12-Mavzu: O‘zbekiston respublikasining ta’lim siyosati. Xalqaro baholash tadqiqotlari

12-Mavzu: O‘zbekiston respublikasining ta’lim siyosati. Xalqaro baholash tadqiqotlari.
XALQARO BAHOLASH DASTURLARI
Xalqaro baholash dasturlarining ahamiyati nimada?
So‘nggi yillarda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida ulkan iqtisodiy o‘sish ko‘rsatkichlariga erishilayotganligi barcha sohalarda malakali kadrlar va yetuk mutaxassilarga bo‘lgan talabni yanada oshirmoqda. Bu o‘z-o‘zidan o‘quvchilarimizning darslarga qiziqish xususiyatini oshirish va o‘qituvchilarning har tomonlama ta’limtarbiyaga e’tiborini kuchaytirishni talab etadi. Yuqoridagi talablarning ta’lim tizimi uchun juda muhim ekanligi, aksariyat xorijiy davlatlardagi kabi ta’lim va fan sohalari rivojlanishini baholash va monitoring qilish orqali ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan ilg‘or tajribalarni sohaga jalb qilish kerakligini anglatadi. Ta’lim sifatini baholash xalqaro tadqiqotlarida ishtirok etish O‘zbekistonga nima beradi?  Milliy ta’lim tizimini isloh qilish, ta’lim mazmunini, pеdagog kadrlar tayyorlash va ularning malakasini oshirish dasturlarini takomillashtirish hamda mutaxassislar tomonidan darsliklarning yangi avlodini yaratishda qo‘llaniladi.  Tadqiqotlarda olingan natijalar mamlakatdagi ta’lim sifati va uning xalqaro standartlarni hisobga olgan holda egallagan o‘rni to‘g‘risida xulosalar chiqarish imkonini bеradi. Xalqaro tadqiqotlar ta’lim sohasidagi milliy tadqiqotlarni sifatli o‘tkazishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.  Xalqaro standartlar darajasida yuqori iqtisodiy samaraga asoslangan milliy baholash tizimini yaratish imkonini bеradi.  O‘zbеkistonda turli tashkilotlarning yеtakchi mutaxassislarini jalb qilgan holda xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etish orqali mahalliy mutaxassislarimizda monitoring tadqiqotlarini o‘tkazish madaniyati rivojlanadi, ta’lim sifatini baholashning xalqaro standartlarga moslashuviga olib kеladi.  Milliy ta’lim sifatini baholashdagi nazorat matеriallarini xalqaro tadqiqotlarda qo‘llaniladigan nazorat matеriallari sifati darajasida ishlab chiqish imkonini bеradi. PISA – o‘quvchilarni ta’limiy yutuqlarini baholash xalqaro dasturi PIRLS – matnni o‘qish va tushunish darajasini aniqlovchi xalqaro tadqiqot TIMSS – maktabda matematika va aniq fanlar sifatini tadqiq qiluvchi xalqaro monitoring TALIS – o’qitish va o’rganish xalqaro tadqiqoti Qanday xalqaro baholash dasturlari mavjud? kabi bir qator xalqaro dasturlar mavjud bo‘lib, ular rivojlangan davlatlardagi ta’lim sifatini yanada oshirishdagi mezon sifatida keng qo‘llanilmoqda. PIRLSThe Progress in International Reading Literacy Study PIRLS - Progress in International Reading and Literacy Study 7 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish darajasini baholashga mo‘ljallangan. Mazkur xalqaro dastur boshlang‘ich sinflarda tashkil etiladigan ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning o‘qilgan matnni tushunishi, uni sharhlashi, mustaqil hayotda to‘g‘ri qarorlar qabul qilishi orqali ta’limning keyingi bosqichida o‘qishni muvaffaqiyatli davom ettirishga zamin tayyorlaydi. TIMSS – The Trends in International Mathematics and Science Study TIMSS – Matematika va tabiiy fanlarni o‘zlashtirish sifatini Xalqaro monitoring qilish va baholash tizimi. Bu tadqiqot o‘quvchilarning matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha boshlang‘ich maktabning 4 sinfi va tayanch maktabning 8 sinf o‘quvchilarining o‘zlashtirish darajasini dunyoning turli mamlakatlarida qiyosiy o‘rganishni maqsad qilib qo‘ygan va olingan natijalarga muvofiq