələcəkdə də yazılacaqdır. Onu da qeyd edək ki, Bəxtiyar Vahabza- dənin şeirlərinin formasından daha çox onun sətraltı mənaları-şairin demək istədiyi, lakin siyasi-ictimai basqılar səbəbindən deyə bilmə- diyi fəlsəfi məzmunlu şeirləri şairin zamana, dövrə, açıq-aşkar ittihamnaməsidir.
Sən arifsən, Osman qağa! Gör bir insan nə gündədir! Hər muradın, hər istəyin Hələ sənin gözündədir. Küyə getmə sən bir qədər, Yelə vermə ömrü hədər. Kimə gərək yalan sözlər? Sözün gücü düzündədir. Aç gözünü, Osman dədə! Yüz «niyə?» var, hər «niyə»də
İSTİQLAL ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏ
87 Ömür çatmır əlliyə də Günah əsrin özündədir! 1955 [1. S.15]
Şair bu ittihamı hələ yaradıcılığının gənclik dövründə belə – 1948-ci ildə qələmə almaqdan qorxmadan demişdir:
Bir danış, hardadır görüm səadət? Bizim yurdumuza o niyə gəlməz? Danış, danış görüm, Məlik Məhəmməd, Zülmətdən işığa necə çıxdı bəs? [1. S.13]
Yaxud: Başımızın üstündə sıyrılıb qılınc kimi Hədələyir o bizi, deyir mənimdir ölkə! Başınızı vuraram, ayaqlarım altından Başınızı çəksəniz, ayağım altındadır Namusunuz, arınız! Biz nə qədər yaşayaq Başımız üstə yumruq?! [1. S.25]
Deyirlər böyük şairlər Allah tərəfindən sayılıb-seçilən insanlar olurlar. Mənə elə gəlir ki, xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə də bu cərgə- yə layiq müqəddəs insanlardan olmuşdur. 1987-ci ildə Ankarada olarkən Azərbay- can istiqlalının ən böyük şəhidi, xalqımıza milli azadlığın nə olduğunu ilk dəfə başa salan Məmmədəmin Rəsulzadənin məzarı önündə olarkən çox uzaqgörənliklə, xalqın totalitar reji- min dərin yuxusundan oyatmaq uğrunda apar- dığı soyuq müharibəsinin ədalətlə qurtaracağına böyük əminliklə belə bir şeir söyləmişdir:
Atam! Azadlığın nə olduğunu – Onun ləzzətini dərk etdi xalqım! Sabah, ya biri gün, bilirəm bunu Yenə qalxacaqdır enən bayrağım! [1. S.105]
Bu da bir həqiqətdir ki, iliyinə qədər mil- li olan şairlər yazıçılar bəşəri miqyasda düşün- mə qabiliyyətinə malik olurlar və zamanı qa- baqlaya bilirlər. Bəlkə, buna görədir ki, Bəx- tiyar Vahabzadə bir milli şair olaraq millətin istiqlalının, bağımsızlığının yetişdiyini çox uzaqgörənliklə hiss etmiş, zamanın yetdiyini duyaraq bu misraları yazmışdır. Bəxtiyar Vahabzadə xoşbəxt insanlardan idi, o xoşbəxt şair idi! – ömrü boyu xalqın is- tiqlalı və azadlığı uğrunda apardığı mübarizə- sinin uğurlu nəticəsini gördü və sözün həqiqi mənasında, haqq dünyasına xoşbəxt şair kimi qovuşdu!
dəfə olaraq Azərbaycan Xalq şairi B.Vahabza- dənin müxtəlif illərdə yazdığı, lakin sovet im- periyasının sosial-siyasi və mənəvi-əxlaqi çatış- mazlıqlarını cəsarətlə tənqid etdiyi üçün şairin həmin dövrdə çap etdirə bilmədiyi əsərlərindən istifadə edilmişdir. Məqalənin elmi yeniliyi də məhz bununla ölçülə bilər. Məqalədən B.Vahabzadə poeziyasının dil və üslub baxımından araşdırılmasında, B.Va- habzadə irsinin öyrənilməsində, habelə tədrisin- də istifadə oluna bilər.
1 Vahabzadə B. Qeybdən səs. Bakı: Araz, 2014. 2 İstifadə edilmiş şeirlər şairin, əsasən 70-ci illərə qədər yazdığı, lakin totalitar sovet rejiminin sosial-siyasi və mənəvi-əxlaqi eybə- cərliklərini cəsarətlə qamçılayan və bu sə- bəbdən də şairin çap etdirə bilmədiyi, bu gün isə azad-demokratik şəraitdə artıq çap üzü görmüş «Qeybdən səs» [1] adlı şeirlər top- lusundan verilir. 3 Qarayev Y. Şairin və şeirin milliliyi. B.Vahabzadə. Qeybdən səs. Bakı, 2014. 4
dilinin leksikası: Fil.ü.f.d. dis. avtoref. Bakı, 2015.
5 Vahabzadə B. Sənətkar və zaman. Bakı, 1976.
SEVİL MEHDİYEVA
88
BAKHTIYAR VAHABZADEH – AN INDEPENDENT SINGER S u m m a r y
The prominent representative of Azerbaijanian literature, Azerbaijani people’s poet, wellknown literary, public and political figure, academician B.Vahabzadeh had deep national roots and had been closely related with homeland, the people’s way of life and vernacular. He played a great role in the struggle of Azerbaijani people for independence. From the first days of his poetic activity people’s poet B.Vahabzadeh showed himself mainly as a poet –warrior on the battle field for freedom and independence of the people, taking this the main focus of his creation.
Видный представитель азербайджанской литературы, народный поэт Азербайджана, литературовед, общественный и политический деятель, академик Бахтияр Вагабзаде, чья жизнь была тесно связана с родиной, народом, его бытом и языком, сыграл значительную роль в становлении независимости своей страны. В литературе Б.Вагабзаде проявил себя поэтом-воином, для которого борьба за свободу народа стала основным направлением в его деятельности.
язык Ünvan: AZ1143. Bakı-143, Hüseyn Cavid pr., 115. AMEA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu – baş elmi işçi, fil.e.d. e-mail: gunel_hemidova@rambler.ru
İSTİQLAL ŞAİRİ BƏXTİYAR VAHABZADƏ
89 Çapa təqdim edən Solmaz Süleymanova – «Türkologiya» jurnalının baş redaktorun müavini
18.VI.2015
Təkrar işlənməyə göndərilmə tarixi
3.VII.2015 Çapa göndərilmə tarixi
9.XI.2015
Yüklə 278,72 Kb. Dostları ilə paylaş:
|