1-variant Ombordagi materiallar hisobi

29-variant.
1-savol: Materiallarning analitik hisobi saqlash joylarida (omborlarda) va buxgalteriya hisobida amalga oshiriladi. Buxgalteriya xizmatida materiallarni analitik hisobga olishning bir necha usullari mavjud: navli, fond raqamlari bo'yicha buxgalteriya hisobi, operatsion hisob (balans). Turli usul bilan buxgalteriya hisobi har bir sinf va karta materialining turi uchun miqdoriy ravishda boshlanadi - umumiy hisob.
Kartalar birlamchi hujjatlarga muvofiq, materiallarni qabul qilish va iste'mol qilish bo'yicha ikkita operatsiyada rasmiylashtiriladi: natural shaklda (miqdor bo'yicha) va naqd pulda (miqdor bo'yicha). Ushbu ma'lumotlar moddiy javobgar shaxslar tomonidan omborlarda saqlanadigan muhim buxgalteriya kartalarida takrorlanadi. Oy tugaganidan keyin va kartochkalardagi inventarizatsiya sanasida, oy uchun daromadlar va xarajatlarning jami hisoblab chiqiladi va qolgan materiallar aniqlanadi. Yakuniy ma'lumotlar asosida moliyaviy javobgar shaxslar tomonidan ochiladigan analitik buxgalteriya hisobining tuziladigan hisobotlari tuziladi. Analitik hisobning barcha aylanma varaqalari to'g'risidagi ma'lumotlar tegishli sintetik hisobvaraqlar bo'yicha aylanma va qoldiqlar bilan mos kelishi kerak.
Moddaning raqamlari bo'yicha analitik hisobga olishning yana bir usuli elementlarning raqamlari bo'yicha asosiy daromadlar va xarajatlar to'g'risidagi hujjatlarni guruhlashni amalga oshirishni o'z ichiga oladi. Oy oxirida har bir turdagi materiallarning kelib tushishi va xarajatlari to'g'risidagi ma'lumotlar asosida yig'indilar aniqlanadi va ularning asosida tahliliy yozuvlarning ishchi ro'yxatlari tuziladi. Tovar ayirboshlash to'g'risidagi hisobotlar tegishli sintetik hisoblar va sub-hisoblar kontekstida har bir ombor uchun alohida shaklda va qiymat ko'rinishida tuziladi.
Qayta tiklanadigan ro'yxatda balanslar va inqiloblar faqat pul ko'rinishida aks ettiriladi va miqdoriy jihatdan - jami aylantiriladigan ro'yxat ham miqdoriy, ham pul ko'rinishida ko'rsatiladi - bu usullarning asosiy farqi. Analitik buxgalteriya uchun ikkala variant ham noqulay, chunki materiallarni hisobga olish bo'yicha omborxonada moddiy javobgar shaxslarning ishi tashkilotning buxgalteriya bo'limida to'liq takrorlanadi. Materiallarni hisobga olishning balans usuli zamonaviy va qulay deb tan olingan. Buning sababi, tashkilotning buxgalteriya bo'limi materiallarning kelib tushishi va xarajatlarini turlari va sinflari bo'yicha miqdoriy va to'liq hisobini yuritmasligi va ular bo'yicha miqdoriy - umumlashtirilgan aylanma hisobotlarini tuzmasligi. Materiallarning harakatini hisobga olish buxgalteriya bo'limi tomonidan buxgalteriya narxlari asosida aniqlanadigan pul shaklida amalga oshiriladi.
Omborlardagi ma'suliyatli shaxslar materiallarning harakati to'g'risidagi dastlabki hujjatlar ma'lumotlari bo'yicha to'ldirilgan, buxgalteriya hisobi ma'lumotlari yordamida miqdoriy va nav yozuvlar olib boradilar. Har oyning birinchi kunida miqdordagi moddiy qoldiqlar buxgalteriya daftaridan buxgalteriya xodimi yoki ombor mudiri tomonidan balansga o'tkaziladi. Balans varaqalari omborlar va moliyaviy javobgar shaxslar uchun tuziladi va daromadlar va xarajatlarsiz ombordagi materiallar qoldiqlarini aks ettiradi, materiallar miqdori chegirma narxiga ko'paytiriladi va materiallarning alohida buxgalteriya guruhlari va butun ombor uchun yig'indilar ko'rsatiladi.
