LOUIS RENOU •
Hinduizm
LOUIS RENOU 1896’da Paris’te doğdu. Ecole des Hautes Etudes’de Sanskritçe ve
hindoloji eğitimi aldı. 1948-1949 yıllarında Hindistan’da bulundu ve araştırmalar
yaptı. Kırk yıllık akademik hayatı boyunca, Hint inanç sistemleri üzerine çok sayıda
makale ve kitap yayımladı. Çalışmalarıyla uluslararası çevrelerde 20. yüzyılın en
önemli hindoloji uzmanlarından biri olarak kabul edildi. 1966’da Vernon’da haya-
tını kaybetti.
İletişim Yayınları,
Cep Üniversitesi, 1993 (1 baskı)
© 1993 İletişim Yayıncılık A. Ş.
L’hindouisme
© 1951 Presses Universitaires de France
İletişim Yayınları 2319 • Başvuru Dizisi 103
ISBN-13: 978-975-470-362-7
© 2016 İletişim Yayıncılık A. Ş.
1. BASKI 2016, İstanbul
KAPAK
Suat Aysu
KAPAK RESMİ
Hindu Tanrısı Ganeşa
UYGULAMA
Hüsnü Abbas
DÜZELTİ
Bahar Siber - Ayla Duru
BASKI
Sena Ofset
· SERTİFİKA NO. 12064
Litros Yolu, 2. Matbaacılar Sitesi, B Blok, 6. Kat, No: 4NB 7-9-11
Topkapı, 34010, İstanbul, Tel: 212.613 38 46
CİLT
Güven Mücellit
· SERTİFİKA NO. 11935
Mahmutbey Mahallesi, Deve Kaldırım Caddesi, Gelincik Sokak,
Güven İş Merkezi, No: 6, Bağcılar, İstanbul, Tel: 212.445 00 04
İletişim Yayınları
· SERTİFİKA NO. 10721
Binbirdirek Meydanı Sokak, İletişim Han 3, Fatih 34122 İstanbul
Tel: 212.516 22 60-61-62 • Faks: 212.516 12 58
e-mail: iletisim@iletisim.com.tr • web: www.iletisim.com.tr
LOUIS RENOU
Hinduizm
L’hindouisme
ÇEVİREN
Maide Selen
İçindekiler
BİRİNCİ BÖLÜM
Veda Dini
.............................................................................................................................................
9
Genel bakış
..........................................................................................................................................
9
Metinler
...............................................................................................................................................
10
İnançlar: Mitoloji
...........................................................................................................................
13
Kozmoloji
............................................................................................................................................
15
Kurgu
.....................................................................................................................................................
16
Ritler
.......................................................................................................................................................
17
Ocak ritleri ve büyü
....................................................................................................................
20
Sonuç
.....................................................................................................................................................
21
İKİNCİ BÖLÜM
Hinduizm: Edebiyat
...............................................................................................................
23
Genel bakış
.......................................................................................................................................
23
Veda tipi metinler
........................................................................................................................
24
Destan metinleri
...........................................................................................................................
24
Puranalar ve Tantralar
..............................................................................................................
26
Diğer Sanskritçe metinler
......................................................................................................
27
Sanskritçe dışındaki kaynaklar
...........................................................................................
30
Dravid edebiyatları
......................................................................................................................
30
Hint-Ari edebiyatları
...................................................................................................................
31
Diğer kaynaklar
..............................................................................................................................
32
Arkeolojik kaynaklar
...................................................................................................................
33
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Mitler ve İnançlar
....................................................................................................................
35
Genel bakış
.......................................................................................................................................
35
Etkilenmeler
......................................................................................................................................
36
Budizm ve Jainizm ile ilişkiler
..............................................................................................
39
Etkileri
...................................................................................................................................................
40
Güneydoğu Asya’daki yayılımı
...........................................................................................
41
Tanrılar
..................................................................................................................................................
42
Büyük tanrılar
..................................................................................................................................
44
Vişnu
......................................................................................................................................................
44
Şiva
..........................................................................................................................................................
48
Tanrıçalar
............................................................................................................................................
49
Kutsal gruplar
..................................................................................................................................
51
Tanrıların anlatımı
........................................................................................................................
53
Ana tanrı
.............................................................................................................................................
54
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Kurgular
............................................................................................................................................
57
Genel bakış
.......................................................................................................................................
57
Evren
......................................................................................................................................................
58
Dünyanın çağları
...........................................................................................................................
59
Ruh ve beden
..................................................................................................................................
60
Öteki dünya
......................................................................................................................................
61
Karma kuramı
.................................................................................................................................
61
Samsara
...............................................................................................................................................
63
Esenlik yolları
...................................................................................................................................
64
Yoga
.......................................................................................................................................................
65
Tantrizm yolu
...................................................................................................................................
