Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ҚИШЛОҚ ВА СУВ ХЎЖАЛИГИ ВАЗИРЛИГИ


Андижон Кишлок Хўжалик Институти

“Ўсимликлар химояси ва карантини” кафедраси

“Микробиология ва биотехнология асослари” фанидан




Мавзу: Микроорганизмлар хаёт фаолиятига ташқи омилларини тасири


­
Топширди: Агр факултети КПТ 3/1 гурух талабаси Сулаймонова Гулмира


Қабул қилди: қ.х.ф.н. Мирзаева. С


Андижон - 2014 йил
MAVZU: MIKROORGANIZMLAR HAYOT FAOLIYATIGA TASHQI
OMILLARNING TA'SIRI


R E J A:
1. Mikroorganizmlar va namlik
2. Mikroorganizmlarga xaroratni ta'siri
3. Muhit reaksiyalarining mikroorganizmlarga ta'siri
4. Mikroorganizmlarning kislorodga bo`lgan munosabati
5. Quyosh nuri reaksiyasining mikroblarga ta'siri
6. Mikroorganizmlarning o`zaro munosabati
7. Xulosalar

1. Mikroorganizmlar va namlik. Mikroorganizimlarning rivojlanishi va xayot faoliyatining tezligi, tevarak atrof muxiti bilan chambar-chas boglik. Manna shu sharoit mazkur miroorganizim uchun kancha kulay bulsa, u ancha tez rivojlanadai vash u bilan uning xayot faoliyati shuncha yukori buladi. Tashki muxitning xar-bir omiliga bulgan munosabatiga kura, miroorganizmlarning rivojlanish tezligini belgilovchi 3-kordinal nukta olish mumkin. Agar mazkur omilning tasiri minimummiga yetsa, mikroorganizlarning xayot faoliyati juda sekin boradi. Bu omilning tasiri ortib optimumgacha kutarilsa, mikroorganizmlarning xayot faoliyati juda tez boradi. Keyin fakrutrning kuchi maksimumgacha kutarilsa, mikroorganizmlarning xayot faoliyati butunlay tuxtaydi.

Tashki muxitning mikroorganizmlar rivojlanishiga katta ta’sir kiluvchi xamma omilarini uchta asosiy guruxga

