185
Əliyevin seçilməsi ilə respublikada ictimai-siyasi vəziyyətin əsaslı surətdə dəyişməsi, AKP-nin azərbaycanlılaşdırılması,
partiya və dövlət orqanlarında azə rbaycanlıların rolunun artırılması dövrü başlandı. Qısa müdd ətdə idarəçilik sistemi xeyli
möhkəmləndirild i. Heydər Əliyevin respublikaya b ilavasitə rəhbərlik etdiyi dövrdə (1969-82) idarəetmə mexan izminin və
metodlarının təkmilləşdirilməsi, qanunçuluğun norma və qaydalarına ciddi əməl edilməsi, əmək və ictimai-siyasi fəallığın
artırılması, sənayenin və kənd təsərrüfatının in kişafı və b. sahələrdə yüksək göstəricilər əldə edilməsilə yanaşı,
azərbaycançılıq mə fkurəsinin, milli ruhun, milli ö zünüdərkin yüksəlişi, xa lqın tarixi yaddaşının özünə qaytarılması üçün də
çox böyük işlər görüldü. Nəticədə, 70-ci illərdə və 80-ci illərin birinci yarısında respublikada ictimai-iqtisadi və sosial-
mədəni həyatın bütün sahələrində sürətli yüksəliş baş verdi, müstəqil A zərbaycanın tə məli qoyuldu.
Heydər Əliyev 1976 ilin ma rtında Sov. İKP MK Siyasi Bürosu üzvlüyünə namizəd, 1982 ilin noyabrında isə Siyasi
Büro ü zvü seçildi və eyni zamanda, SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin b irinci müavin i təyin edildi. Beləliklə, Heydər Əliyev
Nəriman Nərimanovdan sonra SSRİ rəhbərliyində ən yüksək post tutan azərbaycanlı dövlət xad imi o ldu. O, Mos kvada
işlədiyi vaxtlarda da həmişə Azərbaycanı düşünmüş, doğma respublikanın yaln ız keçmiş SSRİ məkan ında deyil, həmçinin
dünyada tanıdılması üçün əlindən gələni etmişdir. Ermənilərin Dağhq Qarabağa olan əsassız iddialarında SSRİ rəhbərliyinin
tutduğu ədalətsiz mövqeyə etiraz əlaməti olaraq A zərbaycanda genişlənən milli azadlıq hərəkatın ı boğ maq məqsədilə
Mərkə z Bakıya qoşun yeridərək, 1990 il yanvarın 20-də qanlı qırğ ın törətdi. Səhərisi gün Azərbaycanın Moskvadakı daimi
nümayəndəliyinə gələrək, bu cinayətə kəskin siyasi qiy mət verən Heydər Əliyev onu törədən SSRİ rəhbərlərin i "qatil"
adlandırdı. Heydər Əliyev Dağlıq Qarabağda yaranmış gərgin münaqişəli vəziyyətlə bağlı Mərkəzin riyakar siyasətinə etiraz
əlaməti olaraq 1991 ilin iyulunda Sovet İttifaqı Ko mmunist Partiyası sıralarını tərk etdi. Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri
olarkən, məhz Heydər Əliyevin prinsipia l və cəsarətli mövqeyi sayəsində Naxç ıvan MR Ali Məclisinin qərarı (1991, 26
avqust ) ilə Sov. İKP-nin tərkib hissəsi kimi A zərbaycan KP Na xç ıvan Vilayət Ko mitəsi və onun bütün strukturları ləğv
edildi. Bu zaman artıq qurtuluş mübarizəsinə başlayan Heydər Əliyevin ideyaları, əslində, Azərbaycan xalq ının mövqeyini,
mübarizəsini əks etdirirdi. Çünki hələ 20 yanvar faciəsinə etiraz əlaməti o laraq, Bakıda və bütün Azərbaycanda xalq hə-
rəkatı genişlən mişdi. Bakıda Azərbaycan Ko mmunist Partiyası Mərkəzi Ko mitəsi binasının divarlarına "Rədd olsun Sov.
İKP!" və s. şüarlar yazılmış, ko mmunist partiyası biletlərindən tonqallar çatılmışdı. Azərbaycan xalqına qarşı törədilən
qanlı əməllərdən sonra da Azərbaycanın rəhbər ko mmunistləri "Sov. İKP-də demokratik platforma" mövqeyində
dururdular. La kin respublika ko mmun istləri içə risində Sov. İKP-də marksist platforması mövqeyində dayananlar da vardı.
