436
"Ermən istan və Azərbaycan münasibəti" və s. yazıla r Üzey ir bəy Hac ıbəylin in uzaqgörən siyasətçi, əqidəli publisist
olduğunu bariz şəkildə göstərir. Üzeyir bəy Hacıbəyli redaktor işlədiy i müddətdə Azərbaycan və onun ətrafında baş verən
hadisələri qəzet in səhifələrində əks etdirmə klə yanaşı, burada dərc etdirdiyi ço xsaylı məqa lələ rində həmin hadisələrə
özünün şəxsi münasibətini bildirirdi. Bu məqalələrdə o, A zərbaycan Cü mhuriyyəti Parlamentin in, Fətəli xan Xoyski və
Nəsib bəy Yusifbəyli Hö ku mətlərin in yeritdiy i siyasi xətti qızğın müdafiə edird i.
"Bir yaş" məqaləsində Üzeyir bəy Hacıbəyli yazırdı: "Bu gün, istiqlalını elan etmiş olduğumuz və istiqlalı qazan-
maq yolunda çaylarca qanlar axıdıb, minlərcə xanımanlarımızı xərabə qoyduğumuz bir dövlətin, yəni Azərbaycan Türk
Dövlətinin bir yaşı tamam olub da ikinci yaşa qədəm qoyduğu gündür...
Bir yaşlı dövlətimiz - gələcəkdə - yaxın gələcəkdə türklügün ümidgahı, islamlığın pənahi və aləm mədəniyyətinin
möhtərəm bir üzvü olacağını hələ bir yaşında olduğu halda hər kəsə bildirmədədir"
"...ÖLMƏK VAR, DÖNMƏK YOXDUR. Bu əziz bayram günü sidq dil ilə yaşasın müstəqil Azərbaycan
deyənlər əmin olmalı: onu müstəqil yaşatmağa qadir olarlar" ("Azərbaycan", 1919, 28 may).
"Qara təhlükə" məqa ləsində Üzeyir bəy həyəcanla bildirird i: "İstiqlalımızın bir ilinin bayramını yenicə
keçirmişdik ki, üfüqümüzdən qəflətən nümayan olan bir qara əl ha man istiqlalımızı qırmaq və bizi murdar pəncəsi
altında əzmək xəyalilə şimalımızdan uzanmağa başladı".
İncəsənətin mənasını xalqa xid mətdə görən Üzeyir bəy Hacıbəyli Aprel işğalı (1920) nəticəsində Azərbaycan Xalq
Cü mhuriyyətinin süqutundan sonra da fəaliyyətini eyni vətəndaşlıq qeyrəti və əzmi ilə davam etdirmiş, milli musiq i
xə zinəsini yeni janr və forma larla zənginləşdirən b ir sıra əsərlər, o cü mlədən Azərbaycan peşəkar musiqi sənətinin şah əsəri,
dünya musiqi xəzinəsinin incilərindən olan dahiyanə "Koroğlu" operasını bəstələmişdir. Üzey ir Hacıbəyli Azərbaycan
Respublikası Dövlət himn lərin in (1945, 1992) musiqisinin müəllifidir. O, eyni zamanda, elmi musiqişünaslığın, xüsusilə,
musiqi nəzə riyyəsinin ("Azərbaycan xa lq musiqisin in əsasları" monoqrafiyası, 1945), musiqi təhsilinin əsasını qoy muş və
musiqi mədəniyyətimizin inkişafına ö mrünün sonunadək fasiləsiz rəhbərlik et miş, onun bu günkü yüksək professional
səviyyəyə yüksəlməsinin, müasir bəstəkarlıq məktəbinin beşiyi başında durmuş, qabaqcıl dünya bəstəkarlıq məktəblə ri ilə
yanaşı dura bilməsi üçün fədakarcasına çalışmış, habelə ictimai xadim kimi geniş fəaliyyət göstərmişdir. Dahi bəstəkarın
yaratdığı musiqi inciləri dünya şöhrəti qazanmış, dünya musiqi mədəniyyəti xəzinəsinin qızıl fonduna daxil olmuşdur.
Gö rkəmli musiqi xadimləri onu "professional Şərq musiqisinin atası" adlandırmışlar. Üzeyir bəy Hacıbəylinin "Arşın mal
alan"
437
musiqili ko mediyası dünyanın bir çox dillərinə, o cü mlədən ingilis, alman, rus, Çin, ərəb, fars, gürcü, Ukrayna dillərinə
tərcümə olunaraq, Moskvada, Nyu-York, Paris, London, İstanbul, Tehran, Qahirə , Berlin, Va rşava, Sofiya, Budapeşt və
Bu xarestdə, habelə başqa yerlərdə, "O olmasın, bu olsun" ("Məşədi İbad") musiqili ko med iyası Cənubi Qafqa zda, Dağıstan,
Orta Asiya, Türkiyə, Bolqarıstan, İran və Yəməndə, "Koroğlu" operası isə Aşqabadda (türkmən dilində), Yerevanda (ermən i
dilində), Daşkənddə (özbək dilində) uğurla ta maşaya qoyulmuşdur. "Arşın ma l a lan" 1916, 1917, 1945 və 1965 illə rdə, "O
olmasın, bu o lsun" ("Məşədi İbad") isə 1956 ildə ekranlaşdırılmışdır. "Arşın mal alan"ın motiv ləri əsasında ABŞ-da da film
çəkilmişdir (1937).
Azərbaycan və dünya musiqi mədəniyyətinin in kişafında misilsiz xid mətlə ri olan Üzey ir bəy Hac ıbəylin in anadan
olmasının 100 illik yubileyi YUNESKO-nun qərarı ilə beynəlxalq miqyasda qeyd edilmişdir.
