1 Ramiz Dəniz
Yüklə 2,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
327
XI fəsil. Sadalanan faktlar qarşısında aciz qalan alim Qafqaz tarixi ilə dərindən maraqlanacağını bir məqsəd kimi qarşısına qoyur
Rus qonağı tarix üzrə elmlər namizədi olsa da o, XIX- XX əsrlərdə Qafqaz baş verən siyasi prosesləri kifayət qədər öyrənməmiş və bu sahədə bilmədikləri bildiklərindən hələ çox idi. Hazırda bəzi vacib məlumatları əldə etmək üçün onda yaxşı iman yaranmışdı. Çünki Abramda Qafqaz hadisələri ilə bağlı çoxlu ədəbiyyatlar vardı və o, həmin ədəbiyyatlardakı bir çox məlumatlardan hali idi. - İş ondadır ki, qonaqpərvərlik, tolerantlıq, sadəlövlük sizin qanınızdadır. – deyə tarixçi pedaqoq həvəslə dilləndi. – Məhz bu səbəbdən siz qısa bir müddət ərzində hər şeyi unudub yeni həyata başlayırsınız.
- Sizin millət də sadəlöhvlükdə bizdən geri qalmır və əminəm ki, vaxt gələcək Şimali Qafqazda, Rusiyanın başqa bölgələrində yaşayan ermənilər baş qaldırıb, sizin xalqa və hökümətə qarşı da ərazi iddiaları irəli sürəcəklər. – deyə Füzuli əminliklə dilləndi.
- Məsələ burasındadır ki, həmin hadisələr zamanı onlar nəinki bizimkilərə, - deyə ermənilərin azğınlaşması ilə bağlı mətbu orqanlarında onlarla məqalə yazmış Vahid,
328 üzrxahlıqla həmkarının sözünü kəsərək araya girdi. - hətta başlarını sığallayan, ən pis günlərdə arxalarında duran ruslara qarşı da bir vaxt terror aktları həyata keçirmişdilər. Yelizavetpol qubernatoru A. Kalaçov qeyd edirdi ki, 1903- cü il iyunun 12-də Eçmiədzin kilsəsinə məxsus əmlakın müsadirəsinə dair rus çarı tərəfindən qəbul edilmiş fərman ermənilərin hiddətinə səbəb olur...
Onlar bir sıra ucqar bölgələrdə hakimiyyəti ələ keçirir, qatarları, dəmir, şosse yollarını, körpüləri partladır, yüksək rütbəli dövlət məmurlarını, polis və jandarm nümayəndə- lərini, nüfuzlu ictimai xadimləri, hətta jurnalistləri belə terror yolu ilə qətlə yetirirdilər. Bir-birinin ardınca general Əlixanov, qubernatorlar Nakaşidze, Andreyev, polkovnik- lər Bıkov, Saxarov və onlarla başqa hökumət mə’murları erməni terrorunun qurbanı olur. - Əziz dostum, belə hadisələr Qafqaz tarixində yüzlər- lədir. – deyə Abram ikrah hissi ilə dilləndi. – Ermənilər tərəfindən rus məmurlarına qarşı törədilən terror aktları müvafiq sənədlərdə həkk olunubdur.
- Abram, etiraf edim ki, bir tarixçi kimi bütün bunlardan mənim xəbərim yox idi. – deyə vəcdə gələn qonağın gözləri bərələ qaldı. – Qafqazın cənubuna olan səfərimə qədər mən, erməniləri dünyanın ən məzlum və yazıq milləti kimi tanıyırdım.
329 - 1905-ci ildə erməni-azərbaycanlı qırğını başlayır və azərbaycanlılar kütləvi şəkildə məhv edilir. – tarixi araşdır- malarla diqqətlə məşğul olmağa çalışan yəhudi biznesmeni bir qədər ara verəndən sonra, əldə etdiyi bilgini söyləmək üçün tələsik halda dilləndi. -
Elə ki, onlar “böyük Ermənis- tan” ideyasını ortaya atdılar, başladılar yerli əhaliyə, o cümlədən də bizim millətə qarşı terror aktları həyata keçir- məyə. Adama təsir edən odur ki, həmin qətliamlarda əvvəl- cə çar Rusiyası, ondan sonra isə bolşeviklər dəstək oldular.
Ondan sonra Abram masanın üst siyirməsini açıb, ora- dan qalın olmayan bir kitab çıxardı və səhifələri vərəq- ləyərək özünə lazım olan hissəni tapıb oxumağa başladı:
-
may ayları ərzində ermənilər tərəfindən təkcə Quba qəza- sında 36 min 782 nəfər qətlə yetirilib, 122 kənd tamamilə dağıdılıb. Vəhşiliklər nəticəsində, Qarabağın dağlıq hissələrində 150-dən artıq kənd dağıdılmış, əhalisi isə ermənilər tərəfin- dən soyqrıma məruz qalmışdılar. İrəvan quberniyasında isə 211, Qarsda 82 kənd yandırılmışdır. Yuxarıdakı ərazilərdə əhalinin qırılması 1919-1920-ci illərdə də davam etmişdir. Belə ki, İrəvan quberniyasının əhalisi 378582 nəfərdən azalaraq 12000 nəfər qalmışdır. Bunun da əsas səbəbi
330 ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətmiş olduqları soy- qrımın nəticəsidir. Bununla yanaşı erməni silahlı dəstələri Andronik, Dro, Nijdenin başçılığı altında Qarabağ, Zəngəzur, Naxçıvana soxularaq kütləvi qırğınlar törətdilər. Bütün bu sənədlərin surətini çıxarıb İsrailə göndərirəm ki, ermənilərin kimliyi bizim millətə də bəlli olsun. - Abramın sözlərinə şübhə etməyə bilərsiniz. – deyə Heydər başını bir qədər sola çəpəki əyib fəhmlə dilləndi. - Yalnız 1918-ci ildə yaranmış Ararat Respublikası və 1920- ci ilin noyabrında Ermənistanda Sovet hakimiyyətinin qələbəsindən məharətlə istifadə edən ermənilər əsrlər boyu arzusunda olduqları, qədim Azərbaycan torpaqlarında Ermənistan dövləti yaratmaq ideyalarını reallaşdıra bildilər.
Abramın verdiyi məlumatlar Sergeyi düşündürməyə vadar etdi. O, həmin kitabı masanın üstündə olan digər kitablarla yanaşı tarixçi alimə uzatdı. Bu məsələyə marağını gizlətməyən rus alimi tərəddüd etmədən ona təqdim edilən, tarixi materiallarla zəngin olan elmi ədəbiyyatları nəzərdən keçirməyə başladı. Artıq ona agah idi ki, ərazisi bir neçə dəfə paçalanan Azərbaycan kimi ikinci bir dövlət dünyada yoxdur. Sergey eşitdiklərindən vəcdə gəldiyini gizlətmədən başı- nı hiddətlə yellətdi və əsəbi halda dedi:
Yüklə 2,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|