Bu mühafizəkar ko mmunistlər 1991 il 18-19 avqustda Moskvada dövlət çevrilişinə cəhd göstərən Dövlət Fövqəladə
Vəziyyət Ko mitəsinin ("QKÇP") təşkilatçılarını müdafiə etdilər. Azə rbaycanda demokrat ik qüvvələr "QKÇP"-nin qanuna
zidd fəaliyyətinə qarşı ç ıxsala r da, respublika rəhbərliyi "QKÇP"-ni müdafiə edərə k, ciddi siyasi s əhvə yol vermişdi.
Rusiyada dövlət çevrilişin in qarşısı alındı. Xalqın rəğbətini qazan mağa çalışan Azərbaycan rəhbərliyin in təşəbbüsü ilə 1991
il sentyabrın 14-də artıq tam iflasa uğramış Azərbaycan Ko mmunist Partiyası XXXIII fövqəladə qurultayını çağırıb ö zünü
buraxd ı.
Əd.: Azərbaycan Kommunist Partiyasının tarixi, B., 1958; Azərbaycan tarixi, 3 cilddə. c.3, B., 1973; Azərbaycan Kommunist
Partiyasının qurultayları, konfransları və MK plenumlarının qətnamə və qərarları, B., 1987; Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5, B., 2001;
M ahmudov Y., Azərbaycan tarixind ə Heydər Əliyev şəxsiyyəti, B., 2002; Əhmədova F., Nəriman Nərimanov-ideal v ə gerçəklik, B.,
1998; Qaffarov T., Azərbaycan tarixi (1920-1991), B., 1999; Гулиев Дж. Б., К истории образования второй республики Азербайджана, Б.,
1997.
"AZƏRBAYCAN" MARġ I - Üzey ir Hacıbəylinin 1919 ildə bəstələdiyi marş. Uzun illər Azərbaycan xalqına və
musiqi ictimaiyyətinə na məlu m qalmış bu ma rşın not yazısı ilk dəfə 1966 ildə, türk musiqişünası Ete m Üngörün Ankarada
nəşr etdirdiyi "Türk marşları" kitabında çap olunmuşdur. Re minor tonallığın da, səsaltı mətnlə birsəsli çap olunan bu marşı
Etem Üngörünün hansı vasitə ilə əldə etməsi hələ məlu m deyil. Müəllifin kitabda verdiyi məlu mata görə, "Azərbaycan
istiqlalı qeyb etməzdən (28 aprel 1920 il nəzərdə tutulur) öncəki illərdə bu marş hər səhər hərbi okullarda (məktəblərdə,
hissələrdə) dərs başlanmazdan o xunardı". "Azərbaycan" ma rşı haqda müasir A zərbaycan o xucularına ilk məlu mat
S.Fə rəcovun "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetinin 1989 il 14 iyul tarixli sayında dərc olun muş "Ü.Hacıbəyovun iki ma rşı"
məqa ləsində verilmişdir. Marş tezliklə bəstəkar Aydın Əzimov tərəfindən böyük xor və simfonik orkestr üçün aranje man
edilərə k lentə ya zıldı və 1989 ilin payızında ilk dəfə xa lq qarşısında səsləndirild i.1992 ildə "Azərbaycan" ma rşı A zərbaycan
Respublikasının dövlət himn i kimi qəbul ed ilmişdir (ba x Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin dövlət rəmzləri).
Əd.: Üzeyir Hacıbəyov ensiklopediyası, B., 1996.
AZƏRBAYCAN MƏCLĠS Ġ-MƏBUS ANININ TƏSĠS Ġ HAQQINDA QANUN - Azərbaycan Xalq Cü mhu-
riyyəti Məclisi - Məbusanının (Parla mentinin) forma laşdırılmasın ı tə min edən mühü m hüquqi s ənəd. Azərbaycan Milli
Şurasının 1918 il 19 noyabr tarixli iclasında qəbul olunmuşdur (bax Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin Təsis
Olunması Haqqında Qanun).
AZƏRBAYCAN MƏHKƏMƏ PALATASI Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin müstəqil məhkəmə hakimiyyə-
tini formalaşdırmaq məqsədilə yaradılmış mühüm dövlət strukturu, dövlət ədliyyə orqanı. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti
Höku mətin in qarşıya qoyduğu əsas vəzifələrdən b iri də əvvəlki hərc-mərclik dövründə dağılmış məhkəmə aparatın ı bərpa
etmə k və müstəqil dövlət in ədliyyə sistemin i yarat maq idi. Bu ba xımdan, yeni ş əraitdə Cü mhuriyyətin ayrıca məhkə mə
palatasının yaradılmasına ehtiyac vardı. Bu məqsədlə 1918 il noyabrın 14-də Cü mhuriyyət Höku məti A zərbaycan Məhkəmə
Palatası haqqında Əsasnaməni təsdiq etdi.