LEKSIKOLOGIYA
So`zlerdin` leksikalιk ma`nisin ha`m qollanιlιwιn u`yretetug`ιn til iliminin` tarawι leksikologiya dep ataladι.
Leksikologiya termini grek so`zi bolιp so`zlik kuram haqqιndag`ι ilim degndi an`latadι.
(lexikos-co`zlik, logos-ilim)
Leksikologiya- so`zlik kuram haqqιndag`ι ilim. Onιn` izertleytug`ιn en` kishkene ha`m tiykarg`ι birligi so`z.
Qaraqalpaq a`debiy tilinin` so`zlik baylιg`ι haqqιnda tu`sinik
Tilimizdin` so`zlik baylιg`ιna erte da`wirden baslap ha`zirge deyin qolanιlιp kiyatιrg`an barlιq so`zler kiredi Ma`selen: taw, tas, samal, ag`ash, dawιl, jawιn, ko`l, da`r`ya, jer, suw, al, ber, ko`r, bas, t.b sιyaqlι so`zler tilimizde a`yyem zamanlardan beri qollanιladι.
Tildin` so`z baylιg`ι turmιstag`ι ha`r tu`rli o`zgerisler menen jan`alιqlarg`a baylanιslι tolιg`ιp, bayιp baradι. Ja`miyetlik o`ndiristin`, ekonomikanιn`, ilim ha`m texni-kanιn`, ma`deniyattιn` ha`m t.b. tarawlardιn` rawajlanιwι menen tildin` so`zlik quramιna traktor, ekskavator, tele-vizor, klub, kino, fizika, ximiya, kosmos, kosmodrom, raketa, kombayn, mexanizator, agronom, zavod, fabrika, universitet, minnetleme, t.b. sιyaqlι tolιp atιrg`an jan`a so`zler kirdi.
Tildin` leksikalιq baylιg`ιn tek joqarιdag`ι so`zler g`ana ko`rsetip qoymaydι. Tilimizde burιnnan qollanιlιp ju`rgen so`zler ha`r tu`rli jollar menen jan`a so`zlerdi payda etedi. Ma`selen: tu`bir so`zlerge so`z jasawshι qosιmtalar qosιlιw arqalι (suw-shι, balιq-shι, bas-shι-lιq, basla-ma, bas-pa-xana), so`zlerdin` birigiwi (jarg`anat, qolg`ap, Xojeli, Qon`ιrat, bu`gin, bιyιl, shegara, t.b.), so`zlerdin` juplasιwι (kiyim-kenshek, er-ju`wen, jιyιn-terim, egin-tegin, qawιn-qa`mek, u`yin-u`yin, u`yir-u`yir, pada-pada,t.b), so`zlerdin` dizbeklesiwi (millet aralιq, on jιllιq, awιl-xojalιq, shaytan-tawιq, bes jιllιq joba, qara u`y, t.b.) arqalι so`zler jasalιp tildin` leksikasι bayιp baradι
So`zdin` tuwra ha`m awιspalι ma`nileri
So`zdin` belgili bir zat ,qublιska baylanιslι payda bolg`an da`slepki zatlιq ma`nisi tuwra ma`ni dep ataladι. Mιsal: Altιn-qa`dirli metall. Sha`ynekte suw qaynadι. Adamnιn` ko`zi. Quyashtιn` nurι
Solay etip, tuwra ma`niler so`zdin` da`slepki ma`nisi boladι
Tuwra ma`ni tiykarιnda do`regen qosιmsha ma`ni awιspalι ma`ni dep ataladι.
Altιn gu`z baslandι. Atιzda miynet qaynadι. Iynenin` ko`zi, ko`zdin` nurι.
Dostları ilə paylaş: |
