21-Mavzu: Indekslarning turlari va ularni qo'llash

Hujjatlarni sistemaga solishning umumiy va xususiy usłubi
Reja:
1. Hujjatlarni sistemaga solish haqida .
2. Hujjatlarni sistemaga solishning umumiy va xususiy usłubi.
3. Sistemalashtirishning umumiy usullari
Sistemalashtirish ishini har tomonlama o'rganish shuni ko'rsatadiki, u o'zaro bog'liq bo'lgan jarayon va ishlar tizimidan iborat. Sistemalashtirishda kutubxonachi barcha ma'lumotlarni huiiatning o'zidan oladi, shuning uchun hujjatning o'zini ko'rmasdan sistemalashtirib bo'lmaydi.
Sistemalashtirishning umumiy usullari quyidagi aniq jarayonlardan iborat:
l . Sistemalashtirish obyekti hisoblangan hujjatlarni o'rganish va tahlil qilish.

2. 
   Klassifikatsiyalash uchun qaror qabul qilish.
   
3. 
   APK ning predmet rubrikalarini tuzish va rasmiylashtirish.
   

4.APK ning predmet rubrikalari va klassifikatsiya indekslarini tahrir qilish.
5. Klassifikatsiya qarorini rasmiylashtirish.
Birinchi jarayon — hujjatni tahlil qilish, ya'ni u bilan tanishish va mazkur hujjatning klassifikatsiya belgilarini ko'rsatish va baholashdan iboratdir. Hujjatni tahlil qilish eng muhim va mas'uliyatli bosqich bo'lib, uni tahlil qilish uchun kitob bilan batafsil tanishib chiqish kerak. Ayniqsa, titul varag'idagi ma'lumotlarga e'tibor berish lozim, chunki klassifikatsiyalash uchun eng asosiy ma'lumotlar sarvarag'da beriladi. Sistemalovchi sarlavhaga ko'proq e'tibor beradi, chunki u kitob mazmunini qisqacha va ba'zida aniq ifodalaydi. Masalan: Sotsiologiya asoslari, Kibernetika, O'rmen xo'jaligi va hakozo.
Sarlavhaga ta'luqli ma'lumotlar esa hujjatning mazmunini, kimlarga mo'ljallanganini bildirib, umumiy tasavvur hosil qiladi. Masalan: "Hujjat fondlari: kutubxona va axborot tioliyatini
boshqaruv fakulteti talabalari uchun darslik”. Lekin, badiiy adabiyq memuarlarning sarlavhalari ko'pincha kitobning mazmunini ochib bermaydi. Ayniqsa, yoshlar uchun atalgan xilma xil mavzularga atalgan kitoblaming sarlavhasi jarangdor, kitobxonni o'ziga tadigan bo'ladi va asl mazmunini anglatmaydi. Bu hołda sistemalovchi hujjatning boshqa elementlariga murojaat etadi.
Iluliatni klassifikatsiyalashda nashriyotlarning nomlari ham yordam beradi, chunki ular ham alohida sohadagi kitoblarni nashr qilishga ixtisoslashgan bo'ladi. Masalan:
"Meditsina ” va boshqa.
Huiiatning annotatsiyasi, so'z boshi uning mazmunini, kimlarga atalganini bildirsa, mundarija, xotima, ilova, adabiyotlar ro'yhati hujjatda qanday mavzular aks etganligini, qanday qo'shimcha indeks qo'yisrmumkinligini aniqlashga imkon yaratadi. Shunday qilib, huljatni tahlil qilish natijasida uning mamuni, sohasi, kimga atalganligi aniqlanib, dastlabki xulosalar chiqariladi. Sistemalovchi aniqlangan klassifikatsiya belgilarini uning ahamiyatiga qarab bir tartibga soladi. Birinchi navbatda hujjatning mazmunini belgilovchi asosiy indeksni qo'yadi. Hujjatlarning mazmuni, sohasi, shakli, tilining xilma xilligini e'tiborga Olib, har tomonlama va batafsil tahlil qilingandan so'ng sistemalashning ikkinchi jarayoniga o'tiladi.
Ikkinchi jarayon — klassifikatsiya qarorini qabul qilish hamda klassifikatsiya qarorini indekslarga aylantirishdan iborat.
Kerakli klassifikatsiya indekslarini qidirish kutubxona qo'llayotgan jadvallar asosida amalga oshiriladi. Sistemalovchi aniq va to'liq indeksni belgilash uchun jadvallardan, APK (Alifbo-predmet ko'rsatkichi)dan foydalanadi. Kitoblarda berilgan indekslarga mantiqiy yondoshmoq zarur va uni aniqlash kerak. To'g'ri qo'yilgan indeks bo'lsa ishlatish lozim, noto'g'ri bo'lsa tuzatish kiritiladi.
Qaror qabul qilish jarayonida hujjatning asosiy bo'limdagi indeksi, boshqa bo'limlar bilan chegaralanishi yoki bog'lanishi, namunaviy bo'linishlar kerakli darajada foydalanganligiga e'tibor beriladi. Natijada hujjatning to'liq mazmunini anglatuvchi to'liq indeks aniqlanadi.
Uchinchi jarayon — alifbo-predmet ko'rsatkichini (APK) predmet ruknini tuzish va rasmiylashtirish. Predmet ruknini tuzish va shakllantirish uchun klassifikatsiya jadvallarining atamalari ishlatiIndi. Atamalarni o'zaro boglliq nnjirli usulda tuzish lozim.
APK sistemali katalogning mazmuniga qarab tuziladi, ya'ni koarsatkich kitobda mavjud bo'lgan barcha tushunchalarni Olz ichiga Olishi lotim. Agar biror bir noyob yoki tor soha bo'yicha wtubxonadagi katalog ajratkichida unga oid tushuncha bcrilmagan bu kitobga tegishli indeks qo'yilib, APKga kiritilishi lozirn. birinchi bosqichdayoq to'ldiriladi, so'ngra qo'shilib, kengaytirit' borłladi. APK da bilimning yetakchi turmoqlari, sohaga oid tushunchalar hamda o'rganadigan asosiy obyekt bo'lib qolgan predmetlaming nomlari alifbo tartibida keltiriladi .MasaIan: lp 31.237 lpak 37.234 lpakchilik 46.92 Irsiyat2S.04
Alitho-predmet ko'rsatkichining har bir rukni alohida kartochkaga yozib qo'yiladi va alifbo tartibida joylashtiriladi. Uning asosiy vazifasi kitobxonga sistemali katalogdan foydalanishda yordam berishdir.
To'rtinchi jarayon - klassifikatsiya indekslarini tahrir qilish va bu kitobxonlarga xizmat ko•rsatishni yaxshilashga qaratilgan hamda muntazam ravishda Olib boradi.Tahrir qilish jarayoni kutubxonaning turi va xiliga, katta va kichikligiga, xodłmlar soniga, ishlash sharoitiga bog•łiq bo' ladi. Katta va yirik kiltubxonalarda bu jarayon bilan bir nechta xodim shug'ullansa, kichik kutubxonalarda bitta kutubxonachi shug'ullanadi. Tahrir qilishdan asosiy maqsad qo•yilgan indeksning hujjat mamunini to'liq aks ettirganligini nazorat qilishdir•
Beshinchi jarayon — klassifikatsiya qarorini rasmiylashtirish, Bu jarayon kartochkalarga to"liq hamda katalog indeksini qo•yib chiqishni o^sz ichiga oladjgan texnik jarayon hisoblanadi. Kutubxanachi huijatlarni javonlarga joylashtirish va kartoclykaning katalogdagi o'mini belgilashda quyidagi indekslardan foydalanadi:
I ) Shifr indeksi.

