1. Mehnat muhofazasi haqida qonunchiilik asoslari

Jarohatlarni tatbiq qilish turlari.
1. Statistik turi. Bu turda jarohatlarning qaytarilishi chastota va og’irlik nisbiy ko’rsatkichlarida taqqoslab baho beriladi.

bu yerda: K_r - chastota koeffitsiyenti;
a - hisobot vaqtida sodir bo’lgan jarohatlar soni;
b - ishlovchilarning ro’yxat bo’yicha soni;
1000 - solishtirma son.

bu yerda: K_o - og’irlik koeffitsiyenti;
s - ishga yaroksizlik tufayli yo’qotilgan kunlarning umumiy soni.
2. Monografik turi. Bu yerda eng xavfli hisoblangan uchastka, sex yoki mashina tanlab olinadi va xar taraflama sinchiklab o’rganiladi. Masalan, mashina bо‘lsa, xom-ashyoning berilishi, tayyor maxsulot chiqarilishi, texnologiyasi, kinematikasi, elektr sxemasi, chikindilar chiqishi, ekspluatatsiyasi va x.k. Natijada, nafaqat bo’lib o’tgan, balki bo’lishi mumkin bo’lgan, baxtsiz xodisalar sabablari xam aniqlanadi. Bu baxtsiz xodisalarni kamaytirish bo’yicha tadbirlar tuzish imkonini beradi.
3. Topografik turi. Bu turi bo’lib o’tgan baxtsiz xodisalarni joylari bo’yicha o’rganish imkonini beradi. Butun baxtsiz xodisalar sex yoki korxona planiga ma’lum belgilar bilan belgilanib beriladi. Yilning oxirida belgilar soniga qarab eng xavfli uchastka aniqlab olinadi. Bunga qarab profilaktik tadbirlar belgilanadi.
4. Iqtisodiy turi. Bu turda korxonaning jarohatlar tufayli ko’rgan zarari, hamda baxtsiz xodisalarning oldini olish tadbirlarining sotsial-iqtisodiy samaradorligi baholanadi.
Xar bir baxtsiz xodisa haqida jabrlanuvchi yoki uz kuzi bilan ko’rgan odam darxol masterga, sex boshligi yoki ishboshiga xabar berishi kerak. Master bu haqida eshitgan zaxoti, jabrlanuvchiga yordamga oshikadi, ya’ni medpunktga xabar beradi, sex boshligiga xabar beradi va jarohat sodir bo’lgan sharoitni saqlab qolishga harakat qiladi.
Sex boshligi zudlik bilan korxona bosh injeneriga va kasaba soyuz boshligiga xabar beradi. Taftish komissiyasi tuziladi. Unga mehnat muhofazasi injeneri xam kiritiladi. Bular baxtsiz xodisa sodir bo’lgan sharoit, uning sabablari o’rganilib, ularni ogoxlantirish bo’yicha tadbirlar tuziladi. Sex N-I formasida 4 ekzemplyarda baxtsiz xodisa haqida akt tuzadi va korxona bosh injeneriga tasdiklash uchun yuboradi.
Korxona bosh injeneri 3 sutka davomida bo’lib o’tgan baxtsiz xodisani kurib chikib, aktni tasdiklashi va baxtsiz xodisaga sabab bo’lgan kamchiliklarni tuzatadi.
Ayniqsa, ulimga olib kelgan yoki bir gurux kishilar bilan bo’lgan baxtsiz xodisalar aloxida sinchkovlik bilan taftish qilinadi va hisobga olinadi.
Baxtsiz xodisalarni uz vaqtida taftish qilish, hisobga olish, tadbirlarni bajarish masalalari uchun korxona raxbarlari, bosh injener, sex boshliklari, masterlar va uchastka raxbarlari javobgardirlar.
Korxona ma’muriyati jabrlanuvchiga uning talabi bilan baxtsiz xodisa haqidagi aktning tasdiklangan bir nusxasini taftish tugagan kundan uch kun keyindan kolmay kuliga topshirishi kerak.
Baxtsiz xodisalar va kasbiy kasalliklarning sabablari asosan ikki turli: tashkiliy ish joyni konikarsiz tashkil qilish, texnik nazoratning yetarli emasligi, (yo’riqnomalarning uz vaqtida sifatli utilmasligi) va texnik-texnologik jarayonning mukammal emasligi, to’siqlarning va yerga ulovchi qismlarning bo’lmasligi, nobop mikroiqlim sharoitlari, yoritilganlikning yetishmasligi va x.k.
5. Yo’riqnomalar o’tkazish va bilimlarni tekshirish.
O’zbekiston respublikasi mehnat vazirligi tomonidan № 272 14.08.1996 yil mehnat muhofazasini o’qitish va bilimlarini tekshirish bo’yicha namunaviy nizom ishlab chiqqan va barcha korxona, tashkilot, muassasa, institut, ilmiy-tadkikot tashkilotlari, birlashma, assotsiatsiya, korporatsiya, xolding, tarmoq, vazirlik va x.k. mulk fermasidan kat’iy nazar malaka talablari hajmida ishchilar, raxbarlar, mutaxassislar, muxandis-texnik xodimlar uchun mehnat muhofazasidan bilimlarni majburiy nazorat qilish tartibi belgilangan. 5
Korxonaga ishga kirayotgan xar bir xodim mustakil ishlashga fakat xavfli ish usullari bo’yicha yo’riqnoma olgandan, maxsus malaka olgandan va bilimi tekshirilgandan keyin kuyiladi. Bug va issiqlik qozonlari, yuk kutarish kranlari, bosim ostida ishlovchi idishlar, elektr uskunalari, maxsus uskunalar kabi xavfli ishlarda ishlovchilar maxsus o’quv kurslarini bitirganlari haqida xujjatlari bо‘lsagina ishga ruxsat beriladi. Xodimlarni xavfsiz ish usullariga o’qitish va ularni to’g’ri tashkil qilish bo’yicha umumiy raxbarlik va javobgarlik korxona raxbarlariga va boshqaruv tashkilotlariga yuklanadi. Sexlarda va bo’limlarda ishchilarni va ustalarni xavfsiz ish usullariga urgatish shu sex va bo’lim raxbarlariga yuklatiladi. Xavfsiz ish usullariga o’z vaqtida va sifatli o’qitishni nazorat qilish mehnat muhofazasi bo’limlari zimmasiga yuklatiladi.