1-mаvzu. Buxgalteriya hisobining predmeti va metodi

3.2-jadval
Boshlang‘ich balans

Aktiv	Summa, so‘m	Passiv	Summa, so‘m
Asosiy vositalar	1312600	Ustav kapitali	1448960
Materiallar	24200	Xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha hisoblashuvlar	39890
Asosiy ishlab chiqarish	43850
Hisob-kitob schoti	134400	Mol yetkazib beruvchilar	26200
Balans	1515050	Balans	1515050

1-muomala. Qiymati 8600 so‘mlik Material ombordan asosiy ishlab chiqarishga berildi va sarflandi. Bu muomala natijasida ombordagi Materiallar 8600 so‘mga kamaydi (24200 – 8600 = 15600). Shu vaqtning o‘zida asosiy ishlab chiqarish xarajatlari 8600 so‘mga ko‘payadi (43850Q8600q52450). Bu muomaladan so‘ng balansning jami summasi o‘zgarmadi, faqat balans aktividagi moddalar orasida o‘zgarish sodir bo‘ldi.
Birinchi tip balans o‘zgarishining ya'ni faqat aktivdagi moddalar orasida sodir bo‘lgan o‘zgarishning matematik modelini tuzamiz.
3.3-jadval
1-muomaladan keyingi balans

Aktiv	Summa, so‘m	Passiv	Summa, so‘m
Asosiy vositalar	1312600	Ustav kapitali	1448960
Materiallar (-8600)	15600	Xodimlar bilan mehnat haqi bo‘yicha hisoblashuvlar	39890
Asosiy ishlab chiqarish (+8600)	52450
Hisob-kitob schoti	134400	Mol yetkazib beruvchilar	26200
Balans	1515050	Balans	1515050

Agar balans aktivi summalarining jami A, balans passivining summalarining jamini P, balans moddalarining summasini a deb qabul kilsak, quyidagi matematik modelni tuzamiz,

, (1)
Ushbu model quyidagicha o‘qiladi: balans aktivining bir moddasi ko‘payadi, boshqasi (u bilan bog‘liq bo‘lgan) xuddi shu summaga kamayadi; natijada aktiv va passiv summalar yig‘indisi o‘zgarmaydi, ularning o‘zaro tengligi saqlanib qoladi.

2-muomala. Xodimlarga hisoblangan ish haqi summasidan 14500 so‘m daromad solig‘i ushlandi. Bu muomaladan so‘ng hisoblangan ish haqi summasi 25390 so‘m bo‘lgan (39890-14500=25390) va bir vaqtning o‘zida balans passivida 1450 so‘mga “Soliq va majburiy to‘lovlar bo‘yicha majburiyatlar” degan yangi modda paydo bo‘ladi.
Shunday qilib, bu muomala natijasida faqat balans passividagi moddalar orasida o‘zgarishlar ro‘y bergan va yig‘indisi o‘zgarmagan.