[]

452 

 

ZAQAFQAZĠYA  BONLARI  -  Zaqafqaziya  Komissarlığının  pul  niĢanları.  Ġlk  dəfə  1918  il  fevralın  5-də  bura-

xılmıĢdı.  Zaqafqaziya  seymi  dövründə  və  sonralar  müstəqil  Cənubi  Qafqaz  respublikaları  yarandıqdan  sonra  da  iĢlənən 

Zaqafqaziya  bonları  bu  respublikalar  arasındakı  razılaĢ malar  əsasında  buraxılmıĢdı.  Ġlk  razılaĢ ma  1918  il  iyunun  20-də 

Gü rcüstanla  Ermənistan  arasında,  daha  sonra,  1918  il  sentyabrın  6-da  A zərbaycan,  Gürcüstan,  Ermənistan  arasında  əldə 

olunmuĢdu. Sonralar b ir neçə dəfə - 1918 ıl noyabrın  15-də Azərbaycanla Gürcüstan, 1919 il fevralın 12-də və mayın  7-də 

Gü rcüstanla Ermənistan, sonuncu dəfə isə 1919 il iyunun 4-də Azərbaycan. Gürcüstan və Ermənistan arasında razılaĢ malar 

əldə edilmiĢdi. 

Azərbaycanda Gürcüstan arasında 1918 il noyabrın 15-də imzalan mıĢ  müqaviləyə əsasən, Azərbaycan və  Gürcüsta-

nın səlahiyyətli nü mayəndələrinin  1918  il  6 sentyabr tarixli saziĢinə olavə o laraq, Zaqafqaziya Ko missarlığ ının daha 160 

milyon rubl məbləğində (Azərbaycan və Gü rcüstan respublikala rının hər birin in ehtiyacı üçün 80 milyon rubl) birgə  bonlar 

buraxılması barədə razılıq əldə o lunmuĢdu. 

Bonlar  respublikalarm  höku mətlərinə,  onlar  ekspedisiyadan  daxil  olduqca,  Dövlət  bankın ın  Tiflis  kontoru  tərə-

findon  buraxılırdı.  Tərəflərdən  heç  birin in  digərinin  xəbəri  və  razıhğı  olmadan  Zaqafqaziya  bonlarını  hazırlamağa  və 

buraxmağa ixtiyarı yo x idi. 

1919  il  4  iyun  tarixli  saziĢə  əsasən,  Azərbaycan,  Gürcüstan və  Ermənistanın  hər  birinə,  əlavə  olaraq,  100  milyon 

rublluq  Zaqafqaziya  bonu  buraxmaq  qorara  alın mıĢdı.  Həmin  saziĢlə  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  höku məti  bu 

məbləğ i, habclə 1919 il 12 fevra l tarixli müqaviləyə əsasən ona düĢən 80 milyon rublluq bonları (cə mi 180 milyon) almıĢdı. 

1919  il  4  iyun tarixli saziĢdə hə m də bildirilird i  ki, hər üç respublika  birgə bonlar bura xmaq barədə  razılığa gəlməsələ r, 

Zaqafqaziya  Ko missarlığının  mövcud nümunələ rindən olan bonların ın bura xılması hə miĢəlik dayandırılma lıdır.  Bu halda, 

Gü rcüstan hökuməti Zaqafqaziya bonların ın bütün nümunələrinin  litoqrafıya daĢlarını və qurğuĢun lövhələrin i cilalatmağ ı, 

rəsmlərinin, foto Ģəkillərin in neqativlərini məhv et məyi və hər üç  tərəfın nü mayəndələrin in iĢtira kı ilə onla rın  orgina lia rını 

yandırmağ ı öhdəsinə götürürdü. 

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  hökuməti  Zaqafqaziya  bonları  ilə  ə laqədar  bir  sıra  qərarlar  qəbul  ct miĢdi  (ba x,  

həmç inin Bak ı bonları). 

ZAQAFQAZĠYA  DEMOKRATĠK  FED ERATĠV  RESPUBLĠKAS I  (ZDFR),  Zaqafqaziya  QoĢ ma  Xalq  

Cü mhuriyyəti  -  1918  il  aprelin  9  (22)-dan  mayın  26-dək  mövcud  olmuĢ  dövlət.  Morkəzi  Tiflis  Ģəhəri  idi.  Oktyabr 

çevriliĢindən  (1917)  sonra  Cənubi  Qafqazda  Rusiya  üsul-idarəsinə  son  qoyulmağa  baĢladı.  Bu  məqsədlə  Zaqafqaziya 

Komissarlığı təĢkil edildi.  1918  il fevralın 10-da isə Zaqafqaziya seymi fəaliyyətə baĢladı.  Lakin  Cənubi Qafqazda mövcud 

olan  dövlət  quruluĢu  regionun  qarĢısında  duran  mürəkkəb  problemləri  həll  etməyə  imkan  vermird i.  Ona  görə  də  dövlət 

quruculuğunu təkmilləĢdirməyə ehtiyac yarandı.  Burada daxili amillərlə yanaĢı,  xarici amillər də  müəyyən rol oynamıĢdı. 

