1-laboratoriya ishi
Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi.
Ushbu laboratoriy ishining vazifasi talabalarga ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilishni o’rgatishda iborat. Chunki, bargha iqtisodiy masalalar negizida va]lumotlarni to’ri to’play olish va ulardan dastlabki xulosalarni chiqara olish yotadi.
Ushbu laboratoriy ishida talabalarga mustaqil ravishda iqtisodiy ma’lumotlar to’plash yoki ularni ishonchli manbalarda (manbalari ko’rsatilgan holda) olish vazifasi qo’yiladi. So’ngra bu ma’lumotlarni boshlang’ich tahlili o’tkasiladi.
Misol. O’zbekiston Respublikasi Transport turlari bo’yicha 2000-2020 yillar oralig’ida yuk aylanmasi hajmi(mlrd t-km)
Jadval: YaIM ning o’zgarishi
Yillar
|
Temir yo’l bo’yicha yuk aylanmasi (mlrd t-km)
|
Avtomobil transporti bo’yicha yuk aylanmasi (mlrd t-km)
|
2000
|
15,0
|
8,9
|
2001
|
15,7
|
8,7
|
2002
|
18,4
|
9,0
|
2003
|
18,9
|
9,6
|
2004
|
18,0
|
11,0
|
2005
|
18,1
|
13,8
|
2006
|
19,3
|
16,0
|
2007
|
21,6
|
18,1
|
2008
|
23,4
|
21,0
|
2009
|
24,2
|
23,2
|
2010
|
22,3
|
9,1
|
2011
|
22,5
|
9,9
|
2012
|
22,7
|
10,5
|
2013
|
22,9
|
11,2
|
2014
|
22,9
|
11,9
|
2015
|
22,9
|
12,8
|
2016
|
22,9
|
13,3
|
2017
|
22,9
|
13,6
|
2018
|
22,9
|
14,6
|
2019
|
23,4
|
15,9
|
2020
|
23,6
|
16,2
|
Manba:https://api.stat.uz/api/v1.0/data/aholi-jon-boshiga-real-umumiy-daromadlar
ranking/Uzbekistan GDP growth,”Statistik to’plam”-2021
Asosiy statistikalar (ta’riflari, formulalari, qiymatlari). Masala bo’yicha dastlabki xulosalar.
Asosiy statistik ko`rsatgichlarni MINITAB dasturida quyidagi buyruqlar ketma-ketligida hosil qilishimiz mumkin:
Stat→Basic statistics→display descriptive statistics
Variable
|
Mean
|
StDev
|
Variance
|
Minimum
|
Maximum
|
Median
|
Temir yo’l yuk aylanmasi (mlrd t-km)
|
21,167
|
2,760
|
7,617
|
15,0
|
24,2
|
22,7
|
Avtomobil transporti yuk aylanmasi (mlrd t-km)
|
13,252
|
4,040
|
16,322
|
8,7
|
23,2
|
12,8
|
O‘rta qiymat:
Mean tanlanmada ko’rsatilgan barcha X yoki Y qiymatlar yig`indisining ushbu qiymatlar soni – n ga nisbati:
= =21,167
= =13,252
Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi:
Standart deviation(og’ish) o`zgaruvchilarning qanchalik sochilganini bildiradi:
Sx = 2,760 va Sy =4,040
Minimal qiymat:
Minimum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kichigi:
min(X)= 15,0 va min(Y)= 8,7
Maximum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kattasi:
max(X)= 24,2
max(Y)= 23,2
Median – tanlanmaning medianasi, ya’ni x1≤x2≤...≤xn variatsion qatorning o’rtasiga to’g’ri keladigan varianta:
mediana(X)= 22,7
mediana(Y)= 12,8
Masala bo`yicha dastlabki xulosalar
1. Temir yo’l bo’yicha yuk aylanmasi (mlrd t-km) X uchun: o’rtacha qiymat=21,167, X asosan 24,2-15= 9,2 va 24,2+15=39,5oralig`ida joylashgan (o`rtacha kvadratik chetlashishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati 15 va eng katta qiymati 24,2 bo`lib, medianasi 22,7 ga teng.
2. Avtomobil transporti bo’yicha yuk aylanmasi (mlrd t-km)Y uchun: o’rtacha qiymat 13,252 , X
asosan 23,2-8,7=14,5 va 23,2+8,7=31,9 , oralig`ida joylashgan
(o`rtacha kvadratik chetlashishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati
8,7 va eng katta qiymati 23,2 bo`lib, medianasi 12,8 ga teng.
Nuqtaviy diagramma. Dastlabki xulosalar. Masala terminlarida xulosa.
Yuqoridagi berilgan statistik ma’lumotlarni koordinatalar sistemasida tasvirlaymiz. Bunda tushuntiruvchi o’zgaruvchi(X, Temir yo’l bo’yicha yuk aylanmasi (mlrd t-km)) va tushuntiriluvchi o’zgaruvchi (Avtomobil transporti bo’yicha yuk aylanmasi (mlrd t-km)))lar orasidagi o’zaro moslik koordinatalar sistemasidagi nuqtalar yordamida ifodalanadi. Berilgan (X;Y) juftlik ikki o’chovli fazoda joylashadi va bu tasvir berilganlarning nuqtali diagrammasi deyiladi.
Ushbu diagrammadan ko'rish mumkinki, Temir yo’l transporti yuk aylanmasi hajmi oshsa Avtomobil transporti yuk aylanmasi hajmi oshar ekan.
Dostları ilə paylaş: |