har bir mamlakatning ta’lim tizimining o‘ziga xos xususiyatlari va yutuqlarini e’tirof etadi. TALIS – Teaching and Learning International Survey Teaching and Learning International Survey 1 1 TALIS – turli mamlakatlarda tashkil etiladigan pedagogik jarayonlarning xalqaro qiyosiy tahliliga asoslangan tadqiqot bo‘lib, Xalqaro iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti tomonidan ta’sis etilgan. Teaching and Learning International Survey 1 2 Maktabda pedagogik faoliyat yuritayotgan o‘qituvchilar va ta’lim muassasalari rahbarlarini ta’lim-tarbiya jarayonini tahlil etishga yo‘naltirish, ta’lim siyosatining asosiy aspektlari bo‘yicha ta’lim sifati ko‘rsatkichlarini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish Xalqaro konsorsium, o‘qituvchilar assosiatsiyasi, mamlakat-lararo hamkorlikni yo‘lga qo‘yish Anketa savollariga yozilgan javoblarni tahlil etish, ta’lim sifati ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan omillarni aniqlash, foydalanilmayotgan resurslarni belgilash, ular yuzasidan taqdimot, ko‘rsatma va hisobotlar tayyorlash o’qituvchining kasbiy tayyorgarligini takomillashtirish pedagogika mutaxassisligi uchun iqtidorli yoshlarni tanlash uzluksiz malaka oshirish jarayonini takomillashtirish moderator o’qituvchilarni tanlash pedagogning ijtimoiy mavqeini oshirish Mean mathematics performance, by school location, after accounting for socio- 13 TALIS ning vazifalari economic status PISAProgramme for International Student Assesment PISA – o‘quvchilarning ta’limiy yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqaro dastur PISA (inglizcha - Programme for International Student Assessment) – turli davlatlarda 15 yoshli o‘quvchilarning savodxonligini (o‘qish, matematika, tabiiy fanlar) hamda bilimlarini amaliyotda qo‘llash qobiliyatini baholovchi dastur. Bu dastur 3 yilda bir marotaba o‘tkaziladi. Dastlab 1997-yilda ishlab chiqilgan va 2000-yilda birinchi marta qo‘llanilgan. PISA bo‘yicha bahoning 50 ballga oshishi har yillik Yalpi ichki mahsulot (YaIM) ning 1% ga o‘sishini ta’minlaydi. PISA ning davriyligi 3 (19) yil 3) 2006 6) 2015 9) 2024 O’qish savodxonligi Matematik savodxonlik Tabiiy -ilmiy savodxonlik O’qish savodxonligi Matematik savodxonlik Tabiiy -ilmiy savodxonlik O’qish savodxonligi Matematik savodxonlik Tabiiy -ilmiy savodxonlik Funktsional savodxonlikni baholash modeli Matematik savodxonlik Tabiiy-ilmiy savodxonlik Global kompetentsiyalar O’qish savodxonligi 4% 4% 4% 33% 33% 22% Iqtisodiy savodxonlik Ishtirokchi davlatlar soni 32 ta 43 ta 57 ta 74 ta 65 ta 2000 yil 2009 yil 2006 yil 2003 yil 2012 yil 2015 yil 72 ta PISA testlarida ishtirok etayotgan davlatlar soni tobora ortib bormoqda. 2018 yil 78 ta PISAda o‘quvchilarning bilim sifati monitoringi 5 ta yo‘nalish bo‘yicha aniqlanadi. Tadqiqot yo‘nalishlari *O‘qish savodxonligi *Matematik savodxonlik Moliyaviy savodxonlik Kompyuter savodxonligi *Tabiiy-ilmiy savodxonlik *Izoh: O‘zbekiston 2021-yilda 3 ta (o‘qish savodxonligi, matematik savodxonlik, tabiiy-ilmiy savodxonlik) yo‘nalish bo‘yicha ishtiroki etishi ko‘zda tutilmoqda. 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari (O‘qish savodxonligi yo‘nalishi) O‘rin Mamlakat O‘rtacha ball 1 Singapur 535 2 Gonkong (Xitoy) 527 3 Kanada 527 4 Finlandiya 526 5 Irlandiya 521 6 Estoniya 519 7 Janubiy Koreya 517 8 Yaponiya 516 9 Norvegiya 503 10 Yangi Zellandiya 501 Manba: http://www.oecd.org/pisa/ 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari (Matematik savodxonlik yo‘nalishi) O‘rin Mamlakat O‘rtacha ball 1 Singapur 564 2 Gonkong (Xitoy) 548 3 Makao (Xitoy) 544 4 Tayvan 542 5 Yaponiya 532 6 Xitoy 531 7 Janubiy