66
Bhakti
....................................................................................................................................................
67
Esenlik
...................................................................................................................................................
69
BEŞİNCİ BÖLÜM
Ritler ve Çeşitli Uygulamalar
........................................................................................
71
Genel bakış
.......................................................................................................................................
71
Dua
..........................................................................................................................................................
71
İmge ve imge kültü
....................................................................................................................
73
Tapınak
.................................................................................................................................................
75
Kutsal yerler
......................................................................................................................................
77
Bayramlar
...........................................................................................................................................
78
Tantracı ritüel
..................................................................................................................................
80
Kefaret uygulamaları
.................................................................................................................
81
Büyü
.......................................................................................................................................................
82
Bilim ve din
........................................................................................................................................
83
Özel ritler
............................................................................................................................................
85
Yaşam biçimleri
..............................................................................................................................
88
Manastır kurumu
.........................................................................................................................
90
Kastlar
...................................................................................................................................................
91
Ahlâk
......................................................................................................................................................
92
ALTINCI BÖLÜM
Mezhepler
.......................................................................................................................................
95
Genel bakış
.......................................................................................................................................
95
Mezheplerin kökeni
....................................................................................................................
97
Şivacı mezhepler
...........................................................................................................................
98
Çaktalar
............................................................................................................................................
101
Vişnucu mezhepler
..................................................................................................................
102
YEDİNCİ BÖLÜM
Hinduizm Tarihinin Kısa Bir Özeti
........................................................................
109
Kaynaklar
.........................................................................................................................................
109
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Çağdaş Hinduizm
..................................................................................................................
117
Genel bakış
....................................................................................................................................
117
Ram Mohun Roy
........................................................................................................................
118
Keşub Chander Sen
.................................................................................................................
119
Dayananda Sarasvati
..............................................................................................................
120
Ramakrişna
....................................................................................................................................
121
Ramana Maharşi ve Aurobindo Ghose
...................................................................
122
Ötekiler
..............................................................................................................................................
124
2011 Nüfus Sayımına Göre
Dinî Grupların Genel Nüfus İçindeki Dağılımı
..........................................
129
Kaynakça
.........................................................................................................................................
131
9
BİRİNCİ BÖLÜM
V
EDA
D
İNİ
Genel bakış
Hindistan’daki dinsel oluşumların en eskisi, Vedizm ya da
Veda dini tarafından temsil edilir. Hint edebiyatının ilk eser-
leri (ve insanlık tarihinin en eskilerinden) olan Veda metin-
leri, Brahmanizm ya da Hinduizm denilen dinin en eski ka-
nıtlarını ortaya koyarlar. Bu iki terimin sınırlarını belirle-
mek gerekirse, Brahmanizm sonradan, kısmen ya da tümüy-
le Vedizm ile karışan eski çağların dinine işaret eder. Hin-
duizm terimi ise, kendi bütünlüğü içinde hem Veda döne-
mindeki hem de Veda sonrasındaki dinsel gelişmeyi kapsar.
Veda, M.Ö. 2000-2500 yılları arasında Hindistan’ın ku-
zeydoğusuna (Pencap, Yukarı İndus Havzası) akın eden Ari
işgalcilerin dinidir. Kaynağı, “Hint-İran” özelliği taşıyan dü-
şüncelere kadar gider. Bu kaynak Zerdüşt öncesi İranı’nda-
dır; yörede rastlanan olguların benzeri “Veda” Hindista-
nı’nda da gözlemlenir: Bazı temel kavramlara inanma, ikili
kutsal düzen –daivalar ve asuralar–; öte yandan ateş kültü,
hayvan kurban etme, soma kurbanları. Ancak burada, yal-
10
nızca bir evresini oluşturduğu bu Hint-İran dininin ötesin-
de, bir Hint-Avrupa sistemi söz konusudur. Hint-Avrupa di-
ni, natüralist, ritüel ve “toplumsal” olmak üzere, çok daha
önceden karmaşık bir inançlar ağına dayanır. Başka bir ba-
kış açısından ise, şu görevlere bölünür: rahipliğe ilişkin din-
sel, hukuksal, maddi gücü temsil eden, ekonomik görevler.
Ama Veda dinini yalnızca bu çifte Hint-İran ya da Hint-
Avrupa kalıtı ile açıklamak, oldukça verimsiz sonuçlar do-
ğurabilir. Çünkü yerli unsurlarla karşılaşmanın ya da hızlı
bir iç değişimin etkisiyle, eski dinsel biçimler zenginleşmiş
ya da bozulmuş; hakkında hiçbir bilgiye sahip olmadığımız
“ilkel” denebilecek Hinduizm’in bir kısmını özümsemişler-
dir. Bu evreye ilişkin bilgiler, Veda dininde rastlanan izlerin,
sonraki dönemlerde Hindistan’da ortaya çıkan olaylarla kar-
şılaştırılması sonucunda elde edilmiştir.