Oxir-oqibat, buxgalteriya sintetik buxgalteriya ma'lumotlari bilan tekshiriladi. Shunday qilib, balans usuli bilan buxgalteriya materiallarni hisobga olishda moddiy javobgar shaxslarning harakatlarini takrorlamaydi, faqat ularning ishini nazorat qiladi. Xulosa qilish mumkinki, analitik hisobga olishning barcha usullari bo'yicha balans eng kam vaqt talab etadi, chunki u alohida analitik buxgalteriya kartalarida va aylanma varaqalarda ombor hisobining miqdoriy ma'lumotlarini takrorlamaydi.
2-savol
O’zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksiga binoan ishchi va xizmatchilarga ish haqi bir oyda kamida bir marta beriladi. Ayrim hollarda xodimlarning alohida kategoriyalari uchun O’zbekiston Hukumati tomonidan ish haqi to’lash bo’yicha boshqa muddatlar belgilanishi mumkin. Oyning birinchi yarmiga ish haqi hisoblashning avansli va avanssiz tartibi qo’llaniladi. Birinchi holda hodimga avans berilib oyning ikkinchi yarmiga ish haqi to’lanishda pirovard hisob qilinadi. Jamoa shartnomasini tuzishda avans miqdori ish beruvchi bilan kelishib olinadi. Avansning minimal miqdori tabelga binoan ishchining ishlagan vaqti bo’yicha tarif stavkasidan kam bo’lmasligi kerak. Ikkinchi holda korxona rejali avans to’lashning o’rniga oyning birinchi yarmi bo’yicha haqiqiy ishlab chiqargan mahsuloti (bajargan ishi) yoki ishlagan vaqti bo’yicha ish haqi hisoblaydi. Avanslar oklad yoki tarif stavkasining, soliq chiqarilgandan so’ng, 40-50 foizi miqdorida hisoblanadi. Ishchi va xizmatchilar bilan hisoblashishni rasmiylashtirish uchun foydalaniladigan hujjat bo’lib hisoblash qaydnomasi hisoblanadi. Quyidagi dastlabki hujjatlar ish haqi hisoblash qaydnomasi va hisoblash varaqalarini tuzish uchun asos bo’lib hisoblanadi:
- ish vaqtidan foydalanishni hisobga olish tabeli – asosida foydalanilgan vaqt yotadigan vaqtbay ish haqi va boshqa to’lovlarni hisoblash uchun foydalaniladi (bekor turishlar, tungi va ish vaqtidan ortiq ishlagani, vaqtinchalik ish qobiliyatini yo’qotgani va shu kabilar uchun to’lanadigan haq);
- ish haqini yig’ib boruvchi kartochkalar – ishbay ishchilar uchun;
- barcha turdagi qo’shimcha haq va vaqtinchalik ish qobiliyatini yo’qotgani bo’yicha nafaqalar hisoblash buxgalteriya raschyoti;
- o’tgan oy bo’yicha hisoblash qaydnomaslari – soliq ushlanmalar summasini hisoblash uchun;
- ijro varaqalari bo’yicha ushlab qolish uchun sud organlarining qarorlari;
- oyning birinchi yarmi uchun avans berish bo’yicha to’lov qaydnomaslari;
- rejasiz avanslar berish bo’yicha kassa-chiqim orderlari va h. k.
Hisoblash qaydnomasi analitik hisob registri bo’lib hisoblanadi, chunki u har bir tabel nomeri, sexlar, xodimlar kategoriyalari, to’lov va ushlanmalar turlari bo’yicha tuziladi. Тo’lov qaydnomasi quyidagi ko’rsatkichlardan iborat:
- to’lov turlari bo’yicha hisoblandi – 6710 schyotning kredit oboroti bo’yicha;
- to’lov va zachet turlari bo’yicha ushlandi va zachet qilindi – 6710 schyotning debet oboroti;
- qo’liga tegadigani yoki korxonaning oy oxiriga qarzi – 6710 schyotning kredit saldosi.
