2. Keysizmning inqilobi va rivojlanishi

---

XX asrning ikkinchi yarmidagi keynschilikning asosiy 
maktablari. 
Reja: 
1.Keynsizm kelib chiqishi va nazariyasining asosiy elementlari. 
2.Keysizmning inqilobi va rivojlanishi: 
2.1. 1945-yillardagi Kembrij post-keynschilar maktabi 
2.2. 1950-yillardagi AQSHdagi Keyns nazariyasi. 
2.3. 1980 yildan: Yangi Keynschilik va Frantsiya va Italiyadagi tuman 
keynschilik maktabi. 
3. Keyns izdoshlari va keynsdan keyingi rivojlanishlar 
Foydalanilgan adabiyotlar. 

---

KEYNSCHILIK
— iqtisodiyot nazariyasidagi yetakchi yoʻnalishlardan biri, 
jamiyat hayotida bir qator makroiqtisodiy hodisalarning oʻzaro taʼsir koʻrsatishini 
tahlil qilish asosida bozor xoʻjaligi faoliyati mexanizmlarini sharhlaydi va 
davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi amaliyotini asoslab beradi. 20-a. ning 30-
y. larida paydo boʻldi. Asoschisi ingliz iqtisodchisi J. M. Keyns. K. ning asosiy 
tamoyillari uning «Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi» (1936) asarida 
bayon etilgan. 20-a. ning boshlariga kelib iqtisodiyotning beqarorligini bartaraf 
etish, chuqur iktisodiy tangliklardan chiqish yoʻllarini izlash tarzida maydonga 
keldi. Bu davrga kelib klassik siyosiy iqtisod maktablari va ulardan keyingi 
iqtisodchilarning bozorning toʻla samaradorligi va oʻz-oʻzini tartibga solish 
gʻoyalari amalda toʻla oʻz tasdigʻini topmadi. Keynschilikning asosiy gʻoyasi — 
bozor iqtisodiy munosabatlari tizimi nomukammal, shu sababli maksimal darajada 
bandlikni va iqtisodiy oʻsishni faqat davlatning iqtisodiyotga aralashuvi taʼminlay 
oladi. Keyns bozor iqtisodiyotidagi inqiroz va tangliklarning asosiy sababini 
shaxsiy isteʼmol buyumlari va i. ch. maqsadlaridagi mahsulotlarga «samarali talab» 
(tadbirkorlarning eng yuqori foyda olinishini taʼminlaydigan talab)ning yetarli 
hajmda boʻlmasligida koʻradi va umumiy talab hajmini oshirish zarurligini 
koʻrsatadi. «Samarali talab» 2 omillar guruhiga — isteʼmol tovarlari bozori va i. 
ch. vositalari bozoriga bogʻliq. Isteʼmol talabi hajmi «isteʼmolga moyillik» va 
«asosiy ruhiyat qonuni» bilan aniqlanadi. Bu qonunga koʻra, jamiyatning ruhiyati 
shundayki, umumiy real daromad ortishi bilan umumiy isteʼmol ortadi, ammo bu 
oʻsish daromadlar oʻsishidan past boʻlgani sababli iqtisodiy oʻsishga yordam 
beradigan jamgʻarmalar hosil boʻladi. Keyns oʻzining «bandlik nazariyasi» asosida 
iqtisodiyotni tartibga solish tamoyillarini ilgari surdi va davlatning inqirozga qarshi 
iqtisodiy siyosati dasturini ishlab chikdi. Muvozanat holatida aholining ish bilan 
taʼminlanishi, bandlik darajasi umumiy taklif, isteʼmolga moyillik va investitsiya 
hajmiga bogʻliq. Bandlik darajasi isteʼmolga moyillik ortgan sharoitlarda, 
investitsiyalar hajmi koʻpayganda ham roʻy beradi, isteʼmol tovarlari va i. ch. 
vositalariga talabning ortishi taklifning oʻsishiga olib keladi, oʻz navbatida, oʻsib 
boruvchi taklif yanada bandlik ortishini taʼminlaydi. Mehnat taklifi unga boʻlgan 
talabdan oshib ketsa ishsizlik kelib chiqadi. Uning fikricha, ishsizlikning boʻlishi 
bozor iqtisodiy tizimining oʻzida mavjud. Ishsizlik tufayli nisbatan ortiqcha ish 
kuchining bir qismi ishsizlar qatoriga siqib chiqariladi va tizimda yana muvozanat 
tiklanadi. Bunday sharoitda davlat isteʼmol va investitsion tovarlar xaridori sifatida 
iqtisodiyotdagi umumiy talabga taʼsir etishi mumkin. Fiskal yoki kredit-pul 
siyosati, ayniqsa, soliq tizimi orqali umumiy talabni oshirish mumkin. Demak, 
Keyns nazariyasiga koʻra, toʻla boʻlmagan bandlik sharoitida ham umumiy 
muvozanat saqlanishi mumkin.
Jon Meynard Keyns nazariyasiga ko'ra, jismoniy 
shaxslar va firmalarning ba'zi mikro darajadagi harakatlari, agar birgalikda qabul 

---

qilinsa, iqtisodiyot o'zining potentsial ishlab chiqarish va o'sish darajasidan past 
bo'lgan umumiy makroiqtisodiy natijalarga olib kelishi mumkin. Bunday holat 
ilgari klassik iqtisodchilar tomonidan umumiy ochlik deb atalgan. Say qonuniga 
ko'ra, taklif o'z talabini yaratadi, klassik iqtisodchilar shuning uchun "umumiy 
ochlik" imkonsiz bo'lishiga ishonishdi. Keynsning ta'kidlashicha, umumiy ko'plik 
tovarlarga yalpi talab etarli bo'lmaganda yuzaga keladi va bu iqtisodiy tanazzulga 
olib keladi. Bu ishsizlikning haddan tashqari ko'payishiga va potentsial ishlab 
chiqarishning yo'qolishiga olib keladi.Keynsning ta'kidlashicha, ishsizlikni 
hukumat taqchilligi xarajatlari orqali osonlikcha davolash mumkin va inflyatsiyani 
davlat soliqlari ortiqchalari orqali tekshirish mumkin (Rothbard 2008). Boshqacha 
qilib aytganda, u hukumat siyosati yalpi talabni oshirish, shu bilan iqtisodiy 
faollikni oshirish va yuqori ishsizlik va deflyatsiyani kamaytirish uchun ishlatilishi 
mumkinligini ta'kidladi.Uning nazariyasida qo'llaniladigan asosiy tushuncha - bu 
ma'lum vaqt oralig'idagi milliy mahsulot va xizmatlarning pul qiymatiga teng 
bo'lgan yalpi milliy daromaddir. Shuningdek, u jismoniy shaxslar tomonidan davr 
davomida olingan daromadlar yig'indisiga (shu jumladan, taqsimlanmagan 
korporativ foyda) tengdir. Keynsning makroiqtisodiy nazariyalari 1920-yillarda 
Buyuk Britaniya va 1930-yillarda Amerikada ommaviy ishsizlik sharoitida ishlab 
chiqilgan.