1. 
   Fizik
   
2. 
   Kimyoviy
   
3. 
   Biologik guruxlarga bulish mumkin
   

Fizik omillardan – namlik, suvda erigan moddalar konsentratsiyasi, xarorat va yoruglik.
Kimyoviy omillardan- muxit reaksiyasi va undagi oksidlanish –kaytarilish sharoiti: Biologik faktorlardan esa biologik aktiv moddalar (antibiotiklar, vitaminlar va boshkalar) eng muxim axamyatga ega. Mikroorganizmlar ham tomchi suyuq holatdagi suv bilan hayotdir va ko`payish imkoniga egadir.
Mikroorganizmlar o`sish rivojlanishiga suvda erigan moddalar konsentrasiyasi ham kuchli ta'sir etadi. Agar erigan modda kam bo`lsa eritmani gipotonik ko`p bo`lsa eritmani gipertonik eritma deyiladi. Agar eritma konsentrasiyasi mikrob xo`jayrasi konsentrasiyasidan yuqori bulsa mikrob xo`jayrasi suvi tashqi eritmaga chiqadi. Suvsizlanadi bunday xodisani plazmoliz deyiladi. Bunday sharoitda mikrob yashay olmaydi. Eritma konsentrasiyasi juda kam bo`lsa mikrob xo`jayrasiga suv kiraverishidan uning qkobig`iga yorilib ketishi mumkin, bunday xodisani plazmentez deyiladi. Shuning uchun mikroorganizmlar yashaydigan muhitdan suvli eritma konsentrasiyasi optimal bo`lishi lozim.
Grammusbat bakteriyalar xo`jayrasi osmotik bosimi 3-1010 10 paskal' bo`lsa gram manfiylarda 4-105 ? 8. 105 na bo`ladi. Shuning uchun yuqori osmotik eritmalarda 9-106 -107 na da (15-20 % li Na Cl Eritmasida shunday osmotik bosim bo`ladi) mikroblar yashay olmaydi. Ammo ba'zi osmofil mikroorganizmlar mog`or zamburug`lari ba'zi achitqilar yuqori konsentrasiyalar muxitda ham yashay oladilar. Tuz eritmalarining kuchli konsentrasiyasida ham hayot kechira oladigan mikroorganizmlar bo`lib bularni gollofillar ya'ni tuz sevar deyiladi. Tuzlangan baliq ustida rivojlangan galofillar baliq buzilishiga olib keladi va qizil rangga bo`yaladi. Biroq spora hosil qiluvchi mikroorganizmlar ba'zi bir bakteriyalar stafilakoklar porativ bakteriyalari sil tayoqchasi suvsizlikka ancha chidamli bo`ladilar.
2. Mikroorganizmlar haroratini ta'siri.
Mikroorganizmlar tana haroratini tartibga solib turish qobiliyatiga ega emaslar. Shuning uchun ular mavjudligi muhit harorati bilan belgilanadi. Temperaturaga munosabatga ko`ra mikroorganizmlar:
Psixrofil (sovuqsevar) min. T-ra-10s: Opt t-ra Q10 s: mako t-raq 30s: termofil ( issiqsevar) min. T-raQ30s: opt. T-ra 50-60s: mak. T-ra 70-80s va mezofil min. T-ra OQ10s Opt t-ra 25-30 smako t-ra 40-50s oralig`ida bo`ladi.
Ko`pchilik mikroorganizmlar past temperaturada faoliyati sekinlashadi. O`sish va ko`payish to`xtaydi. Yuqori temperaturada mikroblar tez o`ladi. Spora hosil qilmaydigan ko`pchilik bakteriyalar 60-70 s da 10-30 minutda 80-100 s 1-3 minutda o`ladilar. Basillalarning sp orasini o`ldirish uchun 100s issiqlikda bir necha soat qaynatish talab etiladi. Yuqori temperaturada sterillash nisbatan past 70 s da pasterizasiyalash jarayonlari o`tkaziladi. Ko`pchilik mikroblardan tajriba o`tkaziladigan idishlarni quritish shkaflarda K 180 S da ster illanadi.
3. Muhit reaksiyaning mikroorganizmlarga ta'siri. Tuproq eritmasining muhiti xar xil bo`ladi. Kislotali muhit 0-6 ishqoriy 8-14 neytrat muhit 7,07 rN ga tengligini bilish mumkin. Ko`pchilik mikroorganizmlar uchun optimal muhit rN -7 atrofida bo`lishidir. Kislot ali muhitga ba'zi bakteriya va zamburug`lar chidamli bo`lsa, ishqoriy muhitga ba'zi suv o`tlar, bakteriyalar, zamburug`lar chidamlidir. Ko`pchilik zamburug`lar rN-5-6 bulsa yaxshi rivojlanadilar. Ammo, rN-2 bo`lgan ham yaxshi ko`payaveradilar (masalan xamirturush zamburug`i) . Ba'zi bakteriyalarni 10-11 bo`lsa ham faoliyatini to`xtatmaydilar. (Masalan: mochevinani parchalo`vchilar)
4. Mikroorganizmlarning kislorodga bo`lgan munosabati bir xil emas. Kislorodga muhtoj mikroorganizmlar obligat aerob, kislorodga extiyoj sezmaydiganlar anaerob mikroorganizmlar deyiladi. Anaerob ham xar xil bo`ladi. Oblegat anaerob mikroblarga kislorod zah arli ta'sir qiladi, aerotolerant anaeroblarga kislorod zaharli ta'sir qilmaydi. Obligat anaerobda oksidlanuvchi bo`lmaganligi uchun ham kislorod ularni zaharlaydi. Kolgan mikroorganizmlarda shu fermentlarda mavjud (superoksidiemktaza katalaza). Kislorodlik v a kislorodsiz muhitda ham hayot kechira oladigan mikroorganizmlar mavjud. Bularni fakultativ anaerob mikroorganizmlar deyiladi.