Metinler
Veda dininin tek eseri, çeşitli tarihlerde yazılmış ve birçok
yorumu bulunan metinlerdir. Bunlar çok zengin ve önemli
bir külliyat oluştururlar. Ancak başlangıçtaki geleneğin, yi-
ne de az bir kısmını ortaya koyarlar. Bu edebiyat, bize, ge-
leneğin “kol” dediği okullarla ulaşmıştır. Bu okullar, önce,
törenleri yönetmekle yükümlü din adamlarının dörtlü gö-
revi uyarınca dört taneydi; sonra özel öğretilere göre başka
“kollar”a ayrıldılar. Bu durum dinsel uygulamanın giderek
gelişmesine ve tüm Hindistan’a yayılmasına yol açtı.
Ama ne dinin ilk biçimlerini yansıtan okullar ne de ikincil
konumdaki kollar (ne metinlerin tümü ne de bir koldaki ilk
biçimi) tümüyle bize ulaşmıştır, birçok eksik vardır.
En önemli ve ayrıca en eski metinler, dört Veda’yı oluştu-
ran dört “derleme”dir (Samhita). Geniş anlamda, daha son-
raki edebiyatın, dört Samhita’dan herhangi biri üstüne ku-
11
rulmuş tümünü ya da bir kısmını belirtmek için “bilgi” an-
lamındaki veda sözcüğü de kullanılır.
Anılan dört Samhita şunlardır:
1) Rigveda ya da “İlahilerin Vedası”: Hint edebiyatının en
eski belgesidir. Bin kadar kutsal ilahinin bir araya getiril-
mesinden oluşur. Eski rahip ailelerinin sakladığı parçala-
rın toplanmasıyla elde edilen bir tür antolojidir. Bu ilahile-
rin çoğu, az çok doğrudan soma kurbanına mal edilir; birka-
çının ise kült ile bağı zayıftır ya da hiç yoktur.
2) Yajur-Veda ya da “Formüllerin Vedası”: Bugüne, eski el
yazmalarına göre düzenlenmiş çok sayıda metin ulaşmıştır.
İlk sayfalar, litürjiye eşlik eden formülleri, düzyazı bir yo-
rumla sunarlar. Bu bölüm Siyah Yajur-Veda diye adlandırı-
lır. Beyaz Yajur-Veda denilen ötekilerde ise, yalnızca formül-
ler yer alır.
3) Sama-Veda ya da “Şarkıların Vedası”, Rigveda gibi bir
ilahiler derlemesidir. Ayrıca, bu ilahilerin neredeyse tümü
alıntıdır; kutsal şarkıların yorumu amacıyla düzenlenmiştir
ve notalar içerir.
4) Atharva-Veda da diğerlerine benzeyen bir derlemedir.
Kısmen büyüye dayanan, kısmen kurgusal bir nitelik ta-
şır. Gelenek, büyük çoğunlukla “üç Veda”dan ya da “üçlü
bilim”den söz eder. Çünkü Atharva’nın, üstü kapalı şekil-
de “üç Veda”ya özgü yüksek saygınlıkla ilgisi olmadığı dü-
şünülür.
Bunlardan sonra, tarih sıralaması içinde Brahmanalar ya
da “Brahman Üstüne Yorumlar” gelir. Brahmanalar, hem
ritleri hem de ritlere eşlik eden formülleri, ilahiler şeklinde
açıklayan yorumlardır. Atharva dışında, farklı Vedalara bağ-
lı olanları da vardır; hatta iki ya da daha çoğu, tüm Vedala-
ra bağlıdır.
Veda edebiyatının yukarıda söz edilen ilk iki bölümünü
çruti, “vahiy”ler oluşturur. Başka bir deyişle, bazı ayrıcalık-
12
lı kişilere “bakıcılık” aracılığıyla mesaj iletilmesi sonucun-
da ortaya çıktıklarından, tanrıya dayandıkları söylenir. Çru-
ti, kurguların en önemli noktasını açıklama amacı taşıyan
başka kısa metinler de içerir: Yerleşim bölgelerinden uzak-
ta yaşayanlarca ezberlenmek üzere Brahmanalar’ın, Aranya-
kalar’ın (Ormancılara Dersler) ve Upanişadlar’ın (Yaklaşım-
lar) doğal ekleri.
Vedizm’in öteki belgeleri smriti’den (sözlü gelenek) gelir.
Bunların başında Sutralar (Özdeyişler) gelir. Bunlar litür-
ji çömezleri tarafından ezberlenmek üzere, çok kısa özetler
halinde yazılmış metinlerdir. Büyük bir kısmı, gerek tören
düzenine gerekse “ocak” ritüeli düzenine göre farklı “kol-
lar” için düzenlenmiştir. Geri kalanları da, yavaş yavaş rahip
öğütlerinin ana kalıbından çıkan medeni hukuk ile ceza hu-
kukunun taslağını çizerek çok genel bilgileri özetler.
