12-mavzu. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish reja

12.8-rasm. Boshqaruv tizimi samaradorligini tahlil qilish modeli
Masalan, qishloq xo‘jaligi tarmog‘iga tegishli xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda ishlab chiqarishning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:

• 
  sub’ektlarning strategik ahamiyatga molik ekanligi;
  

• 
  ishlab chiqarishda qishloq xo‘jaligi va sanoat tarmog‘i xususiyatlarining uyg‘unlashganligi. Jumladan, sanoat ishlab chiqarishida mahsulot tannarxining asosiy qismini xomashyo tashkil etadi ya’ni bunda material sig‘imi yuqori;
  

• 
  qishloq xo‘jalik korxonalari ishlab chiqarishiga tabiiy iqlim omillarining bevosita ta’sir etishi.
  

Bundan tashqari, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda boshqaruv samaradorligini haqqoniy baholash quyidagi tamoyillarni hisobga olishni taqozo qiladi:

1. 
   tezkorlik hamda boshqaruv jarayoni maqsad va vazifalarini bozor iqtisodiyoti talablarini e’tiborga olgan holda amalga oshirish;
   
2. 
   foydalilik va boshqaruvning tashkiliyligi ya’ni ishlab chiqarish hamda korxona boshqaruvining o‘zaro muvofiqligini ta’minlash;
   
3. 
   tejamkorlik yoki natijaviylik ya’ni boshqaruvni imkon darajada kam mehnat, moddiy va moliyaviy xarajatlar sarflash orqali tashkil etish.
   
4. 
   Yuqoridagilarga asoslanib xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar boshqaruvi samaradorligi mezonlarini quyidagicha ifodalash mumkin:
   
5. 
   ishlab chiqarishning yuqori darajadagi samaradorligi;
   
6. 
   bozordagi ulushning ortishi;
   
7. 
   xarajatlar darajasi;
   
8. 
   tashqi muhit bilan o‘zaro aloqadorlik darajasi;
   
9. 
   boshqaruv qarorlari qabul qilishning to‘g‘riligi va tezligi;
   
10. 
    tizimning o‘z-o‘zini tartiblash va tashkil etish imkoniyati.
    

Bu mezonlardan kelib chiqib boshqaruv samaradorligini baholovchi ko‘rsatkichlar tizimini quyidagicha asoslash mumkin (4.5.-jadval):
Ushbu ko‘rsatkichlar xo‘jalik yurituvchi sub’ektning nafaqat ichki samaradorligi, balki tashqi samaradorligini ham o‘zida aks ettiradi.
Biznesni markazlashtirilmagan holda boshqarish yirik korxonalarda boshqaruvni kichik va o‘rta biznes sub’ektlari boshqaruvi kabi tashkil etishni anglatadi.
Boshqaruv tizimini bunday tartibda shakllantirishning afzalligi yirik korxonalarning daromadi yuqoriligi va ularni ishsizlik darajasini pasaytirishga ko‘maklashishi bilan ifodalanadi.
Biznesni amalga oshiruvchi shaxs biznes sub’ekti yoki biznesmen deb ataladi. Biznes xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarda ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish, jumladan, mahsulotlar ishlab chiqarish, ishlar bajarish, xizmatlar ko‘rsatishdan iborat faoliyat majmuini ifodalaydi.