Termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish instituti meva-sabzavotchilik va texnologiya fakulteti meva uzumchilik ta

TERMIZ AGROTEXNOLOGIYALAR VA INNOVATSION RIVOJLANISH INSTITUTI

TERMIZ AGROTEXNOLOGIYALAR VA INNOVATSION RIVOJLANISH INSTITUTI

MEVA-SABZAVOTCHILIK VA TEXNOLOGIYA FAKULTETI

MEVA UZUMCHILIK TA`LIM YO`NALISHI

219-GURUH TALABASI MUSULOV OMONNING

BIOLOGIYA VA GENETIKA FANIDAN TAYYORLAGAN

TAQDIMOTI

MAVZU: BIOSFERANING HOZIRGI AHVOLI TO`G`RISIDAGIDAGI AXBOROTLAR TAHLILI

• Reja:
• 1.Biosfera haqida ta`limot
• 2.Biosferada muhim kimyoviy elementlarning aylanishi
• 3.Biosferaning hozirgi ahvoli to`g`risidagidagi axborotlar tahlili

Biosfera haqida ta`limot. Sayyoramizda biosferaning ma‘lum bir qismini odamlar tashkil etadi va ular biosferadagi jarayonlarga ta‘snr kiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Odam paydo bo‘lgunga qadar biosferadagi jarayonlar o‘z-o‘zidan boshkarilgan, ya‘ni kuchli hayvonlar kuchsizlari bilan, kuchsizlari o‘simliklar bilan, o‘simliklar esa noarganik moddalar, "bilan, oeiqlanganlar, Biosferadagi bunday murakkab jarayonlar muvozanati odamning 'paydo 'bo‘lishi 'bilan buzila boshladi. CHunki odam o‘zining har hil qurollari, texnikasi va kimyoviy moddalari tasirida, tabiatga ta‘sir ko‘rsata bordi. Dastlab odamning tabiatdagi roli unchalik' yukori bo‘lmagan.

• Biosfera haqida ta`limot. Sayyoramizda biosferaning ma‘lum bir qismini odamlar tashkil etadi va ular biosferadagi jarayonlarga ta‘snr kiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Odam paydo bo‘lgunga qadar biosferadagi jarayonlar o‘z-o‘zidan boshkarilgan, ya‘ni kuchli hayvonlar kuchsizlari bilan, kuchsizlari o‘simliklar bilan, o‘simliklar esa noarganik moddalar, "bilan, oeiqlanganlar, Biosferadagi bunday murakkab jarayonlar muvozanati odamning 'paydo 'bo‘lishi 'bilan buzila boshladi. CHunki odam o‘zining har hil qurollari, texnikasi va kimyoviy moddalari tasirida, tabiatga ta‘sir ko‘rsata bordi. Dastlab odamning tabiatdagi roli unchalik' yukori bo‘lmagan.

• . Keyinchalik odamlar sonining'ortishidi, bila'n' ularning biosferaga ta‘sir kuchi orta bordi. Bizning eramizdan taxminan 8 ming yil Ilgari sayyoramiz aholisining soni, 5:mln, eramizning boshlarida — 230 mln., 1650 yillarda .450" ,1800 yilda—-906 mln, 1900 yilda 1 mlrd , 1950 yilda 2,5 mlrd,1960 yylda 2 mlrd. "982 mln', 1964 yilda 3 mlrd; 200. mln, 1974 yilda.4 mlrd atrofida, 1985 yilda esa 5 mlrd.ni tashkil etgan. Odamlar sonining bunday tez ortishi biosferaga ta‘sir qiluvchi har xnl antropogen. omillarning o‘eishiga olib keldi. Hozirgi vaqtga kelib inson Quruklikning .5% idan, foydalanmokda. YAngi erlarning o‘zlashtirilishi, sug‗oriladigan erlarning ko‘payishi natijasida ba‘zi bir daryo suvlarining mikdori bir necha barobar kamayib ketdi,

• , Amudaryo, Sirdaryo, Ural, Kuban, Donna boshqa daryolarning suvi 25—45% ga, ayrim ko‘l.va dengnz suvlari esa keskin kamaydi, Sevin ko‘li suvining sathi 18 m ga, Issikko‘lniki — 3 m ga,.Orol dengiziniki esa 7—5 m ga pasaydi.Amerikaning Kaliforniya va. Uilmiygton neft konlaridan ko‘plab mikdorda neft olish natijasida erning yuza kavati ba‘zi joylarda '9 m gacha pastga cho‘kkan. Meksikada er osti suvlarining ko‘p miqdorda tortib chiqarilishi er yuza qavatining 8 metrgacha cho‘knshiga olib keldi. Insoniyat har. yili ______mln tonnaga yakin sanoat chiqindilarini suvga tashlaydi, 800, mlrd. tonna har xil metallarni 'eritadi; 300 mln. tonna mineral va 4 mln. tonna zaharli kimyovny moddalarnn dalalarga olib chikib to‘ka'di. 23 mlrd. tonna is gazi,1 -mlrd. tonna boshka birikmalar. bilan atmosferani ifloslantiradi.

• Ba‘zi bir, ma‘lumotlarga 'karaganda 2000 yilga, borib bu ko‘rsatkichlar 4-=-5 martaga oshishi mumkin. Atom energiyasidan foydalannsh er yuzasi xaroratiniOshishiga sabab bo‘lmoqda. Tabiiy boyliklarning ko‘pchiligi tugash arafasida turibdi. Masalan, ko‘mirning dunyo miqyosida to‘plangan mqqdori 100 yilgacha, temir rudalariniki — 500 yilga, kumush va alyuminiy, ko‘rg‗oshin, platina, oltingugurt, simob mikdori esa 40—50 yilga etadi. Mis rudalari 2000 Anlga kelib tamom bo‘ladi. Har yiliga 7 mlrd. tonna «yonilg‗i 'yondiriladi. Bunday katta mikdordagi. yokilg‗ining yondirilishi va unga qushimcha sezilarli darajada oshnradi. Bu esa Antarktida, GrenlandivYA, Shimoliy Muz okeanidagi abadiy muzliklarning erishiga olib keladn.

• Natijada judayam katta mintaqalarda hosildor erlarsuv ostida qolib ketishi mumkin. 16 Odam yangi joylarni o‘zlashtira borishi; asta-sekinlik bilan erda yashovchi organizmlarni siqib chiqara boshlaydi. Bu esa juda ko‘p sonli xayvonlarning yo‘qolib ketishiga olib keladi. Hozirgi kunga kelib sut emizuvchilarning 65, Qushlarning esa 140 turi yo‘kolib ketdi. Umurtqali hayvonlarning 600 ga yaqin turi esa| yo‘qolib ketish arafasida turibdi. Kitlar, xaltalilar, timsohlar, karkidonlar, begimotlar, ko‘pgina yirtqich hayvonlar va! boshqalarining soni keskin kamayib borayapti. YAqin kelajakda bu! hayvonlarning turlari butunlay yo‘qolib ketishi mumkin.