Edebiyat, bazen alıntı üslubunda bazen de günlük ilahiler,
olasılıkla ayetler şeklinde yazılmış bir dizi metinle sona erer.
Bunlar, yetkin bir ritüelci olmak için ölçü, sesbilim ve gök-
bilime ilişkin yazılar; yönteme ilişkin çeşitli listeler ve tablo-
lar gibi bilinmesi gerekenleri anlatırlar.
Külliyat Sanskritçe’dir, ama sonradan kaybolmuş birçok
arkaik öğe içeren bir Sanskritçe ile yazılmıştır. İlahiler ve
“formüller” (mantra adıyla anılır), daha sonra gelişen düz-
yazıya göre, genelde çok belirgin bir arkaizmi yansıtırlar.
Ancak iç zamandizinini düzenlemek kolay değildir. Tam za-
mandizinine gelince, o da güvenli sayılmaz. Rigveda’nın ya-
zımı, M.Ö. 10. ya da 11. yüzyıla dayandırılabilir; son Veda
metinleri, yani Veda’nın “ekler”i ve ünlü Upanişadlar M.Ö.
6.-5. yüzyıllara tarihlendirilebilir. Bununla birlikte, metin-
lerin hazırlanması çok daha eskilere dayanır; bağımsız Ve-
da metinleri ise daha sonra derlenmiştir. Metinlerin aktarı-
mı, hatta hazırlanması, sözlü olarak gerçekleştiriliyordu ya
da yazı, yalnızca destekleyici bir başlığa dayanıyordu. Bu-
13
gün, Hindistan’da varlığını hâlâ sürdüren ezberciler, şaşırtı-
cı bir doğrulukla Veda’nın çok önemli bir bölümünü bellek-
lerinde saklarlar.
İnançlar: Mitoloji
Veda dini, öncelikle çok gelişmiş bir mitolojiye sahiptir.
Başlıcaları Rigveda’da belirtilen Veda tanrıları, dünya işleri-
ne kolayca karışan etkin varlıklardır. Uygun biçimde yaka-
rıldığında, güzel armağanlar sunulduğunda yardımseverdir-
ler; yoksa tehlikeli olurlar. Aralarından birçoğu, doğası ge-
reği çift görünümlüdür. Sayıları, genel olarak otuz üç tane-
dir. İlkçağ’dan beri yeryüzü, “ara boşluk” (atmosfer) ve gök-
yüzü tanrıları olarak ayrılmışlardır. Oysa mantığa en uygun
ayrım görevlerine göre yapılmalıydı: yönetici tanrılar, savaş-
çı tanrılar ve “ekonomik” işlerin (tarım, hayvancılık, zana-
at) koruyucuları gibi. Ama bu ayrım, olayların yalnızca kü-
çük bir kısmını ilgilendirir. Gerçekten de, söz konusu tanrı-
ların pek çok görevi vardır. Bu görevler övgü konularına gö-
re çeşitlendirilmiş, hatta bir düzen içinde sınıflandırılmıştır.
Sonuçta, öteki tanrılara düşen görevleri de kısmen ya da tü-
müyle üstlenerek, belirli bir süre yüceltilip tanrı konumuna
getirilmişlerdir. Öyle ki, Veda mitolojisi daha baştan güç an-
laşılır bir olaya dönüşmüştür.
Panteonun gerisinde, Romalılardaki Jupiter’in karşılığı
olan Gök-tanrı Dyauş Pitar bulunur. Ancak Yer-tanrıça ya
da Gök-yer çifti gibi iyice soluk bir simgedir; bununla bir-
likte sık sık yakarılan bir tanrıdır. Ona daha yakın, ama da-
ha geride, en büyük tanrı Varuna’nın korkunç yüzü yer alır.
Evren ve ahlâk yasalarının koruyucusudur, suçluları gö-
zetleyerek onları ağıyla sımsıkı sarar; tehlikeli, hemen he-
men kötü bir yüzü vardır. Ona sıklıkla bir başka büyük tan-
rı, sözleşmelerin ve hukukun kralı Mitra eşlik eder. Varu-
14
na ve Mitra ilk Adityalardır. Bunları izleyen yedi ya da se-
kiz kendilik, belli belirsiz bir anatanrıçanın, Aditi’nin tasla-
ğı olarak bilinir.
Başlıca rol, görkemli başarılarını sürekli izlediğimiz İnd-
ra’ya düşmektedir: Müttefiki olan prenslerden yararlanarak
düşman insan ve şeytan topluluklarını yener; daha doğalcı
bir düzlemde ise, suların akışını engelleyen ejderhayı yıldı-
rımıyla öldürür; güneşi ele geçirip tutsak şafakları özgürlü-
ğe kavuşturur vb. Kimilerinin tam bir Ari tanrısı olarak gör-
dükleri İndra’nın kökeni karanlıktır.