Əsərləri:
Əsərləri, c.14, B., 1964-68; Beş manat əhvalatı. Hekayələr və miniatürlər, B., 1974; Ordan-burdan, B., 1981;
Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları, B., 1985 (rus və ingilis dillərində də buraxılmışdır); Избранные произведения, Б, 1985.
Əd.: Köçərli F., Üzeyir Hacıbəyovun ictimai-siyasi görüşləri, B., 1965; M əmmədli Q., Üzeyir Hacıbəyov. Həyat və
yaradıcılığının salnaməsi, B., 1984; Aslanov M., Üzeyir Hacıbəyov-jurnalist, B., 1985; Qasımova R., Üzeyir Hacıbəyovun komediyaları,
B., 1984; Səfərova Z., Üzeyir Hacıbəyov, B., 1985 (rus, ingilis, fransız, ərəb, türk, fars dillərində də buraxılmışdır); Üzeyir Hacıbəyov
ensiklopediyası, B., 1996; Виноградов В., Узеир Гаджибеков , М.-Л., 1947; Абассова Э., Узеир Гаджибеков, Б., 1975.
438
HACIBƏYLĠ Zü lfüqar Əbdülhüseyn oğlu (17.4.1884,Şuşa - 30.9.1950, Bakı) -
bəstəkar. A zərbaycanın ə mə kdar incəsənət xadimi (1943). Üzeyi Hacıbəylinin böyük qardaşı,
məşhur dirijor və bəstəkar Niyazin in atasıdır. A zərbaycan musiqi mədəniyyətinin inkişafında
böyük xid mətlərio lmuşdur. İlk A zərbaycan operalarından olan "Aşıq Qərib"də (1915, tamaşası
1916) muğamlara əsaslanmış, xalq musiqi folkloru ilə Avropa musiqisini əlaqələndirməyə
çalış mışdır. Öz librettoları əsasmda bəstələdiyi "Əlli yaşında cavan" (1909), " Varlı" ("On bir
yaşında gəlin", 1911), "Ev liy kən subay" (1911) musiqili ko mediyaları musiqi dilinin sadəliyi,
aydınlığı, eləcə də dramaturgiya baxımından diqqətəlayiqdir. Bir sıra mahnı, simfonik orkestr,
nəfəs alətləri və xa lq çalğ ı alət ləri üçün əsərlər, dra m ta maşalarına, "Alma z" kinofilminə (Niya zi
ilə b irgə) musiq i yazmışdır. "Nüşabə" və "Üç aşıq" (Məlikmə mməd) operaları yarımç ıq
qalmışdır.1918 ilin martında Bakıda erməni daşnakları tərəfindən azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırımı hadisələri
zaman ı Z.Hacıbəyli İrana mühacirət etməyə məcbur olmuşdu. Həmin ilin sentyabrında Bakı Qafqaz İslam Ordusu
tərəfindən azad olunduqdan və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i Ba kıya köçdükdən sonra ma rt soyqırımı za man ı
şəhəri məcburi surətdə tərk etmiş digər teatr və musiqi xadimləri kimi Z.Hacıbəyli də həmin il o ktyabrın 11-də İrandan
Bakıya döndü. Mart soyqırımı zamanı böyük dağıntılara və talanlara məruz qalmış Bakının teatr və musiqi aləmi yavaş-
yavaş canlanmağa başladı. " Hacıbəyli qardaşlarının opera-operetta artistləri dəstəsi" bu işdə mühüm ro l oynadı.
"Azərbaycan" qəzetinin mə lu matına görə, Hac ıbəyli qardaşlarının təşəbbüsü ilə Bakıda müsəlman d ra m-opera və operetta
truppası yaradıldı. Səhnə fəaliyyətlərinin istiqamətindən asılı olmayaraq, bütün müsəlman teatr xad imləri bu truppaya qəbul
olundular. 1918 il noyabrın 4-də Cü mhuriyyət Hö ku mətinin təşkil etdiy i Dövlət teatrının binasında (indiki Azərbaycan
Dövlət Akademik Opera və Balet teatrı) Hacıbəyli qardaşları teatr truppası tamaşaların ın açılışı o ldu. Bu illərdə Hacıbəyli
qardaşları teatr truppasının fəaliyyətinə, əsasən, Zülfüqar Hacıbəyli rəhbərlik edirdi. Bununla yanaşı, 1918-20 illərdə
Zülfüqar Hacıbəylinin "Aşıq Qərib", "Ev liy kən subay" və "Əlli yaşında cavan" opera və musiqili ko med iyaları da Bakı teatr
səhnələrində ta maşaya qoyulmuşdur.
Əd.:
Cəbrayılbəyli C, Zülfüqar Hacıbəyov, B., 1985.
"HACIBƏ YLĠ QARDAġLARININ OPERA -
OPERETTA
ARTĠS TLƏRĠ
DƏSTƏS Ġ"
-
Azərbaycanda fəaliyyət göstərmiş
müstəqil opera-
operetta artistləri truppası. 1914 ildə "Nicat" cə miyyəti ilə
Üzeyir Hacıbəyli arasında "Leyli və Məcnun" operasına
sahiblik barədə münaqişədən sonra Hacıbəyli qardaşları
müdiriyyəti yaradılmışdı. 1916 il avqustun 31-dən isə
Üzeyir və Zü lfüqar "Hacıbəyli qardaşların ın opera-
opererta artistləri dəstəsi" təşkil edilmişdi. Dəstəyə
Üzeyir Hacıbəyli rəhbərlik ed irdi. "Açıq söz" qəzeti bu
barədə ilk xəbərində yazmışdı: "Üzeyir bəy Hac ıbəyli
tərəfindən öz təhti-idarəsində olmaq ü zrə "Hacıbəyli
Dostları ilə paylaş: |