439
qardaşlarının opera-operetta dəstəsi" adında bir truppa təşkil edilibdir. Məşhur artistlərimizin hamısı həmin dəstəyə daxild ir.
Dra m artistlərindən Abbas Mirzə Şərifzadə də xi Üzeyir bəy tərəfindən cəlb edilib, rejissorluq cəhəti ona tapşırılıbdır..."
("Açıq söz", 1916, 31 avqust). Truppa həm Bakıda tamaşalar verir, həm də Qafqaz, Vo lqaboyu və Orta Asiyanın bir ço x
şəhərlərinə qastrol səfərlərinə gedirdi. Truppanın repertuarında Hacıbəyli qardaşlarının opera və operettaları ("Ley li və
Məcnun", "Əsli və Kə rə m", "Aşıq Qərib" və b. operalar, "Ər və Arvad", "Evliykən subay", "Arşın mal alan", "O o lmasın, bu
olsun" və b. musiqili ko mediyala r) əsas yer tururdu.
1918 ilin martında Bakıda S.Şau myan başda olmaq la erməni daşnakla rın ın a zərbaycanlılara qarşı törətdiyi soy-
qırımı vaxtı Hacıbəyli qardaşlarının opera-operetta truppasına da böyük zərər dəyir. Bu hadisə nəticəsində Üzeyir və
Zülfüqar Hacıbəyli qardaşları İrana mühacirət etməyə məcbur olurlar.
1918 il sentyabrın 15-də Bakı Qa fqaz İslam Ordusu tərəfindən azad edildikdən, Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti
Höku məti Bakıya köçdükdən sonra müsəlman teatrı yenidən fəaliyyətə başlayır. Bu işdə Cü mhuriyyət Höku məti tərəfindən
Mailov qardaşları teatrı binasının alınaraq ona Dövlət Teatrı statusunun verilməsin in də mühüm ro lu olmuşdur. Hə min ilin
oktyabrında Zülfüqar və Üzey ir Hacıbəyli qardaşları Bakıya qayıtmış və tezliklə Bakıda olan artistlərdən bir dəstə təşkil
etmə k üçün ayrı-ayrı sənətkarlarla danışıqlar aparmışlar. "Azə rbaycan" qəzetinin 1918 il 21 o ktyabr tarixli nö mrəsində
Hacıbəyli qardaşların ın təşəbbüsü ilə Bakıda, səhnə fəaliyyətlərinin istiqamətindən asılı olmayaraq, bütün dram, opera və
operetta artistlərin in da xil o lduğu bir truppa yaratdığı bildirilirdi. Bu truppaya 26 n əfə rdən yu xarı görkə mli səhnə xad imi
daxil olmuşdu. Hacıbəyli qardaşların ın yaratdığı truppanın tamaşaları əsasən Bakıda Dövlət Teatrının b inasında keçirilirdi.
Azərbaycan Cü mhuriyyəti süqut edən kimi 1920 il apre lin 28-də Türk Aktyorla rı İtt ifaqı təcili iclas çağıraraq, u zun
illər uğurlu fəa liyyət göstərən truppa müdiriyyətinin guya "mövqeyi-etibarını it ird iyindən" ləğv edilməsi və İttifaqın
müvəqqəti olaraq onun yerinə keçməsi barədə qərar qəbul etdi. Bütün işləri ö z öhdəsinə götürmək ittifaqa tövsiyə olundu.
Məmmədə li Sidqi isə İttifaq ad ından müvəkkil təyin edildi.
Əd.:
Üzeyir Hacıbəyov ensiklopediyası, B., 1996; Azərbaycan teatrının salnaməsi (toplayanı, tərtib edəni və izahların müəllifı
Qulam M əmmədli), B., 1974.
HACINS KĠ Camo bəy Süleyman oğlu (14.6.1888, Quba - 1942, Rusiya, Kirov vil., Vyatka) - ictimai-siyasi xad im,
publisist, teatr tənqidçisi, sənətşünas. Mehdi bəy Hacınsk inin qardaşıdır. Peterburq Universitetinin hüquq fakü ltəsini
bitirmişdir (1912). 1907-15 illə rdə "Kaspi" qəzetin in mü xb iri və ə mə kdaşı olmuşdur. 1915-17 illərdə
Batu m vilayətində və Dənizkənarı rayonda Birinci dünya müharibəsi (1914-18) dövründə zərər
çəkənlərə yard ım edən müsəlman qaçqın ko mitəsinin müvəkkili işləmişdir. " Nicat" mədəni-maarif
cəmiyyətinin işində iştira k et miş, müs əlman dra m cə miyyətinin (1916) və Azərbaycan arxeoloji
cəmiyyətinin (1917) yaradıc ılarından olmuşdur.
440
1917 ilin iyulunda Cənubi Qa fqaz Kəndli Deputatları Şurası İcra iyyə Ko mitəsi sədrinin müav ini seçilmiş, oradan
nümayəndə kimi Rusiya Müəssislər məclisinə seçkilər ü zrə Cənubi Qafqaz mərkəzi ko missiyasının sədri vəzifəsinə təyin
edilmişdir.
Zaqafqaziya seymin in Müsəlman fraksiyasının, seym buraxıld ıqdan (1918, 26 may) sonra isə yeni yaradılmış
Azərbaycan Milli Şurasının (1918, 27 may) üzvü olmuşdur. Hacınski M illi Şuranın Azə rbaycanın istiqlal bəyannaməsini
qəbul edən 26 üzvündən biri idi. A zərbaycan Milli Şurasının "Azərbaycan Məclisi Məbusanının təsisi haqqında qanun"una
(1918, 19 noyabr) əsasən Azərbaycan Cümhuriyyəti Pa rla mentinə da xil edilmişdi.