Müttefikleri arasında bulunan Marutalar, bulutlara bi-
nen genç adam gruplarıdır. Fırtına çıkartırlar, yağmur yağ-
dırırlar; Rudralar, yani Rudra’nın oğulları diye de anılırlar.
Bu veri, bizi Veda dininin en ilginç yanlarından birine gö-
türür. Temelde korkunç bir tanrı olan Rudra, aynı zamanda
(ve özellikle) Şiva, yani “yardımsever” diye de adlandırılır.
Gerçekten iyileştiricidir ve ona yöneltilen dualar, tümüyle
kendine özgü yapıdaki bu çifte nitelikten kaynaklanır. Ço-
ğunlukla İndra’nın müttefikleri olan öteki kişiler ise, Açvin
ya da Nasatya çiftidir. Geçişlerini şafak ve gurup çizgileriyle
göstererek, gökte savaş arabalarıyla dolaşırlar. Açvinler, Yu-
nan mitolojisindeki Dioskurların karşılığıdır.
Ay’ın doğrudan bir yüceltmeye konu olup olmadığı pek
bilinmiyor. Ama Güneş betimlemeleri, Güneş-tanrı Surya ve
Kışkırtıcı Savitar’ın yüzleriyle önemli bir yer tutar. Evreni üç
uzun adımda geçen Vişnu da, diğerleri gibi bir güneş miti-
ni temsil eder. Şafak, iyiliksever Uşhas adıyla açıkça yüceltil-
miştir. Vayu rüzgâr, Parjanya fırtına tanrısıdır.
Kökende, yukarıda sayılanlardan ayrılmayan bir başka
varlık grubu, insanlar tarafından görülebilen ve yakınlarda
bulunan somut nesnelerde ortaya çıkar: Aynı adlı içkide ci-
simleştirilen Soma. Agni ise, önce insanlar tarafından yakı-
lan “ateş”, sonra güneşin, bulutların ateşidir; ormanda bitki-
15
lerde, suda saklanan ateştir. Soma ve Agni, çeşitli kavramları
bir araya getiren sınırsız kişilikler haline gelmiştir.
İkinci sırada bulunan Puşan, insanlara ve hayvanlara yol
gösterir; Brihaspati “formülün ustası”dır; Tvaştar ve üç Rib-
hu zanaat tanrılarıdır. Ancak görevleri pek belirgin değildir.
Nesne ve bitki adlarından güçlükle ayrılabilen bireyler, ki-
mi zaman geçici bir süre için kutsal sayılırlar ya da o düze-
ye hiç yükseltilmezler. Dişi simgeye ise pek rastlanmaz. Kut-
sal eş kavramı saygınlık kazanmamıştır. İnsan düşmanların
anılarıyla karışmış durumdaki şeytanlardan bol bol söz edi-
lir. Ancak temel bir şeytan kavramı yoktur. En önemlisi İnd-
ra’nın düşman Vritra’dır; “direnç” simgesidir. Sık sık çift gö-
rünümlü varlıklarla ve adsız gruplarla karşılaşılır. Asuralar,
önce büyük tanrılar olarak saygı görmüşlerdir. Geç Rigve-
da’dan başlayarak devalar kültünün yerleşmesine bağlı ola-
rak şeytanlığa yönelmişlerdir.
Eski din adamları ve rahipler de, bazı yerlerde kutsallık
mertebesine yükseltilmişlerdir.
Tanrıların üstünde ya da dışında, dünyayı canlandıran
büyük soyut güçler vardır. Başlıcası, hem evrensel “düzen”i
hem de ritüeli ve ahlâk “düzen”ini sağlayan ritadır.
Kozmoloji
Dünyanın yaratılışı konusunda kozmolojiye, hatta kozmo-
goniye ilişkin, çeşitli eğretileme ve mitlerle betimlenen ol-
dukça belirsiz kavramlara rastlanır. Bizim ruh dediğimi-
ze benzer bir ruh ilkesi, bazen de kesin birkaç düşünce var-
dır. Cehennem hakkında pek belirgin bir imge bulunmazsa
da, cennet “hayır işi” dünyası olarak yeterince açık bir şekil-
de tanımlanmıştr. Oraya “tanrıların yolu” ile girilir, göğün
üçüncü katında konumlanır ve her maddeyi mutluluk hali-
ne getirir. Ayrıca “Veda” insanının bu dünyanın ötesine iliş-
16
kin bir beklentisi yoktur. O, yalnızca yüz yıl yaşamak ister.
