1. Kimyo fani nimani o’rganadi? Kimyo moddalarning tuzilishi va o

---

1.Kimyo fani nimani o’rganadi?
Kimyo — moddalarning tuzilishi va o
ʻ
zgarishini o
ʻ
rganadigan fan. Kimyo boshqa
fanlar qatori inson faoliyatining mahsuli sifatida vujudga kelib, tabiiy ehtiyojlarni
qondirish, zaruriy mahsulotlar ishlab chiqarish, biridan ikkinchisini xosil qilish va
nihoyat, turli hodisalar sirlarini bilish maqsadida ro
ʻ
yobga chiqdi. Odamlar
qadimda rudalardan metallarni ajratib olish, turli xil qotishmalar tayyorlash va
qo
ʻ
llash, jumladan, shisha tayyorlash va undan turli maqsadlarda foydalanishni
bilganlar. Miloddan avvalgi Misrda kimyoviy jarayonlarga asoslangan
hunarmandchilik rivojlanganligi ma
ʼ
lum.
2.Kimyo fanining vazifalari nimada?
Tabiiy fanning eng muhim va keng sohalaridan biri, moddalarni, shuningdek,
ularning tarkibi va tuzilishiga bog
ʻ
liq bo
ʻ
lgan xususiyatlarini, o
ʻ
zgarishiga olib
keladigan o
ʻ
zgarishlarni o
ʻ
rganadigan fan bo
ʻ
lib ushbu fan tarkibiga — kimyoviy
reaktsiyalar, shu bilan birga, ushbu o
ʻ
zgarishlarni boshqaradigan qonunlar va
qonunyatlar ham kiradi. Barcha moddalar kimyoviy
bog
ʻ
lanish tufayli molekula hosil qila oladigan atomlardan iborat bo
ʻ
lganligi
sababli, kimyo birinchi navbatda yuqoridagi vazifalarni atom-molekulyar darajada,
ya
ʼ
ni kimyoviy elementlar va ularning darajasini ko
ʻ
rib chiqish bilan
shug
ʻ
ullanadigan fan hisoblanadi.Kimyoni ajoyib o`zgarishlar industriyasi d
е
yish
mumkin. U tabiatda bulmaydigan mat
е
riallarni sint
е
z qilishga ulardan turli-tuman
mashina va asboblar yaratish uchun, turar joy binolari qurish va xalq ist
е
'mol
mollari ishlab chiqarish uchun foydalanishga imkon b
е
radi.
3.Kimyoning rivojlanish tarixi qanday?
Kimyoning rivojlanishini asosan quyidagi 5 ta bosqichga bo’lish mumkin Har bir
bosqich kimyoviy muommolarni hal qilish usullari bilan farq qiladi:
1 – Bosqich - Kimyo rivojlanishining qadimgi naturfilosofiya davridan, bizning
tariximizgacha bo’lgan davr bo’lib uni biz " alximiya" davri deb ataymiz. Bu davr
asosan moddalar haqidagi dalillarni to’plash bilan shug’ullanib ularning bir - biriga
o’tish hollarini o’rgandi. U 2 ming yil - XVII asrning 2 chi yarmigacha bo’lgan davrni
o’z ichiga oladi. Ularning asosiy maqsadi filosofiya toshini topish bo’ldi.
2 - Bosqich. XVII asrning 2 chi yarmidan boshlanadi. Bu davr eksperimental kimyo
deb atalib, ular kimyoni moddalar tarkibi haqidagi fan ekanligiga asos soldi. Sintez
o’tkazdi, moddalar tarkibini tekshirish natijasida ularning bir - biriga o’tishini

---

o’rganib qoida, qonun, nazariyalarni vujudga keltirdi, analitik kimyo - sifat fani
sifatida vujudga keldi.
3 - Bosqich. XVIII asrning ikkinchi yarmidan boshlanadi va analitik kimyo - undan
keyin esa sintetikaga o’tib - " strukturnaya ximiya" (tuzilish kimyosi) vujudga keldi,
natijada - ranglovchi bo’yoqlar, dorilar, sun’iy ipak olindi. Bu davr kimyoviy
strukturaning boshlanishiga asos bo’ldi (1860-1880 yillar) va organik kimyoning
jadal rivojlanishiga sabab bo’ldi.
4 - Bosqich. XX asr-sanoat va texnikaning jadal rivojlanish davrini o’z ichiga oladi.
Bu davr - sanoat va qishloq xo’jaligi uchun kerakli bo’lgan aniq tarkibli moddalarni
juda ko’p miqdorda olish bilan harakterlanadi. Ma’lum xossaga ega bo’lgan
plastmassa, sintetik, kauchuk, sun’iy tola, yuvuvchi moddalar, azotli o’g’itlar va
boshqalardan ko’plab miqdorda ishlab chiqarila boshlandi.
5 - Bosqich. Hozirgi zamon ishlab chiqarish talabiga binoan rivojlanish davri. Bu
davrda har xil erituvchi tanlash, biokatalizatorlar yordamida kerakli tarkibdagi
moddalarni olish uchun ishlatiladigan kimyoviy jarayonlar haqidagi ta’limotni
yaratishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan.
Kimyodagi evolyusiya - kinetika, strukturaviy kimyo, biokimyo, bioorganik kimyo
va tarkib haqidagi ta’limotlarga asoslanadi, hamda qanday qilib yerda tirik
organizmning vujudga kelishiga javob beradi
4.Atom malekulyar ta’limotini tushuntiring?
Atom-molekular ta’limotini kimyoga birinchi bo‘lib rus olimi 
М
. V. Lomonosov
tatbiq etdi va uni rivojlantirdi. Bu ta’limotning asosiy qoidalari „Matematik kimyo
elementlari“ nomli va boshqa ko‘pgina asarlarida bayon qilingan. Lomonosov
ta’limotining mohiyatini quyidagi qoidalar bilan bayon qilish mumkin:1. Barcha
moddalar ,,korpuskulalardan“ (Lomonosov molekulalarni shunday atagan edi)
tarkib topgan.2. Molekulalar ,,elementlardan“ (Lomonosov atomlarni shunday
atagan edi) tarkib topgan.3. Zarrachalar — molekula va atomlar to‘xtovsiz
harakatda bo‘ladi. Jismlarning issiqlik miqdori ular zarrachalarining harakatlanish
tezligi ortishiga bog‘liqdir.4. Oddiy moddalarning molekulalari bir xil atomlardan,
murakkab moddalarning molekulalari turli xil atomlardan tuzilgan.
Molekula — bu berilgan moddaning kimyoviy xossalariga ega bo‘lgan eng kichik
zarrachasidir. Molekulaning kimyoviy xossalari uning tarkibi va kimyoviy tuzilishi

---

bilan aniqlanadi.Atom — bu musbat zaryadlangan atom yadrosi bilan manfiy
zaryadlangan elektronlardan tarkib topgan elektroneytral zarrachadir.
5.Moddalar massasini saqlanish qonuni qanday tariflanadi?
Bu kimyoning eng birinchi qonuni bo’lib.Bu qonun dastlab 1784 yilda
M.V.Lomonosov tomonidan va keyinchalik 1789-yilda A.Lavuaze tomonidan
ta’riflangan:"Kimyoviy reaksiyaga kirishuvchi moddalar massasining yig’indisi
reaksiya mahsulotlari massalarining yig’indisiga tengdir.