70
qorunması üçün bənd tikilməsinə 210 min manat vəsait verildi. Hö ku mət nəqliyyat vasitələrin in təmiri və normal
istismarı məsələlərini daim diqqət mərkə zində saxlayırd ı. 1919 il apre lin 28-də Ba kıda avto mobillə rin ilkin tə miri və
avtomobil zavodunun s axlan ması üçün 175 min manat vəsait ayrıldı. Hə mç inin, Yo lla r Nazirliyinə tapşırıld ı ki, avtomobil
zavodunun gəliri və xərc ləri haqqında əsaslı məru zə ha zırlasın.
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti o lduqca çətin və mü rəkkəb şəra itdə həyata keç irdiy i tədbirlə rlə ö lkədə nəqliyyatın
işini, əsasən, qaydaya sala bildi. Dəmir yolu və su nəqliyyatı, neft kəmərin in istismarı dövlət xəzinəsinə gəlir gətirməyə
başladı.
Səhiyyə. Rusiya impe riyasının ye ritdiy i ayrı-seçkilik siyasəti nəticəsində müstəmlə kə əsarəti alt ında olan d igər
milli ucqarlarda olduğu kimi, A zərbaycanda da əhaliyə tibbi xid mət ço x aşağı səviyyədə idi. Əhalinin sağlamlığını qoruyan
dövlət sistemi yo x idi. İqtisadi və sosial gerilik, məişət və əmək şəraitinin aşağı səviyyədə olması, əhali arasında kəskin
yoluxucu xəstəliklərə (ma lyariya, tra xo ma, vərə m və s.) qarşı pro fila ktik tədbirlə rin, de mək ola r ki, həyata keç irilmə məsi
nəticəsində tez-tez ağ ır ep ide miya lar, kütləv i ölü m halları baş verird i.
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Höku məti yarandığı gündən əhalinin sağla mlığı qayğısına qalmış və səhiyyə sa-
həsində ciddi tədbirlər görmüşdür. Bu sahədə ən böyük uğurlardan biri ö lkən in səhiyyə sisteminin yaradılması və təşkili
işlərinə bilavasitə rəhbərlik edən dövlət icra orqanının - Səhiyyə Nazirliy inin yaradılması idi. 1918 il iyunun 7-də Fətəli xan
Xoyski tərə findən təşkil edilmiş 2-c i höku mət kabinəsi Gəncədə fəa liyyət göstərərkən Müsəl man Milli Şurası nəzdindəki
qaçqın şöbəsi əsasında Azərbaycan Cü mhuriyyəti Xalq Səhiyyəsi və Himayədarlıq Nazirliyi yarad ıld ı. Azərbaycanın ilk ali
təhsilli cərrah həkimlərindən olan Xudadat bəy Rəfibəyli A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin xalq səhiyyəsi və himayədarlıq
naziri təyin edildi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Hö kumət i Ba kıda fəa liyyətə başlayarkən (1918, sentyabr) bu nazirlik əsasında 2
yeni nazirlik yarad ıld ı: Xalq Səhiyyə Nazirliy i və Himayədarlıq və Dini Etiqad İşləri Nazirliyi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Parlament və Hökumət, xüsusən də Xalq Səhiyyə Nazirliyi əha lin in sağ-
lamlığına mənfi təsir göstərən antisanitariya ilə ciddi mübarizə aparmağa, xarici mühit və məişət şəraiti ilə bağlı mənfi
amilləri aradan qaldırmaqla yolu xucu xəstəliklərə, ağır epide miya lara qarşı profila ktik tədbirlər həyata keçirməyə başladı.
Az vaxt içərisində Gəncə yaxınlığındakı Zəyəm və Zurnabad kəndlərində taun (yoluxucu xəstəlik) əleyhinə məntəqə təşkil
olundu. Səhiyyə şəbəkəsinin genişləndirilməsinə başlandı. Kənd yerlərində xəstə xanalar, a mbulatriyala r, feldşer məntəqələri
və s. müa licə müəssisələri açıld ı, yeni tibb ocaqlarının bünövrəsi qoyuldu. Dövlət tibb müəssisələrini dava-dərman la,
avadanlıqlarla təmin etmək məqsədilə lazımi tədbirlər görü ldü. Bunun üçün dövlət aptek anbarı, laboratoriyası və s.
yaradıldı. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Parlamenti və Höku məti sağlamlığ ın mühafızəsinə dair vəzifələr və tədbirlər
barədə bir sıra qanun və qərarlar qəbul etdi.
Cü mhuriyyət Höku məti tibb xid məti heyətini genişləndirmək məqsədilə səhiyyə sistemində qısamüddətli tibb
işçiləri kursları açdı. Bütün bunların nəticəsi idi ki, Xalq Cü mhuriyyəti dövründə kənd yerlərində Səhiyyə Nazirliyinə tabe
olan 33 kənd xəstəxanası fəaliyyət göstərirdi. On ların hərəsində 1 hə kim, 2 fe ldşer və xid mətçi tibb bacıları işləy irdi. Bu
tibbi personal 6 çarpayılıq kənd xəstəxanalarında xəstələrə xid mət ed ir, ambulator müalicəyə ehtiyacı olanlara isə pulsuz
tibbi yardım göstərirdi.