Bu yöndeki bazı belirsiz anlatımlar yoruma açıksa da, olası
yeniden doğuş gibi bir görüşe sahip değildir. İnsanların ilki
olan Yama, buna göre ölümlülerin de ilkidir ve ölülerin kra-
lı, yeraltı dünyasının efendisi ya da bir başka gelişmeye göre
de cennetin yöneticisi olmuştur (sonra?).
Brahmanalar’da bu, hemen hemen tüm kozmogoniyi içi-
ne alan “yaratıkların ustası” Prajapati olarak kişileştirilmiş-
tir; aynı zamanda da Yaratıcı, cisimleştirilmiş Kurban’dır ve
ritayı oluşturmak için dağınık yapıları bir araya toplar. Bu-
nun yanı sıra, metinlerdeki mite dayalı imgeleme, yerini ar-
tık az çok felsefi kurguya bırakmaya başlar. Bu, Atharva-Ve-
da’da çoktan beri gözlemlenen bir olgudur.
Kurgu
Rigveda’dan itibaren, özellikle derlemenin en sonuncuları
olan İlahiler’de, dünyanın temelini oluşturan ve nesnelerin
çokluğunu açıklayan, birlik ilkesi üstüne nötr
1
kurguların
başladığı görülür. Ayrıca en kesin biçimlerinde brahman (bu
da nötr bir addır) diye anılan kutsal formül, büyük bir ilke-
de yaşam bulmaya yönelir: Bu ilke, Brahmanalar’dan başla-
yarak mitik ve ritüel olumsallığı ortaya koyan evrensel mut-
lak ruh kavramından çıkar. En yüksek aşamasını Upanişad-
lar’da bulan bu türdeki kurgular, en eski çağların mitojen
düşüncesini yıkmaya çalışmazlar; tam tersine bu düşünce-
yi, gitgide eşdeğerlik, mikrokozmoz ile makrokozmozu ayırt
etme çerçevesinde yoğunlaştırırlar. Eşdeğerliklerin araştırıl-
ması, daha önce de Rigveda’nın temel düşüncesi olmuştur.
Ancak bu dönemin ne sistemi vardır ne sonucu. Yine de va-
rış noktası bellidir: Bireysel ruhun, yani insan ruhunun (at-
1 Hint-Avrupa dillerinin ortak özelliği olarak, dilbilgisinde ad kapsamına giren
sözcükler eril, dişi ve nötr diye sınıflandırılır – ç.n.
17
man), gerçek özünde evrensel ruh ( brahman) ile özdeş oldu-
ğunu kabul etmek. Bu, ünlü tat tvam asi “sen bu’sun”, yani
“sen, birey, buna, evrensel ilkeye benziyorsun” denkleminin
dile getirilmesidir. İşte, Esenlik ile sonuçlanan “gerçeklerin
gerçeği”. Ancak İlahiler’de “esenlik” kavramı yoktur. Brah-
manalar “yeniden ölme”yi (bu dünyadaki varoluştan sonra)
istemekle yetinirler ve bu düşünceyi öğütlerler. Upanişadlar
ise bilgiyi canlandırırlar; din burada bilinire yönelir. Ama
mitlerle ritüelin çok sonra ortaya çıktığı açıktır ve sonuç ola-
rak, Upanişadlar tarafından başlatılan az çok içrek, atılımcı
düşünce hareketi belli alanlarla sınırlı kalmıştır.
Ritler
Mitolojiyi Rigveda, kuramı da özellikle Upanişadlar aracı-
lığıyla öğreniyoruz. Ama bu metinler kült hakkında yeterli
bilgi vermezler. Bu aşamada Brahmanalar’a, daha sonra da,
kültü örnek bir titizlikle anlatan Sutralar’a başvurmak gere-
kir. Ama bundan, dinsel uygulamalara ilişkin, bazı oldukça
yetkin biçimlerin, Veda’nın başlarından itibaren bulunmadı-
ğı sonucu çıkartılmamalıdır. Üstelik, anılan kaynaklarla ge-
nel çizgileri yeniden kurmanın olanağı da yoktur.
Veda kültü kurbana dayanır. Tanrıya saygı ayininde kur-
ban etme işlemi, en üst aşaması Ateş’e sungular olan uzunca
bir törenle gerçekleştirilir. Amacı, kutsal dünya ile bağlantı-
ya geçmek ve bazı genel ya da özel yararlar sağlamaktır. Be-
lirli tarihlerde verilen ve genellikle belirli bir dilekle ilişkisi
olmayan “sabit” kurbanlar da vardır. Ama bu kurbanlar (ya
da bunların herhangi bir kısmı) adağa ilişkin bir işlevi ko-
layca üstlenebilirler. Dua kurbanın içinde yer alır; bu bağ-
lamda eylemlere ve isteklere uygun “formüller” ile dile geti-
rilir; kurbandan bağımsız olarak dua edilmez.
