14-mavzu. Hozirgi zamon iqtisodiy qarashlar evolyustiyasi

Keyns
Fridmen
Davlatning bozor xo’jaligiga aralashuvi zarur	Bozor o’zini o’zi tartiblashga qodir
Ish bilan bandlik yalpi talabga bog’liq	Iqtisodiyot o’zi ishlab chiqarish va ish bilan bandlik darajasini o’rnatadi
Pul massasi ishlab chiqarishga	Pul massasi – baholarning o’sishi
nisbatan xolis (yomon ham, yaxshi ham ta’sir etmaydi)	va kon’yunkturaning o’zgarishi sababchisidir
Asosiy muammo - ishsizlik	Asosiy muammo – inflyastiya
O’zgaruvchan pul siyosati lozim	Barqaror pul siyosati zarur
Byudjet kamomadi – talabni rag’batlantirish vositasi	Byudjet kamomadi – inflyastiya sababchisi

Monetarizm ham, Keynschilik ham iqtisodiyotni tartiblash zarurligidan kelib chiqadi. Ularning nazariy tavsiyalari muayyan bir davrda qo’l kelsa, boshqa davrda ish bermaydi. Shu bois, iqtisodiy vaziyat va sharoitlarga qarab ulardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

19. asrning oxiri XX asrning boshida yuzaga kelgan konkret- tarixiy sharoit ta’sirida AQSh ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan dunyoda eng rivojlangan mamlakatga aylandi. Aynan Amerikada birinchi bo’lib erkin raqobatga asoslangan iqtisodiyotning monopolistik iqtisodiyotga o’tishi bilan bog’liq bo’lgan muammolar ancha keskin shaklda namoyon bo’la boshladi. Bu AQShda ilk bor antimonopol chora-tadbirlarning ishlab chiqilishiga, ularning XIX asrning oxirida mamlakatda qo’llanilishiga asosiy sabablardan biri bo’ldi. Keyinchalik dunyodagi barcha rivojlangan mamlakatlar bunday chora-tadbirlardan keng qo’llana boshladi.

    
    

XX asrning boshida AQSh iqtisodchi-olimlari iqtisodiyotda kuchayib borayotgan monopolistik tendenstiyalarni tahlil qilgach va o’z mamlakatining

«antitrest» siyosatiga ta’sir ko’rsatgach, iqtisodiyot ustidan ijtimoiy nazorat qilish konstepstiyasiga asos soldi. Ularning nazariyasi hozirgi kunda iqtisodiy fanda ijtimoiy institustional yoki oddiy qilib aytganda institustionalizm deb ataluvchi yangi yo’nalishni boshlab berdi.
«Institustionalizm» atamasi asosida «institut» tushunchasi yotadi. Institut institustionalistlar tomonidan jamiyatning rivojlanishda asosiy kuch sifatida ko’riladi. Institustionalizm tarafdorlari
«institut»larga har xil kategoriya va tushunchalarni masalan, davlat, oila, tadbirkorlik, monopoliyalar, xususiy mulkchilik, kasaba uyushmalari, huquqiy qoidalar, din, axloq va shu kabilarni kiritadilar.
Institustionalizm – bu ma’lum ma’noda iqtisodiy nazariyadagi yangi klassik yo’nalishga muqobil nazariyadir. Agar yangi klassiklar A.Smitning bozor xo’jaligi mexanizmining takomillashganligi va iqtisodiyotning o’zini-o’zi tartiblashi to’g’risidagi tezisiga va «sof iqtisodiy fan» ga amal qilsalar, institustionalistlar esa moddiy omillar bilan birga iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi deb ruxiy, ma’naviy, huquqiy va boshq omillarni ham hisoblaydilar. Boshqacha aytganda, institustionalizm o’zi tahlil qiladigan predmet sifatida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning ham iqtisodiy, ham noiqtisodiy muammolarni ilgari surdi. Bunda tadqiqot ob’ekti institutlar – birlamchi yoki ikkilamchi turlarga ajratilmaydi va bir-birlariga qarshi qo’yilmaydi.