Hacınski A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin birinci
hökumət
kabinəsində dövlət nəzarətçisi vəzifəsini icra et miş, 4-cü və 5-c i
hökumət
kabinələ rində (1919 aprel -20 mart) poçt və teleqraf naziri
vəzifəsində
çalış mış, Respublikada rabitə sahəsinin inkişafında xüsusi
xid mət i
olmuşdur.
Hacınski "Türk yurdu" cəmiyyətində Azərbaycan
incəsənətindən mühazirə lər o xu muş (1918), Azə rbaycan və s
mətbuatında "Qubalı" imzası ilə çıxış et mişdir. Üzey ir
Hacıbəylinin əsərlərin in tamaşaları, hə mç inin Nəcəf bəy
Vəzirov və
b. haqqında məqalə və resenziyalar yazmışdır. ―Milli nəğ mələr"
kitabçalarında (1919-20) şeirləri dərc o lu muşdur.
Aprel işğalından (1920) sonra xalq ədliyyə
ko missarlığında in zibati-ma liyyə şöbəsinin rəisi təyin olun muş,
mədəniyyət
və
maa rif
sahəsində
fəaliyyətini
dava m
etdir-mişdir.
Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin işində yaxından
iştirak
etmiş, qədim mədəniyyət abidələrin in mühafizəsi məsələləri ilə
məşğul
olmuşdur. 1922 il aprelin 21-də həbsə alın mış, 3 il məhbəsdə
saxlandıqdan sonra Solovki (Rusiya, Arxangelsk v ilayəti) həbs
düşərgəsinə
göndərilmişdir. 1928 ilin iyununda azad edilərək Bakıya
qayıtmış,
həmin ilin iyulundan respublika Kənd Təsərrüfatı Kooperasiyası
İttifaqında
("Köybirliyi") plan şöbəsinin katibi olmuş, sonra şöbə müdiri
vəzifəsini
icra etmişdir. Hacınski 1933 ilin noyabrından Azərittifaq
sistemində
işləmiş, bir ildən sonra sənaye kooperasiyasında baş məsləhətçi
vəzifəsinə
keçirilmişdir. 1937 ilin yanvarında həmin vəzifə ləğv
olunduğundan işdən çıxarılmış, 1938 il noyabrın 24-də yenidən həbs edilərək sürgün olun muşdur. Kirov v ilayətin in Vyatka
həbs düşərgəsində vəfat etmişdir.
1956 il iyunun 13-də SSRİ A li Məhkə məsinin hərb i kollegiyası tərəfindən ona bəraət verilmişdir.
Əd
:. Əliyev M ., Cəmo bəy Hacınski, "Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan
Hökuməti (1918-1920)" kitabında, B., 1990.
HACINS KĠ Mehdi bəy Süleyman oğlu (24.5.1879,Quba - iyun, 1941, Bakı) - teatr
xadimi, aktyor, publisist, ictima ı-siyasi xadim. Bakıda rea lnı mə ktəb kursunu bitmiş , Şərq
dilləri kursla rın ın din ləyic isi o lmuşdur. Bakı Dövlət Un iversitetinin filologiya və hüquq
fakültələrində təhsil almışdır. 1896 ildə Bakıda müsəlman truppasının təşkilində fəal rol
oynamışdır. 1906 ildə isə ikinci teatr truppasının, sonralar Artistlər Şurasının ü zvü olmuşdur.
Hacınskin in ilk ç ıxışı Nəriman Nə rimanovun "Nadanlıq" əsərində olmuşdur. Qastrollarda türk
artistlərinə rəhbərlik et mişdir. Hacınski Ba kı şəhər idarəsinin ü zvü (1905) o lmuşdur. Müs əlman
xeyriyyə cə miyyətinin ("Cə miyyəti-xeyriyyə"), "Nicat" və "Səfa" mədəni-maarif cə miyyətlərin in
təşkilatçılarındandır. "Nicat" cəmiyyəti idarə heyətinin üzvü id i. "Nicat"ın teatr bölməsinin
rəhbəri (1906 ildən), "Nəşri-maa rif‖ cə miyyətinin sədr müavini, üç il "Səfa" cə miyyəti xa lq mə ktəblərinin rə isi, 1914 ildən
teatr bölməsinin sədr müavini olmuşdur. Bakı teatrlarında mü xtəlif xarakterli obrazlar - Karl Moor ("Qaçaqlar",F.Şiller),
Nadir şah ("Nadir şah", N.Nərimanov) və s.yaratmışdır.
İlk məqaləsi İs mayıl bəy Qaspralının "Tərcü man" qəzetinin 1898 il 8 dekabr tarixli sayında Azərbaycan və rus
dillərində dərc o lunmuşdur. "Kaspi", "Həyat", "İqbal", "İrşad" və s qəzetlərdə, "Zənbur", "Molla Nəsrəddin" jurna lla rında
"Ürfü zadə", "Dəmdəməki", "Avara", "Estet" və s. imzalarla A zərbaycan teatrına, aktyor sənətinə dair məqalələr, hekayə,
oçerk və felyetonlar dərc etdirmişdir. 1906-07 illərdə b ir müddət "Hü mmət" təşkilatının orqanı "Təkamü l" qəzetinin naşiri
olmuşdur. "Sultan Əbdüləzizin xəli, yaxud ilk Türk Cü mhuriyyəti" adlı dram əsəri var.
Bir sıra pyesləri ("Əl-Mənsur", H.Heyne; "Qaçaqlar", F.Şiller; "Nadan övlad", D.İ.Fonvizin və s.) A zərbaycan