Kurban bazen (büyük çoğunlukla) tarım ya da hayvancı-
18
lık ürünlerinden –pirinç ya da öteki tahıllar, süt ghrita ya-
ni “eritilmiş tereyağı”– oluşur. Bazen de parçalara ayrılmış
bir kurban hayvanıdır (genellikle teke). Parçaların bir kısmı
ateşe atılır; bir kısmı da, kurban için elverişli ortamları sağ-
layan ve kendi yararına eylemde bulunma olanağını yaratan
yönetici rahiplerle kurbanı sunan tarafından tüketilir. Bir
başka kurban, en önemli törenlerde yapılan soma kurbanı-
dır. Soma, oldukça gizemli, coşturucu özelliklere sahip bit-
kisel bir içkidir; karmaşık ezme işlemleri ile hazırlanır. Kur-
ban başına bağımsız bir törenle sunulur; iletme aracı ateştir.
Kurbanlar, genellikle “sunak” işlevi gören ve sığ bir çuku-
run çevresinde yakılmış üç ateşin yardımıyla verilir.
Kurbanı veren kişi, karısıyla birlikte törende hazır bulu-
nur; hatta o da birkaç formül söyler. Ama başlıca rolü, tören
sırasında çeşitli işler yapan rahipleri etkilemek üzere para
dağıtmaktır (bu, bazen inanılmaz boyutlara ulaşır). Sonun-
cu rahipler, işlemleri sessizce denetleyen ve bir hata ya da
kaza oluşunca haber veren Brahman tarafından yönetilirler.
Hotar kurbanları ateşe atar ve ezberden Rigveda’dan parça-
lar okur; udgatar Sama-Veda’dan kıtalar seslendirir; adhvar-
yu ise Yajurveda’ya uygun şekilde birçok el kol hareketi ya-
par ve ezberler okur. Bunların tümü aynı kurban töreninin
dokusu içinde yer alır. Ayine katılan rahiplerin sayısı, yar-
dımcılarla birlikte on altı-on yedi kişiye çıkar.
Kurban yeri, her yeni ayin için kutsal hale getirilen açık
bir alandır; her yer tapınak olabilir. Kültün araçları arasın-
da kaşıklarla vazoların bulunduğu kesin olarak saptanmış-
tır. Ayrıca, üstüne hamur serilerek ateşe konan tuğladan ya-
pılmış çömlekleri de belirtelim.
En kısa tören riti, Agnihotra ya da “Ateş’e Kurban” ritidir.
Kılavuz din adamı ile kurbanı veren kişi tarafından, sabah
ve akşam Agni için ateşe süt saçılarak gerçekleştirilen basit
bir törendir. En karmaşık kurban ise, ötekilere yardımcı ni-
19
telikteki bitkisel sungulardan oluşur. Dolunay ve yeniay dö-
nemlerinde verilir; dilekler iki rahip tarafından iletilir. Dört
ayda bir yapılan ritler mevsim değişimlerinde gerçekleştiri-
lir ve halkın yaşama şekline göre üç diziye (bir dördüncü-
nün eklenmesiyle) ayrılır. İlk ürün riti ve sayısız adak ya da
kefaret riti ise, kurban verme şemasına göre Ay takviminin
on beşinci günü düzenlenir.
Bir tekeyi boğma yoluyla kurban etme, uygulamasını geç-
mişten getiren bir işlemdir. Bazen tek başına bazen de soma
kurbanlarının tamamlayıcısı olarak yapılır. Bunlar, hepsi-
nin arasında en törensel olanıdır. Başlıca örneği, Agniştoma,
sabah, öğle ve akşam olmak üzere, üç kez soma bitkilerinin
ezilmesinden sonra başlar. Uzun bir hazırlık gerektirir (kur-
ban sahibi ile karısının kutsanması, ocakların ve çukurların
hazırlanması). Ayin boyunca, kurban işlemlerinin arasında
tüm rahiplerin katıldığı ezberler okunur ve tanrılar övülür.
Agniştoma’nın başka bir bölümü, kutsal bir vazoya konmuş
sıcak sütün Açvinler’e sunulduğu Pravargya’dır. İki-on iki
gün süren çok uzun litürjiler vardır. Hatta “oturumlar” bü-
tün bir yıla (kuramsal olarak on iki) yayılır. “Büyük Saygı”,
“İneklerin Ayak İzi” denilen yıllık toplantı sırasında kutla-
nan bir kış gündönümü bayramıdır.
Son olarak dinsel tatil günleri gelir. Temelde öncekiler-
den çok farklı olmaksızın –bunlar aynı zamanda soma kur-
banlarıdır– kralın yaşamındaki belirli olaylara karşılık gelen
günlerdir. Rajasuya, “Kralın Kutsanması” gününde yeni se-
çilen kral için rahip ve halk temsilcileri tarafından saçılar ya-
pılır. Vajapeya ya da “İçkinin Gücü”, on yedi tane atlı araba-
nın yarışması sonucunda üstün gelen prens onuruna yapılan
dinsel bayramdır. Açvamedha ya da “At Kurbanı” tüm bay-
ramların en görkemlisidir. Hazırlıkları bir, hatta iki yıl sürer.
