& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

Fonetikalιq negiz boyιnsha sesler qalay esitilse solay jazιladι. Mιs: qala, tana, tarnaw, basqarma h. t. b.
Bir fonemanιn` o`zi fonetikalιq jag`daydιn` sebebinen o`zgerislerge ushιrap, ha`r qιylι bolιp aytιladι. Sog`an qaramastan onι bir fonema dep esaplaymιz. Mιs: tιs, tis, tus, tu`s, degen so`zlerde t bir fonema dep tarqalg`anι dep tanιlg`anι menen aytιlιwι ha`m esitiliwi jag`ιnan to`rt tu`rli ren`ke iye bolιp tur. Sog`an qaramastan bulardιn` bir tan`ba menen jazιlιwι fonologiyalιq, negiz tiykarιnda boladι. fonetikalιq ha`m fonologiyalιq negizler o`z-ara jaqιn bolιp, bir-birin tolιqtιradι.
So`zlerdin` esitiliwine qarap eies, al tu`bir ha`m qosιmtalardιn` da`slepki pu`tinliginin` saqlanιp jazιlιwι morfologiyalιq negiz tiykarιnda boladι. mιs: bashshι-basshι, qoshshι-qosshι, ishshil-izshil, azan`g`ι-azang`ι, tu`n`gi-tu`ngi, isembedi-isenbedi, ko`mbedi-ko`nbedi, jon`qa-jonqa, qιylan-qynal, (tu`biri «qιyιl» emes, «qιyιn»»).
Ha`zirgi qaraqalpaq tilinde fonetikalιq jaqtan da jazιlιwιn da`lillewge bolmaytug`ιn, jazιwda burιnnan da`stu`rge aylang`anι boyιnsha jazιlatug`ιn ayrιm so`zler bar. Bulardι tariyxιy negiz tiykarιnda jazιlg`an so`zler deymiz. Mιs: samal-shamal, salι-shalι, salg`am-shalg`am, aylanba-aynalma, h.t.b. Bul jubaylaslardιn` aldιn`g`ιlarιn jazιwda qabιl etiwimiz tariyxιy negiz tiykarιnda boladι.
Orfoepiya – so`zlerdin` durιs aytιlιw normasιn belgileydi. So`zlerdin` durιs aytιlιw yamasa durιs so`ylewdin` o`zine ta`n nιzamlιqlarι boladι. Eger awιzeki so`ylewde so`zlerdin` durιs aytιlιw normasι saqlanbasa, a`debiy tildin` awιzeki so`ylew ta`rtibi buzιladι. Ma`selen, imla qa`delerine sa`ykes jazιlg`an sulιw, so`ylesiw, so`zshil ala almadι, tu`lki, ku`ndiz, alιw, juldιz, ko`k ala,usag`an so`zler usι jazιlιw qa`lipinde aytιlsa, onda bul so`zlerdin` orfoepiyalιq normasι buzιlg`an bolιp tabιladι. Olar awιzeki so`ylewde sulιw, so`ylesiw, so`zshil, alalmadι, tu`lki, ku`ndiz, ko`gala, bolιp aytιlιwι tiyis.
Durιs so`ylew normalarιnιn` jιyιntιg`ιna orfoepiya dep ataladι.
A`debiy tildin` durιs jazιlιw qag`ιydalarιnιn` jιyιntιg`ιna imla (orfoepiya) dep ataladι.
So`zlerdin` durιs jazιlιw normalarιn imla belgilep beredi. So`zlerdin` durιs jazιlιw qag`ιydasι menen normasι saqlanbasa, onιn` ma`nisin tu`siniw qιyιn boladι.
So`zlerdin` durιs jazιlιw qag`ιydalarι imla printsiplerine tiykarlanadι.
Ha`zirgi qaraqalpaq tilinde so`zlerdin` durιs jazlιwιnda to`mendegi imla printsipleri basshιlιqqa alιnadι.