5. Quyosh nurini radiasiyasining mikroblarga ta'siri.
Mikroorganizmlarga quyosh nuri radiasiyasi ham ta'sir qiladi. Fotosintetik bakteriyalar uchun quyosh nuri zarur omil hisoblanadi. Boshqa mikroorganizmlardan ko`pchiligi quyosh nuri ta'sirida halokatga uchraydi. Masalan: quyidagi kasallik qo`zg`atuvchi bakteriyalarni qatt iq ozuqa muhitida o`stirilib 10 soatdan 70 soatgacha yorug`lik ta'sir qildirilganda batamom qurib ketganligini V. I. Paladin aniqlagan. Quyoshning havorang, binafsha, ayniqsa ultrabinafsha nurlarifaqat bakteriyalarni emas, xatto sporalarni ham o`ldiradi. Shuning u chun xonalarga yorug`lik yaxshi tushadigan bo`lsa, u yerda kasallik tug`diruvchi bakteriyalar kam bo`ladi.
Mikroorganizmlarga elektromagnit va radio to`lqkilarni retgen va radioaktiv nurlar, ultratovush, kuchli bosim kabi omillar ham salbiy ta'sir qiladi va ularni nobud qiladi.
6. Mikroorganizmlarning o`zaro munosabati. Mikroorganizmlar ham xilma xil munosabatda bo`ladilar. Simbioz munosabati bunda mikroorganizmlar bir-biri bilan hamkorlikda yashab, ikkala mikroorganizm ham norma rivojlanadi. Masalan: sut kislotasi bijg`itishni kuzat guvchi bakteriyalar sut kislota ishlab chiqarish bilan turush zamburug`lari uchun muhitning rN ni pasaytirib bersa, turush zamburug`lari esa shu bakteriyalarga zarur vitaminlarni yetkazib beradi. Xaqiqiy anaerob bo`lgan mikroorganizm klostridium pasterianum aerob bakt yeriyalari bilan birga yashaydi. U sintezlangan azotli birikmalar bir qismini aerob bakteriyalarga yetkazib bersa aerob bakteriyalar muhitidagi kislorodni yanada jadal o`zlashtirib kostridiumga anaerob sharoit yaratadi.
Mikroorganizmlar bilan o`simlik o`rtasidagi simbioz alohida ahamiyatga egadir. Dukakkli o`simliklar ildizida tuganak bakteriyalar mavjuddir. Bu bakteriyalar atmosferadan erkin azotni o`zlashtirib o`simlikka yetkazib beradi, o`simlik esa ularga organik modda berad i. Sut o`ti bilan zamburug` birgalikda yashashidan xosil bo`lgan lishayniklar hayoti ham o`zaro hamkorlikdan simbiozdan iborat holatdir. Qoramollar ichagida yashovchi ba'zi bakteriyalar klechatkani parchalovchi ovkat xazm qilishiga yordam beradi. O`zi esa shu hayvonda yashaydi .
Metabioz , hayot kechirishi ham simbiozga yaqin, ammo bunda bitta mikroorganizm ikkinchisi uchun zarur maxsulot tayyorlab beradi. Ikkinchisi unga xech narsa bermasligi mumkin. Masalan: ko`pchilik chirituvchi bakteriyalar murakkab oksillarni oddiy birikmalargacha parcha laydilar. Hosil bo`lgan birikmalar hisobiga boshqa mikroorganizmlar hayot faoliyati davom etadi.
Antibioz munosabatida mikroorganizmlar bir-biriga salbiy ta'sir ko`rsatadi. Masalan: sut kislotasi bijg`ishni amalga oshiruvchi bakteriyalar, boshqa ko`pgina chirituvchi bakteriyalar uchun zarur bo`lgan sut kislotasini ishlab chiqaradi va ular hayot faoliyatini bo`g`ib q o`yadi.
Ko`bgina zamburug`lar mikroorganizmlarga salbiy ta'sir etuvchi moddalarni (antibiotiklarni) ishlab chiqaradilar. Pensilin, streptomisin aureomitsin, xloromin, terramisin va xokozo. Yana parazit yashash ham bo`lib, bunda faqat bitta mikroorganik boshqa organizm his obiga yashaydi. Boshqa organizmlarga foydasi tegmaydi, aksincha zarar keltiradi.

Xulosa
Xulosa kilib aytadigan bo`lsak mikroorganizmlar ham boshqa tirik mavjudotlar singari organik olamning bir bo`lagi hisoblanadilar. Shuning uchun o`zlari yashab turgan muhit omillari ta'siridan chetda qolmaydilar. Ularning havoda, suvda, tuprokda va hay vonlarda tarqalishi, hayot faoliyati ana shu muhit omillari ta'siriga moslashuvidan kelib chikadi. Aks holda hayot kechira olmas edilar.


FOYDALANILGAN A D A B I YO T L A R
1. G.D.Mustakimov "O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari" T.1995 yil
2.G.D.Mustakimov 2O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari amaliy mashgulotlar". T.1990 yil
3. M.F.Fyodrov "Mikrobiologiya". T.1966 yil
4. A.Ya.Pankratov "Mikrobiologiya". M.1962 yil.
5. YE.N.Mishustin, V.T.Emsev "mikrobiologiya" M.1988 yil
6. K.Nasriddinov, A.Mamadaliev "Biotexnologiya" 2003 yil