Koreya 524 8 Shveysariya 521 9 Estoniya 520 10 Kanada 516 Manba: http://www.oecd.org/pisa/ 2015-yilda o‘tkazilgan tadqiqot natijalari (Tabiiy-ilmiy savodxonlik yo‘nalishi) O‘rin Mamlakat O‘rtacha ball 1 Singapur 556 2 Yaponiya 538 3 Estoniya 534 4 Tayvan 532 5 Finlandiya 531 6 Makao (Xitoy) 529 7 Kanada 528 8 Vyetnam 525 9 Gonkong (Xitoy) 523 10 Xitoy 518 Manba: http://www.oecd.org/pisa/ Programme for International Student Assesment 2 3 Xalqaro baholash dasturi PISA tadqiqotni quyidagi vositalar yordamida amalga oshiradi: 1. O‘quv topshiriqlaridan iborat test to‘plami. 2. O‘quvchilar uchun o‘zi tahsil olayotgan ta’lim muassasasi haqida anketa savollari. 3. Maktab rahbarlari uchun o‘zi pedagogik faoliyat yuritayotgan ta’lim muassasasi haqida anketa savollari. 4. Test va anketa savollarini o‘tkazayotgan rahbar uchun anketa savollari. 5. Ta’limni boshqarish organlari xodimlari uchun anketa savollari. 6. Test topshiriqlarini tayyorlash va olingan natijalarni matematik statistik tahlil qilish yuzasidan ko‘rsatmalar. Mo‘ljalimiz: o‘quvchilarimizda XXI asr ko’nikmalarini shakllantirish, raqobatbardosh kadrlarni tayyorlash uchun mustahkam zamin yaratish. Buning uchun nimalarni amalga oshirdik va yana qanday ishlarni bajarish zarur? Lola tomorqasida gulzor tashkil qilmoqchi. Unda gulzor atrofini chegara bilan o‘rash uchun 32 metr sim bor. Lola quyida berilgan qaysi shakllarda gul ekishi mumkin? GULZOR Berilgan jadvalning har bir qatoridan “Ha” yoki “Yo‘q” belgisini belgilang. Gulzor shakli 32 metrlik sim chegarasini to‘liq o‘rab chiqishga yetadimi? I Ha / Yo‘q II Ha / Yo‘q III Ha / Yo‘q IV Ha / Yo‘q I shakl II shakl III shakl IV shakl O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriq na’munasi Diagrammada o’g’il va qiz bolalar bo‘yining o‘rtacha o‘sish grafigi ko‘rsatilgan. BO‘Y O‘SISHI 1-topshiriq. Grafikdan foydalanib 12 yoshdan so‘ng qiz bolalar bo‘yi o‘sishining o‘rtacha ko‘rsatkichi sekinlashganligini tushuntirib bering. Javob:12-14 yosh oralig‘ida qizlar bo‘yi 10 sm, o‘g‘il bolalar bo‘yi 18 sm ga o‘sgan. 2-topshiriq. Grafikdan qaysi yoshlarda qiz bolalarning o‘rtacha bo‘yi o‘g‘il bolalarning o‘rtacha bo‘yidan baland bo‘lganligini aniqlang. Javob:11-13 yosh oralig‘ida 3-topshiriq. Grafikda qaysi yoshlarda o‘g‘il va qiz bolalar bo‘ylarining o‘rtacha ko‘rsatkichi teng bo‘lganligini ko‘rishimiz mumkin. (yoshini va bo‘yi balandligini ko‘rsating) Javob:11 yoshda 145 sm, 13 yoshda 160 sm O‘quvchilarning kompetentligini aniqlashga yo‘naltirilgan o‘quv topshiriq na’munasi 2 7 Mazkur halqaro baholash dasturlari Respublikamiz ta’lim tizimini mazmunan yangilash, innovatsion ta’lim muhitini yaratish, ta’lim sifatini orttirishni talab etadi va quyidagi vazifalarni amalga oshirish zaruratini keltirib chiqaradi: Xalqaro baholash dasturlari PIRLS TIMSS va PISA talablari asosida o‘qish, o‘zbek tili va adabiyoti, matematika va tabiiy o‘quv fanlari bo‘yicha o‘quv va nostandart adaptiv topshiriqlarini shakllantirish, o‘quvchilarning mustaqil ish daftarlarini bosma shaklda va modulli o‘qitish tizimiga asoslangan elektron variantini tayyorlash axborot texnologiyalari vositasida baholash mexanizmini ishlab chiqish Xalqaro baholash tizimi TALIS (Teaching and Learning International Survey) talablari asosida pedagog kadrlarning kasbiy kompetentligini aniqlash uchun kvalimetrik diagnostika anketa so‘rovnomasini tayyorlash va on-lain tizimi vositasida aniqlash Pedagog kadrlar tomonidan o‘zining kasbiy kompetentligini mustaqil nazorat qilish va o‘z-o‘zini baholash imkonini beradigan kvalimetrik diagnostika topshiriqlaridan iborat metodik va elektron ta’lim resurslarini ishlab chiqish zarur