Understanding the Global Energy Crisis, D. Coyle, A

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Bakı Dövlət Universiteti
Sərbəst iş
Fakültə: Coğrafiya
İxtisas: İqtisadi və Sosial Coğrafiya
Kurs: I
Fənn: Coğrafiyanın müasir problemləri
Tələbə: Hüseyn Məmmədov
Müəllim: Sahilə Allahverdiyeva
Mövzu: Müasir dünyada yanacaq problemi
Bakı-2022
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

• Understanding the Global Energy Crisis, D.Coyle, A.Simmons, 2014
• Weform.org/global energy sector 2022
• Euronews.com/cop27/energy crisis eu heads
• Globalissues.org/cop27/global energy crisis accelerate the energy transition
• Energy security: economics, politics, strategies, and implications / Carlos Pascual and Jonathan Elkind, editors. Brookings Institution Press. – Washington, D.C., 2010
• Аттали Ж. На пороге нового тысячелетия: Пер. с англ. — М.: Международные отношения, 1993.

2021-2022 qlobal enerji böhranı 2021-ci ildə COVID-19 pandemiyasından sonra başladı.Belə ki, dünyanın çox hissəsi neft, qaz və elektrik enerjisi bazarlarında qıtlıq və qiymət artımı ilə üzləşdi. Böhrana müxtəlif iqtisadi amillər, işçi qüvvəsi çatışmazlığı, mübahisələr, iqlim dəyişikliyi səbəb oldu və daha sonra 2022-ci ildə Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü ilə daha da ağırlaşdı.
İnflyasiya təzyiqləri bir yana, 2021/2022 enerji böhranı da dünya miqyasında enerji istehsalında kömürdən istifadəni artırdı. Avropada kömürdən istifadə 2021-ci ildə artıq 14% artıb və 2022-ci ildə daha 7% artacağı gözlənilir.
Yanan kömür və ya neft məhsulları təbii qazla müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə daha çox karbon qazı və hava çirkləndiriciləri buraxır. Kömürə qayıdış daha yaşıl və daha dayanıqlı enerji mənbələrinə keçidi ləngidir. Həm ABŞ, həm də Rusiya ən çox təbii qaz və kömür ixracatçılarıdır.
Avropanın karbon qazının azaldılması ilə bağlı uzun müddət davam edən optimist proqnozlardan sonra, oradakı hökumətlər kömürlə işləyən elektrik stansiyalarının yenidən açılması və ya neft idxalının artırılması, həmçinin nüvə enerjisindən imtinanın uzadılması da daxil olmaqla, heç nəyi masadan kənarda saxlamır.
Rusiya Avropanın qaz təchizatında sərt olsa da, qitə həyəcan verici enerji gələcəyi axtarır və tək deyil.
2022-ci ildə Avropanın 500 ilin ən quraq yayı hidroenerji istehsalı və elektrik stansiyalarının soyutma sistemləri üçün ciddi nəticələrə səbəb oldu. New York Times-a görə, quraqlıq "Norveçdə su enerjisini azaldıb, Fransada nüvə reaktorlarını təhdid etdi və Almaniyada kömür daşınmasını çətinləşdirdi." Çin və Kaliforniyadakı rekord quraqlıqlar da hidroelektrik istehsalını təhdid etdi.
Ekvadordan Cənubi Afrikaya qədər yanacaq çatışmazlığı və elektrik enerjisinin kəsilməsi idxaldan asılı olan ölkələri iqtisadi böhrana sürükləyib. Çarəsiz hökumətlər isə müvəqqəti həll yollarına can atırlar.
Böhranın demək olar ki, dünyanın bütün regionlarına və enerji resurslarına təsir etdiyini bildirən Kolumbiya Universitetindən enerji eksperti Ceyson Bordoff dünyada ilk qlobal enerji böhranının yaşandığını bildirib. Bordoff Foreign Policy-dən Christina Lu-ya deyib: "Ripple effektləri qlobal miqyasda müşahidə olunur və mən hələ ən pisini görmədiyimizi düşünmürəm". Pandemiya, tədarük zəncirinin yavaşlaması və iqlim şoklarının birləşməsi nəticəsində Rusiya Ukraynanı işğal etməzdən əvvəl bazarlar artıq gərgin idi. Bu, Rusiya qazının ixracının azalması, Avropanı öz tədarükünü başqa yerdə axtarmağa məcbur etməsi və qlobal bazarda qiymətləri yüksəltməsi ilə daha da ağırlaşıb.
Dünyada sonuncu böyük enerji böhranı (yalnız neftlə bağlı olsa da) 1970-ci illərdə olub. OPEC embarqo tətbiq etdi və neft sənayesinə şok dalğaları göndərdi. Kolumbiya Universitetinin Qlobal Enerji Siyasəti Mərkəzinin eksperti Antoine Halff Beynəlxalq Enerji Agentliyinin bu böhrana səbəb olduğunu və sənayeləşmiş ölkələri gələcək təchizatda fasilələrə hazırlıq məqsədilə strateji ehtiyatlar yaratmağa sövq etdiyini söylədi.
Misirdə ölkənin ilk atom elektrik stansiyasının tikintisinə başlanılıb. Elektrik stansiyası Qahirədən təxminən 300 kilometr şimal-qərbdə, Aralıq dənizi sahilindəki Əl-Dəbaa şəhərində tikiləcək. Müvafiq müqavilə öhdəliklərinə əsasən, Rusiya elektrik stansiyasının tikintisi zamanı kadrların hazırlanmasına yardım edəcək və AES-in istismarına dəstək verəcək.
Dünya Enerji Baxışı 2022 (VEO) xəbərdarlıq edirki, bugünkü enerji böhranı görünməmiş genişlik və mürəkkəblik şoku verir. Ən böyük təkanlar təbii qaz, kömür və elektrik enerjisi bazarlarında hiss olunub.
Heç bir siyasətçi bizə qalıq yanacaq tükənməsinin əsl hekayəsini danışmaq istəmir. Əsl hekayə ondan ibarətdir ki, biz artıq neft, kömür və təbii qaz qıtlığı yaşayırıq, çünki hasilatla bağlı birbaşa və dolayı məsrəflər elə bir nöqtəyə çatır ki, ümumi iqtisadi sistemin qurulması üçün ərzaq və digər əsas tələbat mallarının satış qiyməti qəbuledilməz dərəcədə yüksək olur. Eyni zamanda, külək, günəş və digər “təmiz enerji” mənbələri, itirilən qalıq yanacaqların miqdarını demək olar ki əvəz edə bilmir.