11-ma’ruza payvand balkalar (Weld beams)

11-MA’RUZA
Payvand balkalar
(Weld beams)
Reja:
11.1. Balkalarni konstruktiv shakllari evolyutsiyasi.
11.2. Payvandlanadigan balkalarni markazlashgan holda tayyorlash.
11.3. Balkalarni qattiqligi va mustahkamligini hisoblash (kesimlarini tanlash).

11.1. Balkalarni konstruktiv shakllari evolyutsiyasi

Tarixiy nuqtai nazardan balkalar uzluksiz o‘zgarib borgan. Dastlabki bosqichlarda balkalarni primitiv stanoklarda nisbatan unga katta bo‘lmagan ko‘ndalang kesimlarda prokatka yo‘li bilan tayyorlash amalga oshirilgan. Ikki tavrlilarni prokatka qilish katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Prokat qilish sharoiti ularga kerakli metallarni berish, imkoniyatini bermas edi, polkalari kengligi unchalik katta emas, devorlari unchalik qalin emas edi. Balkalarni bunday xili metalni foydalanish yuzasidan maqbul emas edi. Cho‘yan buqilib ishlaydigan balkalarda eng zo‘rikadigan joyi polkalardir. Devorlari unchalik zo‘rikmaydi. Metalni asosiy massasi polkalarda bo‘lishi, ozrog’i devorlarida bo‘lishi lozim. Payvand qutichaga o‘xshash profilari yaratish imkoniyatini ochdi [1] (11.1 rasm).

11.1-rasm. Korobka shaklli payvandlangan balkalarni ko‘ndalang kesimi xillari

11.2-rasm. Balkalarni tayyorlash usullari

a-balkalarni zigzag shaklili kesimi; b-ko‘ndalang kesimi uzgaruvchi balkalar;
1-listlarni qalinligi bo‘yicha; 2-balandligi bo‘yicha; 3-listlar soni bo‘yicha
Hozirga vaqtda ahvol o‘zgardi. Balkalar keng polkali paralel qirrali qilib ishlab chiqarilmoqda. (11.2 rasm) bu esa balkalarni o‘zaro perpendikulyar yunalishlarda kuchlanishini engillashadi. Yupqa devorni ikki tavrlilar ishlab chiqariladi [2].
Balka prokatini zigzag taklidi bo‘ylama yo‘nalishda kesish usuli ishlab chiqilgan, keyinchalik bir kesilgan qismini boshqasiga nisbatan uzgarish usuli ishlab chiqildi. (11.2.a rasm). Keyinchalik o‘zgaruvchan balandligi va shaklni bo‘rtiqni payvandlash amalga oshirildi. Shunday yo‘l bilan profilni balandligi ancha ko‘paydi, uni gorizontal o‘qqa nisbatan inersiya momenti ko‘payadi, doimo burilishiga qarshiligi oshdi. Ayrim holatlarda ikki tavrlilarni yarmini turli xossalarga ega bo‘lgan po‘latlar qo‘llaniladi, payvand qilingandan keyin bital Balkalar yuzaga keladi. Ko‘rsatilgan tadbirli massani kamaytirishi yuzasidan samaradorligini oshirishga qaramasdan, ishlab chikarishda qo‘shimcha texnologik qiyinchiliklar tufayli keng tarqaladi [3].