“ Talqin va tadqiqotlar ” ilmiy-uslubiy jurnali
Yüklə 495,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
| “
Talqin va tadqiqotlar ” ilmiy-uslubiy jurnali №12 135 Oqshoh va Rukniddin G‘ursanjiylar mo‘g‘ullar tomonidan turli davrlarda o‘ldiriladi. Yana bir ukasi G‘iyosiddin Kirmon hukmdori bo‘lib, Jaloliddinga Erondagi kurashlarida ancha yordam beradi. Jaloliddin esa Nishopurga kelib, mo‘g‘ullarga qarshi qo‘shin to‘plashga intiladi. Lekin mahalliy noiblar uni qo‘llashmaydi va bu yerda turish xavfli bo‘lgani uchun Jaloliddin G‘aznaga yo‘l oladi. Jaloliddin G‘aznaga yetmasdan avval Hirot hokimi va qaynotasi bo‘lmish Amin Malik bilan birlashadi va Qandahor qal’asini qamal qilayotgan mo‘g‘ullar ustiga yurish qiladi. Bu jangda Jaloliddin harbiy ilm tarixida ilk bor “piyoda yoyandozlar”ni mo‘g‘ullarning otliq askarlariga qarshi qo‘yadi. Uch kunlik jangdan so‘ng mo‘g‘ullar mag‘lub etiladi va Jaloliddin G‘aznaga ketadi. G‘aznada Jaloliddinni katta tantana bilan kutib olishadi. Bu yerda Jaloliddinning xizmatiga Sayfiddin O‘g‘roq al-Xalajiy, Balx hokimi A`zam Malik, afg‘onlar sardori Muzaffar Malik, qarluqlar rahbari al-Hasan qarluq o‘z qo‘shini bilan qo‘shiladi. Natijada Jaloliddinning qo‘shinlari soni 90-130 ming kishiga yetadi. Bu qo‘shin bilan Jaloliddin Valiyon qo‘rg‘onini qamal qilayotgan Tekechuk va Molgor boshchiligidagi mo‘g‘ul qo‘shinlarini yengadi. Bu jangda mo‘g‘ullarning 100dan oshiq kishisi halok bo‘ladi. Endi Chhingizxon Jaloliddinga qarshi Shiki Xutuxu boshchiligida qo‘shin yuboradi. 1221-yilning kuzida shimoliy Afg‘onistonning Lagar daryosi bo‘yidagi Parvon dashtida Shiki Xutuxu qo‘shiniga qarshi jang bo‘ladi. Birlashgan qo‘shinga Jaloliddinning o‘zi rahbarlik qilib, o‘ng qanotga Amin Malik, chap qanotga Sayfiddin O‘g‘roq boshchilik qilishadi. Jaloliddin o‘zi Shiki Xutuxu qo‘shini o‘rtasiga bostirib kirib, uning xarbiy tartiblarini buzdi va mo‘g‘ul bayroqlarini otlarining oyoqlari ostida poymol qildi, lashkarboshisini esa o‘z joyini tashlab qochishga majbur qildi[3, B. 24]. Parvon jangida mo‘g‘ullar mutlaq mag‘lubiyatga uchraydi va Shiki Xutuxu Chingizxon huzuriga zo‘rg‘a yetib boradi. Bu g‘alaba Movarounnahr va Xuroson uchun juda ahamiyatli bo‘ladi. Mo‘g‘ullarning “ilohiy”, “yengilmas” qudrati haqidagi afsonalarga butunlay chek qo‘yiladi. G‘alaba ta’sirida Saraxs, Marv, Hirot va boshqa Xuroson shaharlarida mo‘g‘ullarga qarshi isyon boshlanadi. Buxoroda esa mahalliy aholi mo‘g‘ullarni siqib chiqarishga erishadi. Kuchayib borayotgan Jaloliddin katta xavf ekanligini anglagan Chingizxon Jaloliddinga qarshi katta qo‘shinga o‘zi rahbarlik qiladi. Parvon jangidagi o‘ljani taqsimlashda Amin Malik va Sayfiddin Ag‘roq o‘rtasida nizo kelib chiqadi. Sayfiddin Ag‘roq va boshqalar qo‘shindan ajralib ketgach, Jaloliddinning qo‘shini sezilarli darajada kuchsizlanadi. Jaloliddin ichak kasali bilan og‘riydi, lekin shu holatda ham mo‘g‘ullar Gardizga joylashganini bilib, u yerga yurish qiladi hamda O‘rxon boshchiligidagi mo‘g‘ul otryadini mag‘lub etadi. Keyichalik Chingizxonga qarshi oz qo‘shin bilan kurashib bo‘lmasligini anglab, Sind daryosi bo‘yiga chekinishga qaror qiladi. |