2-amaliy mashg‘ulot O‘zbek adabiy tili me’yorlari

Uslubiy me’yor. Adabiy tilning uslubiy me’yori nutq vaziyati, so‘zlovchining kommunikativ niyati asosida til birliklaridan eng ma’qulini qo‘llash zaruratidan vujudga keladi. Uslubiy me’yorlar quyidagilarga asoslanadi: a) tavsiya etilgan til birliklari hamma uchun yagona va mushtarak bo‘lishi lozim; b) til birliklari uzoq vaqt barqaror qo‘llanib kelingan hamda tilning hamma sohalari bilan uzviy bog‘langan bo‘lishi kerak.
Anglashiladiki, uslubiy me’yorni til birliklarini ishlatishdan ko‘zda tutilgan maqsad va nutq vaziyati belgilab beradi.
Uslubiy me’yor nutq ko‘rinishlarini belgilashda ham ahamiyatli. Nutqning turli-tuman vazifaviy uslublarida (ilmiy, so‘zlashuv, publitsistik, badiiy, rasmiy) til birliklarining o‘ziga xos tarzda qo‘llanishi ularda uslubiy me’yorning amal qilishini ko‘rsatadi.
Nutqda ko‘pincha til birliklarining, xususan, so‘zning noo‘rin takror qo‘llanishi yoki noaniq ishlatish uslubiy me’yorning buzilishiga olib keladi. Masalan, «Otning jilovini siltab, tezlashni qistadi» (M.Hakim. «Uchrashuv») gapi noaniq tarzda ishlatilgan. Bu gapning o‘rnida «Otni jadallatdi» jumlasining qo‘llanishi so‘zlovchining ifodadagi maqsadini aniqroq tushunishga yordam beradi.
Xullas, adabiy til me’yorlari ayni tilning hamma uchun mushtarak, yagona ekanligini, uning umumga tushunarli bo‘lishini ta’minlovchi bosh mezon hisoblanadi.
1-topshiriq. Ajratilgan soʽzlardagi xatolikni izohlang va ularni to‘gʻrilab daftaringizga ko‘chiring. Qo‘shimchalarni o‘rnida qoʻllamaslik nutq to‘g‘riligiga qay darajada putur yetkazishi to‘gʻrisida fikr yuriting.
San`atning katta yoʻl chiqish uchun iqtidor, izlanish va mehnatning oʽzigina kifoya qilmaydi. Kishini ilgariga yetaklov “ichki kuch” ham boʻlishi zarur. Ustoz san`atkor Muhammadjon Mirzayev saboqlarini tinglashganim, bastakor Shavkat Mirzayev sinfiga tahsil olganim, bu ikkisining chin ustozlik mehri mendandagi “ichki kuch”ni yillar davomida ulgʻaytira bordi. Ovozning sozlash, talaffuz ustida ishlash, gʻazal matnini qayta-qayta o‘qish mazmunini tushuntirishga, so‘z tugul har bir harfning aytilish qoidasi amal qilish… ularning bu talabchanligini oʽz samarasini berdi.