Hisoblash qaydnomasining oxirgi ko’rsatkichi pirovard hisoblashish bo’yicha to’lov qaydnomasini tuzish uchun asos bo’lib hisoblanadi. Korxonaning ishchi va xizmatchilar bilan hisoblashishini rasmiylashtirishda bir qancha variantlar qo’llaniladi: - hisoblashish-to’lov qaydnomaslarini tuzish yo’li bilan. Bunda ikki registr birlashtirilgan: hisoblash va to’lov qaydnomasi, ya’ni bir vaqtning o’zida to’lashga tegishli summa hisoblanadi va u beriladi (to’lanadi);
- hisoblash qaydnomasini tuzish yo’li bilan, to’lash esa to’lov qaydnomasi bilan amalga oshiriladi;
- har ish oyi uchun (hisoblandi, ushlandi, qo’liga tegadigani) «Ish haqi hisoblash» varaqalarini mashinalarda tuzish yo’li bilan. Bunga asosan ish haqi berish uchun to’lov qaydnomasi tuziladi.
Moliyalash manbaidan qat’iy nazar korxonaning mehnat haqi xarajatlari tarkibiga mehnatga haq to’lash bo’yicha qilingan barcha xarajatlar, jumladan qonun bo’yicha xodimlarning ishlamagan vaqti uchun hisoblangan o’rtacha ish haqi, rag’batlantiruvchi to’lovlar, kompensatsiya to’lovlari kiradi. Yuqorida ko’rsatilgan mehnatga haq to’lash bo’yicha qilingan xarajatlarning barchasi xarajatlar tarkibi to’g’risidagi Nizomga binoan mahsulot (ish va xizmat)lar tannarxiga kiritiladi yoki davr xarajatlariga o’tkazilib, keyin har oyda hisobot davri foydasini kamaytirishga yo’naltiriladi. Mehnat haqi fondidan foydalanish ustidan nazoratni asosan korxona rahbari olib boradi. 2002-yilning 1-oktabridan boshlab, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, korxonalar va tashkilotlarning mehnatga haq to’lashga yo’naltiriladigan mablag’larini davlat tomonidan tartibga solish bekor qilindi. Bu o’z navbatida mehnat haqi fondidan foydalanish ustidan olib boriladigan ichki nazoratni kuchaytirishni taqozo etadi. Buxgalteriya hisobining jurnal-order shakli tarkibida hisobot, haqiqiy hisoblangan mehnat haqi fondini hisoblab chiqish va rejali fonddan foydalanish ustidan nazorat qilish uchun maxsus registrlar nazarda tutilgan. Bu maqsad uchun sanoatda 5-«Hisoblangan ish haqining tarkibi va xodimlar kategoriyalari bo’yicha yig’ma va ishchi va xizmatchilar bilan hisoblashishlar bo’yicha yig’ma» ishlov berish jadvalidan foydalaniladi. Bu har oyda hisoblash qaydnomaslariga asosan tuziladi. Haqiqatan ham bu jadval 6710-schyotning ma’lumotlarini tahlil qilish, 8, 10/1 jurnal-orderlariga, 7-qaydnomasga soliq ushlanmalari bo’yicha ma’lumotnoma tuzish va oy oxiriga qolgan qoldig’ini bosh daftar bilan taqqoslash imkoniyatini beradi. Chunonchi, 8 - jurnal-orderga yozish uchun ishchi va xizmatchilarning ish haqlaridan ushlangan soliqlar summasi to’g’risidagi ma’lumotnoma 6410-schyotning kredit ma’lumotlariga asosan tuziladi; 10/1 jurnal-orderiga yoziladi 6710-schyotning krediti 6520-schyotning debeti bo’yicha; 7-qaydnomasga – 4710-schyotning krediti bo’yicha, 6990-schyotning krediti bo’yicha yoziladi.
3-savol: Korxonalarning bo‘sh turgan pul mablag‘lari bankda ochilgan hisob-kito schyotidaa saqlanadi. Hisob- kitob schyoti korxona tashkil etilgan vaqtda tanla olingann bank muassasalaridan birida ochiladi.

Bankdagi valyuta scheti korxonaning respublika xududidagi va xorijdagi

banklarda valyuta schetlarida xorijiy valyutadagi pul mablaglari mavjudligi v harakatii haqidagi axborotni umumlashtirish uchun muljallangan.