Soylu içki soma dışında, özel ritlerde düşük alkollü sura
da kurban olarak verilir. Yukarıda söz edilen ayinlerde, kur-
20
banların gücü ve bu gücün simgesel göstergesi olan tuğla-
dan bir anıt dikilir.
Ocak ritleri ve büyü
Törensel ritler Veda döneminde ortaya çıkmıştır. Ancak
ocak riti başta olmak üzere özel ritlerin tümü, Veda sırasın-
da görülmelerine karşın, döneme özgü Hinduist bir uygu-
lama değildir. Ocak ritine bazı durumlar dışında rahip ka-
tılmaz ve rit, ailenin reisi tarafından evdeki ocakta yapılır.
Bunlar bazı tanrılara kurban olarak pirinç ve arpa sunulan
kısa, günlük ritlerdir. Bazıları (baliler) kurbanı ateşe atmak
yerine toprağa serperek ya da havaya saçarak yapılır; adak,
kefaret gibi nedenlere dayanan aylık ya da mevsimlik ritler-
dir. Yılana kurbanlar, konukseverlik göstergesi, tarım şen-
likleri vb. gibi amaçlara bağlı olabilirler. Öte yandan, do-
ğumdan (hatta öncesinden) ölüme ve ahirete kadar bir Hint-
linin yaşamında önem taşıyan çeşitli “kutsamalar” da bu
gruba girer. Günahtan arınma uygulamaları, büyük kült ri-
tinden daha önemli bir yer tutmaktadır. İleride söz edeceği-
miz Hint geleneğinde bu uygulamalar, yaklaşık baştan sona
dek varlığını sürdürür.
Olağan ritüelin yanında büyü de saygınlık kazanmıştır,
hatta basit bir değişim sonucunda bu ritüelin içinde yer al-
mıştır. Ama ortada epeyce ilginç bir durum vardır: Büyücü
(prensle çalıştığı zaman “hükümdar rahibi” sanını alır) top-
lumun ve hiçbir kuralın söz konusu olmadığı bir ortamda,
bir birey adına çalışır; amaç bir şey istemek değil, büyü yo-
luyla bir zorlamada bulunmaktır. Simgesel bir yayılma söz
konusu olmakla birlikte büyüde, tanrılar, kültün olağan iş-
leyişi gibi unsurlar en alt düzeye iner, hatta yürürlükten kal-
kar. Büyünün dışında, rüya, göksel işaretler, bazı hayvan-
ların davranış şekli vb. gibi unsurlar da yorumlanarak, ge-
21
niş ölçüde kehanet yapıldığını gösteren uygulamalar da var-
dır. Öte yandan, belgelerin yeterince açık olmamasına kar-
şın, klasik Hint yogasında rastlanan çileciliğin belirtileri Ve-
da dininde de bulunmaktadır.
Sonuç
Veda dini, bizim için gölgede kalan bazı görünümleri sile-
rek, yerine bazı dinsel yaşam görünümleri geliştirmiştir. Tü-
müyle rite dayanan bu dinde “iman” unsuru yoktur. “İman”
(çraddha), yalnızca ritüelin doğruluğuna ve başarısına du-
yulan güvenden kaynaklanır; zorlayıcı ahlâkın gereklerini,
buyurulan eylemleri uygulamaktır; en önemli kusur yanlış-
lık yapmaktır. Bununla birlikte, Brahmanalar’ın yürürlükten
kaldırdığı bazı İlahiler’de (özellikle Varuna’ya ait olanlar)
bizi eski biçimlere götüren başka inançlar da sezilmekte-
dir. Birkaç nedenle, çok sonra Hindistan’da gelişecek hemen
tüm uygulamalarının kaynağının Veda’da olduğu söylene-
bilir. İlahiler çözülmesi çok güç ve karamsar bölümler içer-
mekle birlikte, coşku dolu, dinamik metinlerdir. Bu özelliğe,
daha ölçülü şekilde yazılan en yeni metinlerde de rastlanır.
Özel ritler günümüze dek varlığını korumuştur. Mitolo-
ji yeni bütünlüklere uyarlanmış; Veda dönemini izleyen dü-
şünce hareketlerinin çoğunda kurgu zenginleşmiştir. Tören-
sel ritlerin ve bugün kısmen sürmekte olan eski okulların
ilkçağlardan kaldığını kanıtlayan, basit arkeolojik buluntu-
lar ve eşyalar vardır.
Dostları ilə paylaş: |