Ustanovka – bu ibora psixologiyada inson xatti-harakatining anglanmagan
programmasi sifatida tushuniladi. Inson doimiy bajaradigan xatti-harakat dastavval
anglanilgan holda amalga oshadi va u takrorlangani sari beixtiyor, avtomatlashgan
holatga o‘tib boradi. Aynan shunday anglanilmagan harakat
rejasi ustanovka deb
ataladi. Xodimdagi maqbul harakatlar muntazam takrorlanishi natijasida unda
maqsadga muvofiq faoliyat ustanovkasi shakllanadi. Binobarin, xodimning doimiy
faoliyati va xulqini kuzatgan holda unda qay mazmundagi ustanovkalar ustuvor
ekanligi haqida xulosa chiqarish mumkin.
Piramida shaklida tasvirlangan shaxs tizimining asosiy psixologik mazmuni
shundan iboratki, inson hayotining mazmuni bo‘lmish missiyasi va e‘tiqodi, pastki
qatlamda turuvchi qadriyat va ustanovkalar asosida shakllanadi. Qadriyat esa, o‘z
navbatida, inson qadrlovchi oriyentir sifatida ustanovkalarning rivojlanish
natijasidir. Qatlamlar o‘rtasidagi bunday bog‘liqlik inson faoliyatiga ma‘lum
ma‘no kiritadi va hatto inson
ichki dunyosini bir butun, yaxlit tarzda tushunish
imkonini beradi. Gap shundaki, komil insonning hayotidagi hamma qatlamlar bir-
biri bilan uyg‘unlashgan holda namoyon bo‘ladi. Demak, uning qilayotgan ishlari
qadriyatlariga mos keladi, e‘tiqodiga va hayotidagi asosiy maqsadi bo‘lmish
missiyasiga qarshi chiqmaydi.
Rahbar o‘z xodimini sinchkovlik
bilan kuzatishi orqali, uning shaxsidagi
qatlamlar o‘rtasida uyg‘unlik yoki ziddiyatni ilg‘ashi mumkin.
Rahbarning bunday nazarga ega bo‘lishini yana bir sharti - xodim
ruhiyatidagi qatlamlar ziddiyatiga tashkilot miqyosida shakllangan muhit ham
sabab bo‘ladi. Demak, tashkilotda shakllangan normalar nosog‘lom bo‘lsa, xodim
nosamimiy harakatlarga yo‘l qo‘yadi va u o‘z e‘tiqodi va qadriyatlariga zid
chiqishi mumkin.
Yuqorida keltirilgan shaxs strukturasiga asoslangan holda zamonaviy
rahbarni tavsiflar ekanmiz, unga xos bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy jihatlar
haqida ham
gapirib o‘tish lozim bo‘ladi. Aynan shu jihatlar insonning missiya va e‘tiqod
qatlamlarida mujassamlashgan holda samarali rahbarning negizini tashkil etadi.
Rahbar e‘tiqodining, yetakchi qadriyatining jamiyatdagi dolzarb ijtimoiy-siyosiy
vazifalar bilan uyg‘unlashganligi, uning faoliyati samarasini belgilaydi. Shuning
uchun boshqaruv lavozimiga kadrlarni qo‘yish hamda rahbar kadrlarni baholash
jarayonida e‘tiqod sohalarini birlamchi deb qabul qilinsa va bu mezonga asosiy
e‘tibor qaratilsa, o‘rinli bo‘lardi. Demak,
davr talabi bilan, rahbarning siyosiy
boshqaruvga qobiliyati dolzarb masalaga aylanadi.
Albatta, bunday qobiliyat rahbarning ma‘muriy-xo‘jalik majburiyatidan bir
oz chetlanish deb o‘ylanishi mumkin. Lekin, mamlakatimizning hozirgi rivojlanish
bosqichi, xo‘jaligimizning umumjahon iqtisodiyoti bilan integrasiyasi,
investisiyalar sohasidagi hamkorlik masalasi zamonaviy rahbarni xo‘jalik
muammolari doirasida cheklanib qolmay, balki atrofdagi voqyealarni kengroq
idrok etishini talab qiladi.
Shu nuqtai nazardan, zamonaviy rahbar nafaqat
tashkilotni iqtisodiy cho‘qqiga yetaklovchi shaxs, balki, targ‘ib etilayotgan davlat
siyosatini mehnat jamoasi ongiga yetkazuvchi faol hamdir.
Yuqoridagi matndan quyidagi fikrlar kelib chiqadi: rahbarlarni tayyorlash va
malakasini oshirish mobaynida iloji boricha shaxsning o‘z-o‘zini anglashi, o‘z
e‘tiqodi va qadriyatlarini hayoti davomida aniq ifodalash choralari haqida bilim va
ko‘nikmalar shakllantirish lozim.
Axir, aynan, ichki poklik, samimiylik va inson tabiatining yaxlitligi o‘zgaga
ta‘sir etishdagi asosiy kuch sifatida maydonga chiqadi. Rahbarni tayyorlash, uning
malakasini oshirish bilan bog‘liq har qanday tadbir oxir-oqibatda rahbar shaxsi,
uning boshqaruv
mahoratini takomillashtirish, o‘zgalarga ta‘sir etish ko‘lamini
kuchaytirish maqsadini qo‘yadi.
Dostları ilə paylaş: