1. Ticari Mineralleri

6. Pazarlama Koşulları, Başlıca Alıcı ve Satıcı Firmalar:
Bentonit’in (Na ve Ca’lı) dünya pazarlarında tüketim alanlarına göre taşıdığı özellikleriyle pazar koşulları oluşmaktadır. En önemli kullanım alanı olan sondaj alanında pazar ve fiyat koşulları; doğrudan petrol fiyatları ve ülkelerin ekonomileri ile; demir çelik sanayinde, ülkenin ekonomisi ile; inşaat sektöründe ise ülke ekonomilerinin yanı sıra, yerine ikame edilebilen yeni malzemelerin pazar ve fiyat koşullarına göre yön almaktadır. Türkiye ve Dünya’da bentonit pazarında söz sahibi yerli ve yabancı büyük şirketler Çizelge 16’da verilmektedir.

Şekil 2. A.B.D Sektörel Bentonit Tüketimi

Çizelge 16. Türkiye ve Dünya’da Bentonit Pazarında Söz Sahibi Firmalar

Türkiye
Firma Adı
BENSAN A.Ş.	Tel: [phone]Enez [phone]
Barit MadenTürk A.Ş	Tel: [phone]
EMKO Ltd. Ayvacık-Çanakkale	Tel: [phone]
ÇANBENSAN A.Ş., Ankara	[phone]
ESAN A.Ş. İstanbul	Tel: [phone]
MARMARA CONCORD A.Ş. Balıkesir	Tel: [phone]
KARAKAYA Bentonit A.Ş	Ankara
SÜD-CHEMIE (TR) Madencilik ve Tic. A.Ş.	[phone]
RANAR Endüstriyel Mineraller Ltd. İstanbul	[phone]
TURAN Madencilik Ltd., İstanbul	[phone]
Dünya
AMERICAN COLLOID International Co.	Wyoming, A.B.D
VOLCLAY International Co.	A.B.D
MILWHITE Inc.,	Texas, A.B.D
SOUTHERN CLAY PRODUCTS Inc.,	Texas, A.B.D
CANADIAN CLAY PRODUCTS Co.	Wilcox, Saskatchewan, Kanada
IMV	Nevada, A.B.D
BLACK HILL BENTONITE Co.	Wyoming, A.B.D
LAPORTE Absorbents PLC	İngiltere
TOLSA GROUP	İspanya
SÜD-CHEMIE	Almanya
WAVERLY Minerals	Georgia, A.B.D
KUNIMINE Industries Co., Ltd	Japonya
HOJUN KOGYO Mining Co.,	Japonya
SILVER & BARIT Ores Mining Co.	Yunanistan
MYKOBAR Mining Co.	Yunanistan
IKO-Erbslöh,	Yunanistan
LAVIOSA CHIMICA Mineraria SpA	İtalya
VALDOL SpA	İtalya
SOCIETA SARDA di, BENTONIT SpA,	İtalya
STEETLEY BENTONIT and Absorbents,	İngiltere
AUSTRALIAN Bentonite	Queensland, Avusturalya
REDHILL VOLCLAY Ltd.,	Çin

7. Satış Fiyatları:

Çanbensan’ın döküm sanayine uygun bentoniti, torba ambalajda Çankırı fabrika teslim 48 $/ton ve Karakaya firmasının Tokat-Reşadiye sondaj bentoniti, kraft torbada Ankara teslim 135 $/ton’dur. Bensan A.Ş.’nin ürettiği ağartma toprağı olarak satılan aktifleştirilmiş Ca-bentonitin 25 kg’lık torbada FOB-İstanbul fiyatı 350-400 $/ton, sondaj bentonitinin FOB-İstanbul fiyatı büyük torbada 105 $/ton ve kraft torbada 108 $/ton’dur. Dünya pazarlarında satışı yapılan çeşitli tür bentonitlere ait fiyat değişimleri Çizelge 17, 18 ve 19’da verilmektedir.

Çizelge 17. Dünya Sondaj Çamuru Kaliteli Bentonit Fiyatları

Yıl	Dönem	API kalite-Wyoming, vagonda, torbalı, FOB, £ / ton	OCMA kalite, bulk, Ex-works UK, £ / ton	API/Bölüm 6, bulk, $/s.ton
1995	Ocak	30 - 40	80 – 85	---
	Haziran	30 - 40	80 – 85	55 – 60
1996	Ocak	30 - 40	75 – 85	52 – 57
	Haziran	30 - 40	75 – 85	65 – 67
1997	Ocak	30 - 40	75 – 85	62 – 67
	Haziran	30 - 40	77 - 87	62 – 67
1998	Ocak	30 - 40	80 - 90	62 – 67
	Haziran	30 - 40	80 - 90	62 – 67
1999	Ocak	35 - 42	80 - 90	55 - 60

Çizelge 18. Dünya Döküm Kumu Kaliteli Bentonit Fiyatları

Yıl	Dönem	Wyoming, vagonda, torbalı, 100 lb torbalı, işletmede, $ / ton	Wyoming, torbalı, % 85 < 200 mesh, İngiltere teslim, 20 tonluk lotlar, £ / ton	Soda ile aktifleştirilmiş ağartma toprağı kalite, torbalı, İngiltere teslim, £ / ton
1995	Ocak	30 - 40	130 - 140	98 - 120
	Haziran	30 - 40	130 - 140	90 - 115
1996	Ocak	30 - 40	130 - 140	90 - 115
	Haziran	30 - 40	130 - 140	90 - 105
1997	Ocak	30 - 40	130 - 140	95 - 112
	Haziran	30 - 40	130 - 140	98 - 115
1998	Ocak	30 - 40	130 - 140	98 - 115
	Haziran	41 - 45	130 - 140	98 - 115
1999	Ocak	45 - 55	130 - 140	98 - 115

Çizelge 19. Değişik Kaliteli Bentonit Fiyatları

		İnşaat kalite	Kedi toprağı kalite	Tuvenan
Yıl	Dönem	Bulk, $ / ton	1 – 7 mm, bulk, İngiltere işletmede £ / ton	Wyoming, işletmede vagon üstünde bulk, $ / s.ton
1995	Ocak	80 - 90	--	25 - 40
	Haziran	80 - 90	80 - 85	25 - 40
1996	Ocak	75 - 85	75 - 85	25 - 40
	Haziran	75 - 85	75 - 85	25 - 40
1997	Ocak	75 - 85	75 - 85	25 - 40
	Haziran	75 - 85	75 - 85	25 - 40
1998	Ocak	75 - 85	65 - 85	25 - 40
	Haziran	82 - 90	65 - 85	25 - 60
1999	Ocak	82 - 90	55 - 65	25 - 60

8.Yerine Geçebilecek Mineraller, Geri Kazanma Olanakları:

Na-bentonit yerine Ca-bentonit nemli ortamda Na₂CO₃ ile peptizasyon işleminden geçirildikten sonra sondaj sektöründe kullanıma elverişli hale getirilebilir. Böylece, doğada yeterince Na iyonları ile doyurulmamış Ca-bentonit fabrika koşullarında Na’ca doygun hale getirildiğinde, eğer kristal yapısı iyon alış-verişine uygun ise, Na-bentonit olarak sondaj sektöründe kullanılabilir. Dolgu maddesi olarak bentonit yerine uygun sanayi kollarında kaolin kullanılabilir. Absorbent olarak paligorskit, sepiyolit, diyatomit ve zeolit grubu mineraller; taşıyıcı olarak paligorskit, diyatomit, talk, vermikülit ve zeolitler; sondaj çamuru olarak çeşitli polimerler ve sepiyolit; demir cevherlerinin peletlenmesinde polimerler; bitkisel yağların rafinasyonunda aktive edilmiş boksit ve magnezyum silikatlar; kıvamlaştırıcı ve jelleştirici olarak paligorskit, sepiyolit, çeşitli polimerler ve selülözik kalınlaştırıcılar kullanılır.

9.Özel Özet Bilgiler ve Yorumlar:

Bentonit kelimesi ilk defa Wyoming’in doğusunda, Rock Creek bölgesinde Kretase yaşlı Benton Formasyonuna ait Benton Shale’line verilen isimdir. Smektit kelimesi ise eski Yunanca’da sabun anlamına gelen “smektos” kelimesinden alınmıştır.

Ülkemizde oluşan bentonit yatakları arasında göl ortamında oluşan sedimanter ve fay zonlarına bağlı hidrotermal bentonit yatakları arasında ekonomik öneme sahip olanların hepsi kırık sistemlerine bağlı faylar boyunca oluşmuştur ve jenetik olarak hidrotermal kökene sahiptirler. Özellikle Türkiye’nin bentonit rezervinin yaklaşık % 70’i Çankırı bölgesinde bulunur. Güney Çankırı (Hancılı, Büyükhacıköy, Küçükhacıköy) bölgesindeki büyük bentonit yatakları Üst Kretase yaşlı ofiyolitlerin Üst Miyosen yaşlı volkanik kayaçlarla oluşturduğu kontak zonu olan bindirme fayları boyunca meydana gelmiştir. Kuzey Çankırı (Kurşunlu) bölgesindeki bentonitler Kuzey Anadolu Fay zonu boyunca bölgedeki değişik yerlerde, Tokat-Reşadiye, Çanakkale-Ayvacık, Kütahya-Başören, Eskişehir-Mihalıççık, Ordu-Ünye ve Fatsa bölgelerindeki bentonit yatakları ise fay sistemlerine bağlı olarak gelişmiştir.