Valyuta schyotini ochishga asos bo‘lib tashqi iqtisodiy faoliyatni yuritishgaberilgan ruxsatnoma (litsenziya) , korxona ustavi, mahalliy hokimiyatdan davla ro‘yxatidan o‘tganlik to‘g‘risida qaror va boshqa tegishli hujjatlar hisoblanadi.Valyuta schetlari bo’yicha muomalalarni amalga oshirish va rasmiylashtiris tartibii O'zbekston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Solik kumitasi v O'zbekistonn Respublikasi Markaziy bankining me’yoriy hujjatlari bilan tartibga
solinadi. Valyuta schetlari bo’yicha muomalalarni hisobga olish uchun schetla rejasidaa 5200 "Valyuta scheti" belgilangan. 5200 "Valyuta scheti"ning debetid korxonaningg hisob-kitob schetlariga pul mablaglarining kelib tushishi aks ettiriladi.
Ushbu schetning kreditida esa korxonaning valyuta schetlaridan pul mablaglarinin hisobdann chikarilishi aks ettiriladi. Korxonaning valyuta schetlari krediti yoki debetig xatoo yozilgan va bankning kuchirmalarini tekshirishda aniklangan summalar 486
"Da’volar bo’yicha hisob-kitoblar" schetida aks ettiriladi. Valyuta schetlari bo’yich muomalalarr buxgalteriya hisobida bankning kuchirmalari va ularga ilova kilinganpulli hisob-kitob hujjatlari asosida aks ettiriladi. Amaldagi konun va me’eriyhujjatlarda har kanday korxonaga chet el valyutasidagi pul mablaglariga ega bulish v uu bilan xujalik muomalalarini amalga oshirishga ruxsat etilgan.Valyuta schyotidagi pul mablag‘larining hisobi 5210 «Mamlakat ichidag valyutaa schyotlari» va 5220 « Chet eldagi valyuta schyotlari» da yuritiladi. Ushbuvalyuta schyotlarini yuritish hisob-kitob schyotini yuritish tartibiga to‘liq o‘xshaydi Faqatt farq shundaki, valyuta schyotlari ikki birlikda, ya’ni chet el valyutasi va milli valyutalardaa yuritiladi. Bank valyuta schyotlaridagi pul mablag‘larining holati vaharakatini faqat chet el valyutasida hisobini yuritadi va chet el valyutasidaifodalangan valyuta schyotlaridan ko‘chirmani beradi. Korxona esa valyut schyotlaridagii pul mablag‘larini ham chet el valyutalarida, ham ularni Markaziy ban e’lon qilgan rasmiy kurslar bo‘yicha milliy valyutaga o‘tqazilgan holda hisobga oladi.Buxgalteriya balansi va moliyaviy hisobotning boshqa shakllarida chet el valyutalar faqatt milliy valyuta hisobida aks ettiriladi.
Valyuta schetini ochish uchun korxona bankka kuyidagi hujjatlarni
topshirishi zarur:
1. Valyuta schetini ochish uchun ariza.
2. Tasis hujjatlarining nusxasi (ustav, tasischilar shartnomasi, ular notarial idorala tomonidann tasdiklangan bulishi shart).
3. Registratsiyadan utganligi haqidagi hujjatlarning notarius tomonidan tasdiklangannusxasi.
4. Korxona solik inspeksiyasida hisobga olganligi va pensiya fondida
registratsiyadan utkanligi to'g'risida ma’lumotnoma.
5. Korxona boshligi va bosh buxgalterning imzolari va aylanma muxr bosilgankartochka. Ushbu kartochka notarius tomonidan tasdiklangan bulishi zarur.
Valyuta scheti ochilgandan sung bank va uning mijozi urtasida hisob-kitob kass xizmatinii kursatish bo’yicha shartnoma imzolanadi. Unda bank kursatilgan xizmat
turlari, kursatiladigan xizmatlar uchun tulanadigan haqlar, mablaglarni joylashtiris shartlarii, tomonlarning huquq va burchlari va boshkalar kursatiladi.
Valyuta muomalalarining buxgalteriya hisobini yuritish uchun 5200 "Valyutascheti"da kuyidagi subschetlarni ochish mumkin:
1. "Tranzit valyuta scheti"
2. "Joriy valyuta scheti"
3. "Chet eldagi valyuta scheti".
Korxona uzining valyuta mablaglarini nafakat majburiy balki uz xohishi bilanham sotishi mumkin.