19-Mavzu: Shifratorlar va deshifratorlar Shifrator (cd- coder) kirish yo‘lidagi birlik signalni n

1	0	0
1
2	0	1	0	0	1	0
3	1	0	0	0	1	1

O‘nlik son	Kirish kodi				Chiqish kodi
	X3	X2	X1	X0	Y1	Y0
2	0	1	0	0	1	0

«YoKI» mantiqiy elementi asosida qurilgan Shifrator sxemasi
«VA» mantiqiy elementi asosida qurilgan Shifrator sxemasi

O‘nlik son	Kirish kodi				Chiqish kodi
	X3	X2	X1	X0	Y1	Y0
3	1	0	0	0	1	1

Bu turdagi shifratorning kirishlari soni 2n=16 dan kam bo’lganligi sababli, u to’liq emas shifrator deyiladi. U quyidagi haqiqiylik jadvali va funksiyalardan tashkil topgan.

O‘nlik son	Kirish kodi										Chiqish kodi
	X9	X8	X7	X6	X5	X4	X3	X2	X1	X0	Y3	Y2	Y1	Y0
0	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0
1	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	1
2	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	1	0
3	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	1	1
4	0	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	1	0	0
5	0	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	1	0	1
6	0	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	1	1	0
7	0	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	1	1	1
8	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0
9	1	0	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	1

Uning ishlash funksiyasi
10-ta kirishga va 4-ta chiqishga ega bo’lgan to’liqmas shifratorlar
«YoKI» mantiqiy elementi asosida qurilgan to’liqmas shifrator

O‘nlik son	Kirish kodi										Chiqish kodi
	X9	X8	X7	X6	X5	X4	X3	X2	X1	X0	Y3	Y2	Y1	Y0
8	0	1	0	0	0	0	0	0	0	0	1	0	0	0

Topshiriq
O’nlin sonlardan
9 sonini mantiqiy element asosida qurilgan shifrator sxemasida tekshiring hamda 9 sonini ikkilik sanoq tizimiga aylantiring va uni shifrator sxemasidagi son bilan tekshiring?
Deshifratorlar va ularning ishlash prinsiplari
Deshifrator (DCdecoder) - kirish yo‘lidagi signallarni faqat chiqish yo‘lining bittasiga chiqarib beruvchi EHMlarning uzelidir.
To‘la deshifratorda chiqish yo‘llari soni m = 2n, bo‘lib unda n – kirish yo‘llari sonini ifodalaydi. To‘la bo‘lmagan deshifratorda esa m < 2n.
Ikkita kirish yo‘lli birlik aktiv darajali to‘la deshifratorning o‘tish jadvalini ko‘ramiz:

Kirish signallari		Chiqish signallari
X0	X1	Y0	Y1	Y2	Y3
0	0	1	0	0	0
0	1	0	1	0	0
1	0	0	0	1	0
1	1	0	0	0	1

Jadval barcha kirish kombinasiyalarining chiqish qiymatlarini to‘la aniqlaydi.
Yuqoridagi jadval asosida quyidagi funksiyalar o‘rinlidar:
«VA» mantiqiy elementi asosida Deshifratorni qurish

Kirish signallari		Chiqish signallari
X0	X1	Y0	Y1	Y2	Y3
0	1	0	1	0	0

«YOKI» mantiqiy elementi asosida Deshifratorni qurish

Kirish signallari		Chiqish signallari
X0	X1	Y0	Y1	Y2	Y3
1	0	0	0	1	0

Tarqatma materiallar
Tushunchalar tahli

№
1	Shifrator
2	Deshifrator
3	Mantiqiy element
4	Bit
5	Mantiqiy qurilma
6	Funksiya
7	Ikkilik sanoq tizimlar
8	Raqamli signallar
9	Sxema

Tushunchalar tahlili metodi mavzu bo’yicha asosiy terminlarga izoh berishdir. Bunda mavzuning asosiy so’zlari yoziladi va uning mazmuni va mohiyati tushuntiriladi. O’qituvchi talabalarni guruhlarga ajratadi va ularga tushunchalar izohi beriladi. Har bir guruh tushunchalar izohini olib tekshirib, jamoa o’rtasida muhokamani tashkil qiladi.
B/B/B Texnikasi

№	Savol	Bilaman	Bilmayman	Bilishni xoxlayman
1	Sxema
2	Shifrator
3	Deshifrator
4	Tugun
5	Mantiiy element
6	0 va 1 signallar
7	Funksiya
8	Element
9	Tranzistor
10	Tranzistorning Kalit sxemasi

B\B\B texnikasini-o’quv maretiallarini o’zlashtirish va mustahkamlash, tahsil oluvchilarning kitob bilan ishlash ko’nikmalarini rivojlantirish hamda uy vazifalarini mustaqil bajarishda qo’llaniladigan texnologiyadir.

• 8 kirishga ega bo’lgan shifrator sxemasi VA mantiqiy element asosida quring.
• 8 kirishga ega bo’lgan shifrator sxemasi YOKI mantiqiy element asosida quring.
• 8 Chiqishga ega bo’lgan deshifrator sxemasi VA mantiqiy element asosida quring.
• 8 Chiqishga ega bo’lgan deshifrator sxemasi YOKI mantiqiy element asosida quring.

Uyga vazifa shifrator va deshifrator sxemalarini qurish.