Türkiye geniş alanlara yayılmış bentonit yataklarına sahiptir. Bu yatakların büyük bir bölümü ağartma toparğı ve döküm bentoniti kalitesindedir. Kütahya, Ünye-Fatsa gibi bölgelerde bulunan beyaz bentonit; özellikle kağıt, deterjan sanayileri ve yağların arıtılmasında kullanılan kalitedir. Diğer yandan Ca-bentonitlerin aktifleştirilerek ileri düzeyde kullanım alanları yaratılması olasıdır. Bu durum, daha yüksek fiyatlar ve katma değerlerle pazar bulma anlamını taşımaktadır. Ülkemiz bentonit yataklarının ayrıntılı araştırılması, rezerv ve kalitelerri yönünden iyi bir sınıflamanın yapılması gereklidir. Ayrıca, üretimde standart kalite düzeyinin tutturulması, bentonit’in ileri ürünler haline dönüştürülmesi için gerekli teknolojik çalışmaların hızlandırılması ile, bu alanda önemi giderek artan bir hammaddenin ülke ekonomisine katkısı daha da arttırılmış olacaktır.

Kaynakça:

[1] Grim, R.E. (1968) Clay Mineralogy. McGraw-Hill Co., New York, 596 pp.

[2] Orcel, P.J. (1963) Mineralogie des argiles. Paris, 355 pp.

[3] Güven, N. (1988) Smectites. In, Hydrous Phyllosilicates. (Ed. By S.W. Bailey) Mine. Soc. Am. v.19, p.497-560

[4] Bailey, S.W. (1984) Structures of layer silicates. In, Crystal Structures of Clay Minerals and Their Identification. (Eds. by G.W. Brindley and G. Brown) Mineralogical Society Monograph No: 5, London, p.1-124.

[5] Çoban, F and Ö.I. Ece (1999) Fe⁺³-rich montmorillonite-beidellite series in Ayvacık bentonite deposit, Biga Peninsula, Northwest Turkey. Clays and Clay Minerals, v.47, p.165-173.

[6] Singer, A., P. Stoffers, L. Heller-Kallai and D. Szafranek (1984) Nontronite in a deep-sea core from the South Pacific. Clays and Clay Minerals, v.32, p.375-383.

[7] Yalçın, H., M.N. Gündoğdu ve N. Liewig (1989) Kırka gölsel Neojen baseninin kil mineralojisi ve jeokimyası: Smektitler ve karbonat mineralleri arasındaki ilişkiler. In, IV. Ulusal Kil Sempozyumu, (Eds. by D. Boztuğ ve H. Yalçın) 20-23 Eylül 1989, Sivas, p. 41-60.

[8] Newman, A.C.D. (1987) Chemistry of Clays and Clay Minerals. Mineralogical Society Monograph No: 6, Longman Scientific & Technical Co., 480 pp.

[9] Grim, R.e. and N. Güven (1978) Bentonites. Geology, mineralogy, properties and uses. Elsevier Scientific Publ. Co. Development in Sedimentology No: 21, New York, 345 pp.

[10] Kendall, T. (1996) Bentonie. Major market review. Industrial Minerals, May 1996, p.25-37.

[11] Döküm Bentoniti (1987) Türk Standardları Enstitüsü No: 5360, .18pp.

[12] Özdemir, H. and İ. Sezer (1988) Clay potential of Turkey. Industrial Minerals Supplement,

March issue, p.35-39.

[13] Maden İhracatçılar Birliği Yıllık Maden İhracat Raporları (1999).

[14] Harben, P.W. (1995) The Industrial Minerals Handybook. II. A Guide to markets, specifications & prices.

[15] D.P.T. (1996) 7. Beş yıllık kalkınma planı, özel ihtisas komisyonu raporu. Endüstriyel hammaddeler.

Seramik killeri, kaolin, bentonit, feldspat grubu. 85 pp.

[16] Industrial Minerals: Prices and Data 1999, Ind. Minerals Information Ltd, Park House, Park Terrace, Worcester Park, Surrey KT4 7HY, UK.

[17] Önem, Y.,(1997), Sanayi Madenleri, Kozan Ofset Matbaacılık San.Tic.Ltd.Şti, Ankara

[18] Türkiyenin Bilinen Maden ve Mineral Kaynakları, MTA Genel Müdürlüğü, No:185, 1989, Ankara

[19] Maden İstatistikleri, (1997), E.T.K.B., Maden İşleri Genel Müdürlüğü, Tablo ve Grafikler, Madenciliği Geliştirme Daire Başkanlığı, Haziran, 1997, Ankara.

[20] Akbulut, A., (1996), Bentonit, MTA Eğitim Serisi No:32, Ankara

Yazarlar: Prof. Dr. Işık ECE; Yrd. Doç. Dr. A. Ekrem YÜCE

İTÜ Maden Fakültesi 80626 Maslak/İSTANBUL