1918 il apre lin 9 (22)-da ZDFR-in yaradılması elan olundu. Höku mətin tərkibi aĢağıdakı kimi id i: A.Çxen keli - baĢ nazir və 

xarici  iĢlər  naziri;  N.RamiĢvili  -  daxili  iĢlər  naziri;  Q.Geo rqadze  -  hərbi  nazir;  N.Xo meriki  -  kənd  təsərrüfatı  naziri; 

X.Məlik-Aslanov - yollar na ziri;  F.x.Xoyski - ədliyyə naziri:  N.Yusifbəyli -  maa rif na ziri; M.H.Hacınski  - t icarət na ziri; 

Ġ.Heydərov  - dövlət nəzarəti naziri; A.Xatisyan -  maliyyə naziri; A.Saakyan  -ərzaq  naziri;  R.Kaçaznuni  - ictimai  məiĢət 

xid mət i na ziri; A.Erzikyan - ə mə k naziri. Gö ründüyü kimi, höku mət etnik mənsubiyyətinə görə 4 gürcü, 5 A zərbaycanlı və 

4 ermənidən ibarət  idi.  Lakin strateji əhə miyyətli nazirliklər gürcü və ermənilərdə  idi.  Yen i yaradılmıĢ hökumət da xili və 

xarici  siyasətdə  ciddi  dəyiĢiklik  edə  bilmədi.  Da xili  ziddiyyətlər  1918  il  may ın  11-16-da  keçirilən  Batum  k onfransında 

daha aĢkar Ģəkildə ortaya çıxd ı. Konfransda Gürcüstan Almaniya nü mayəndələrin in təzy iqi nəticəsində ZDFR-dən çıxmağı 

qorara ald ı. Bu, Zaqafqaziya seyminin mayın 26-da keçirilən iclasında reallaĢdırıldı. Həmin  iclasda ZDFR-in parçalan ması 

barədə qətnamə qəbul olundu, Zaqafqaziya seymi bura xıldı. Mayın  28-də Azərbaycan Xa lq  Cü mhuriyyətinin yaradılması 

elan edildi. 

Əd.: Azərbaycan tarixi,  7 cilddə, c.5,  B.,  2001; Həsonov C, Azərbaycan beynəlxalq  münasibətlər sistemində (1918- 

1920-ci illə r), B-, 1993. 

ZAQAFQAZĠYA  FED ERAS ĠYAS I  1918 il aprelin 22-dən mayın  26-dək  mövcud olmuĢ dövlət. Bax  Zaqafqaziya 

Demok ratik  Federativ Resuıblik ası. 

 ZAQAFQAZĠYA  KOMĠSSARLIĞI  Cənubi  Qafqa zı  idarə  et mə k  üçün  1917  il  noyabrın  15-də  Tiflisdə  yaradıl-

mıĢ  hökumət.  Oktyabr  çevriliĢi  (1917)  Rusiya  xalqlarında  milli  müstəqillik  ü midlərin i  artırd ı.  Belə  ki,  bolĢeviklərin  elan 

etdiklə ri " Rusiya xa lqla rın ın hüquq bəyannaməsi" və "Rusiyanın və ġərqin bütün müsəlman  zəh mətkeĢlərinə  müraciət‖ ilk 

addım  kimi,  keçmiĢ  imperiyaya  daxil  oları  xalqların  azad  surətdə,  ayrılıb  ö z  müstəqil  dövlətlərini  yaratmalarına  hüquqi 

təminat verirdi. 

1917  il  noyabrın  11-də  Cənubi  Qafqazda  fəaliyyət  gös-tərən  siyasi  təĢkilatların   yığıncağı  kcçirildi.  Gü rcü  menĢe-

viklərinin  rəhbəri  Noy  Jordaniya  müstəqil  yerli  hökumət  yaradılmasını  təklif  etdi.  Hakimiyyət  məsələsi  Müəssislər  məc lisi 

tərəfindən həll olunana qədər regionu idarə etmək üçün Zaqafqaziya Komissarlığının yaradılması qərara alındı. Noyabrın 14-də 

yeni  yaradılan  hökumətin  tərkibi  elan  edildi.  Ona  gürcü  menĢeviki  E.P.Gegeçkori  sədrlik  edirdi.  Daxili  iĢlər  və  hərbi 

nazirliklərə   D.Donskoy,  maarif  nazirliyinə  Fətəli  xan  Xoyski,  ədliyyə  nazirliyinə  ġ.Alekseyev-Mesxiyev,  ticarət  və  sənaye 

nazirliyinə  Məmməd  Yusif  Cəfərov,  yollar  nazirliyinə  Xudadat  bəy  Məlik-Aslanov,  qanunlara  nəzarət  nazirliyinə  

X.Xas mə mmədov,  əkinçilik,  dövlət  ə mla kı  və  dini  iĢlər  nazirliyinə  A.B.Neruçev,  maliyyə  nazirliy inə  X.Korçikyan, 

himayəçilik  nazirliyinə  A.Ohancanyan,  ərzaq  malları  nazirliyinə  A.Ter-Qa zarov  baĢçılıq  edirdilər.  Əmək  və  xaric i  iĢlər 

nazirliyi E.P.Gegeçkorinin səlahiyyətində idi. 

 

 

 

 

---