Cu mh u riy y ə t in s ə h iy y ə n a ziri Xu d a da t bə y Rə fib ə y li h ə mka rla r ı a ra s ın d a
71
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti dövründə ölkənin bütün səhiyyə qüvvələri ermən i-daşnak quldur dəstələrinin
törətdikləri qanlı faciələr, vəhşiliklər nəticəsində d idərgin və qaçqın salın mış soydaşlarımızı yerləşdirmək, yaralılara və
xəstələrə t ibbi ya rdım göstərmə k sahəsində fəal iştirak edir, mü mkün o lan bütün tədbirləri görürdülər. Bununla ə laqədar,
Cü mhuriyyət Hö ku məti Gəncə maha lında, Şa ma xı, Şuşa və b. yerlərdə xəstəxanala rın aç ılmasına, a mbulatoriyala rın
təşkilinə, tibb müəssisələrin in lazımi dava-dərman və avadanlıq lar ilə təchizinə da ir əlavə vəsaitin ayrılması üçün qərarlar
qəbul etmişdi. Qaçqınla rın daha çox o lduğu yerlərdə epidemiyala rın qarşısının alın ması, sanitariya tədbirlərinin həyata
keçirilməsi üçün əlavə 15 yeni həkim nəzarəti dəstəsi yaradılmışdı. Bundan əlavə, dövlət, digər hərbi strukturların, təşkilat,
idarə və müəssisələrin vəsaitinin bir h issəsi səhiyyənin təşkilinə və in kişafına sərf edilird i.
Orduda tibb işçilərinə rəhbərlik etmək üçün Hərbi Nazirliyin tərkib ində hərbi-sanitar (xəstə) hissəsi adlı bölmə
yaradılmışdı. Ordunun sıraları genişləndikdə, Hö ku mətin razılığı ilə, həmin bölmə ayrıca idarəyə çevrildi və onun ştatı
artırıldı. Hərbi-tibb kadrları olmadığı üçün ordu strukturundakı tibb ştatları Səh iyyə Nazirliy inin sərəncamında olan
həkimlər hesabına ko mple ktləşdirilird i. Həkimlər ya könüllü ş əkildə Hərbi Na zirlik sistemində işlə məyə cəlb olunur, ya da
icbari qaydada s əfərbərliyə alınırdılar. Sə fərbərliyə alınan həkimlərə müvafiq mə mu r rütbəsi və dövlət vəsaiti hesabına
xüsusi geyim verilirdi.
Höku mətin qayğısı nəticəsində tibb xid mətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə hərb i hissələrdə əsgər xəstəxanaları,
Şuşada, Gəncədə, Bakıda hərb i xəstəxanalar açıldı. Xalq Cü mhuriyyəti Höku məti orduda tibb xid mətin in yaxşılaşdırılması,
tibb obyektlərin in dava-dərmanla tə min edilməsi üçün 1919 ilin sonlarında 2 milyon 200 min manat v əsait ayırdı. Hərbi-
sanitar kadrlarına olan ehtiyacın aradan qaldırılması üçün hərbi nazirin ə mri ilə hərbi h issələrdə 2 aylıq sanitar kursları
açıld ı. 1920 ilin əvvəllərində isə Şuşada hərbi-feldşer məktəbi fəaliyyətə başladı.
Ali təhsilli t ibb kadrlarına olan ehtiyacın aradan qaldırılması üçün ölkənin ilk a li təhsil ocağı o lan Ba kı Dövlət
Universitetində tibb fakü ltəsi təşkil olundu (1919). A zərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti Hö ku məti xa ric i ölkələ rin ali təhsil
ocaqlarında da tibbi kadrların hazırlan masına xüsusi diqqət yetirirdi. Bu məqsədlə Parlamentin 1919 il sentyabrın 1-də
qəbul etdiyi qanuna görə, Avropa ölkələrinə təhsil almağa göndərilən 100 nəfə r arasında tibb elminə yiyələnəcək tə ləbələr
də vardı.
Bu dövrdə qeyri-höku mət tibbi cəmiyyət, birlik və təşkilatlarının da fəaliyyəti geniş vüsət almışdı. Bakı şəhəri
həkimlər cəmiyyətinin əsas fəaliyyət istiqa məti sənayə gigiyenası, yatalaq epide miyasının aradan qald ırılması o lmuş dur.
Cə miyyət Ba kı Dövlət Universiteti t ibb fa kültəsinin avadanlıq la təchiz ed ilməsinə yardım göstərmə k üçün Avropanın
(İtaliya, İsveçrə, Almaniya) aparıcı klinikaları ilə əlaqə yaratmışdı. Bakının tanın mış həkimləri təbabətin mü xtəlif
sahələrində elmi na iliyyətlərin mübadiləsi məqsədilə cə miyyətdə məru zələ r edird ilə r. Onun nəzdində boş iş yerlərini qeydə
almaq, işsizləri həmin yerlərə yerləşdirmək, onlara vaxtaşırı yardım göstərmək məqsədilə Həkimlərə yardım bürosu
yaradılmışdı. 1919 ildə Bakıda təsis edilmiş qeyri-höku mət tibb cəmiyyətlərindən biri də Uşaq həkimləri dərnəyi idi.
Dərnək uşaqlar və yeniyetmə lər a rasında yayılmış yoluxucu xəstəliklərin profila ktikası və müalicəsi sahəsində təcrübə
mübadiləsi aparır, qabaqcıl müalicə üsulların ın tətbiqinə səy göstərir, təbliğat və təşviqat işi ilə məşğul olurdu. 1920 ilədək
Azərbaycanda, artıq 353 həkim, 450 o rta tibb işçisi, 1123 yerlik xəstəxana var id i.