“
Talqin va tadqiqotlar
”
ilmiy-uslubiy jurnali
№12
134
JALOLIDDIN MANGUBERDINING MO‘G‘ULLARGA QARSHI KURASHI
Boydedayev Dostonbek Xusniddin o‘g‘li
Namangan davlat universiteti Tarix yo‘nalishi talabasi
Tel: 93-190-26-06 e-mail:
boydedayevdostonbek7@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.7324393
Annotatsiya:
Ushbu maqolada mo‘g‘ul bosqini davrida ko‘plab
qahramonlik
ko‘rsatgan, mo‘g‘ullarni bir necha marta mag‘lub etgan hamda yengilmasligi bilan
Chingizxonning e’tirofiga sazovor bo‘lgan buyuk
sarkarda va davlat arbobi-
Jaloliddin Manguberdining tarixiy qahramonliklari haqida so‘z boradi.
Kalit so‘zlar:
Jaloliddin Manguberdi, Xorazmshohlar, Chingizxon, Ozarbayjon,
mo‘g‘ullar, jang, qahramon, sarkarda, qo‘shin.
Kirish:
XIII asr boshlarida Xorazmshohlar davlati va Chingizxon davlatining
chegaralari bir-biriga tutashib ketishi natijasida bu davlatlar o‘rtasidagi
yaxshi
aloqalar asta-sekin salbiy tomonga yura boshladi. Aloqalarning tobora yomonlashuvi
ikki davlat o‘rtasidagi to‘qnashuvni muqarrar qilib qo‘ydi. Natijada Chingizxon
bosqini arafasida Xorazmshohlar davlati yakdil mudofaa
taktikasini ishlab chiqa
olmaydi. Mo‘g‘ullar bosqini tobora kuchayayotgan bir davrda siyosiy kurash
maydoniga Alouddin Muhammadning o‘g‘li- Jaloliddin Manguberdi kirib keldi.
Asosiy qism:
Chingizxon Xorazmshohlar saltanatini qo‘lga
kiritish uchun
ko‘plab xiylalarni ishga solmoqda edi. Ana shunday xiylalardan biri- O‘tror hokimi
Inolchiqning Chingizxon yuborgan karvonni qirib tashlashi bo‘ladi.
Bu aslida
Chingizxonning xiylasi bo‘lib, u shu bahonada Xorazmshohlar ustiga yurishni
boshlab yuboradi. Urush oldidan Alouddin Muhammad harbiy kengash chaqiradi va
unda bir qator takliflar o‘rtaga tashlanadi: barcha harbiy kuchni (600
ming kishi
atrofida) bir yerga to‘plab, harbiy yurishda toliqib turgan dushmanga Sirdaryo
bo‘yida hujum qilish; G‘aznaga va xatto Hindiston tomon chekinib o‘sha yerda jang
olib borish (Jaloliddin rejasi) [1, B. 3]. Lekin Alouddin
Muhammad bunga rozi
bo‘lmaydi va natijada Buxoro,
Samarqand, Urganch, Termiz kabi yirik hududlar
qo‘ldan ketadi. Undan keyin1220-yil Buxoro, Samarqand, 1221-yili Urganch, Termiz
qo‘ldan ketadi. Bu orada Alouddin Muhammad plevrit kasalligidan vafot etadi[2, B.
534]. Jaloliddin taxt vorisi bo‘lishiga qaramay, buvasi
Turkon Xotun Qutbiddin
O‘zloqshohni valiahd etib tayinlaydi. Shundan so‘ng, Jaloliddin va mo‘g‘ullar
o‘rtasida haqiqiy kurash boshlanadi.
Jaloliddin Niso yaqinida o‘zining 300ta askari bilan mo‘g‘ullarning 700 kishilik
otryadini mag‘lubiyatga uchratadi. Bu g‘alaba mo‘g‘ullarning “afsonaviy qudrati”
haqidagi mish-mishlarga chek qo‘yadi. Bu orada Jaloliddinning ukalari: O‘zloqshoh,