2. 
   Katalog indeksi.
   
3. 
   To'hiq indeks,
   

Shifr indeksi ikki qismdan, ya'ni bo'lim indeksi va muałlif belgisidan iborat bo'lib, hujjatning javondagi o'rnini belgilaydi Katalog indeksi-hujjatning katalogdagi o'rnini ko'rsatadi. bir necha sohaga tegishli bo'lsa, ushbu sohalarga oid indekslar indeksda beriladi. Ushbu holatda muayyan sohaga yozilgan qo'shimcha kardochkada shu sohaning katalog indeksi ko'rsatiladi Ickin tavsifo'zgannaydi.

To'liq indeks-huijatning to'liq mazmunini ifodalaydi va bir
necha indekslardan iborat bo'ladi.
Asosiy kartochka
Shifr indeksi Karimov LA.
66.3 Ma'naviy yuksalish yo'lida.Tarix, ma'ri fat,madaniyat / Tuzuvchi
K 25 Usmonov; Nashr uchun mas'ul: Sh.Mansurov, R.Safoyev._ T.: O'zbekiston, 1998. -480 b., rasm, portr. katalog indeksi
66.3(50'zb) To'liq indeksi

66. 
    3(5
    

Tarix bo'limiga oid qo'shimcha kartochka Shifr indeksi Karimov LA.
66.3 Ma'naviy yuksalish yo'lida. Tarix, ma'rifat, madaniyat ITuzuvchi
Usmonov; - K-25 Nashr uchun mas'ul: Sh.Mansurov, R.Safoyev. -T.: O'zbekiston, 1998.480 b., rasm, portr. katalog indeksi
66.3(50'zb)
Takrorlash uchun savollar

1. 
   Indekslash nima?
   
2. 
   Indekslarning vazifasi nimadan iborat?
   
3. 
   Indekslarning turlarini aytib bering?
   
4. 
   Hujjatlarni sistemaga solishning umumiy va xususiy usłubidagi jarayonlarni aytib bering?
   

3.5. Tabiiy va texnika fanlariga oid adabiyotlarni sistemaga solish

Reja:
l. Tabiy fanlarning asosiy bo'linishlari

2. 
   Tcxnika fanlarining asosiy bo'linishlari
   
3. 
   Tabiy va texnika fanlariga oid adabiyotlarni sistemaga solish
   

Tayanch iboralar: tabiy fanlar, jonsiz tabiat, texnika fanlari, fan, asosiy bo'linishlar.
«2. Tabiiy fanlar» izchilligi o'rganilayotgan anorganik, so'ngra organik fanlar materiya harakatining ayrim shakllari shu fanlarning klassifikatsiyasiga mosdir. Bu izchillik kutubxonashunoslik jadvallarida ham tabiiy fanlarning ketma-ketligi materiya harakat formasiga munosib ravishda Oldin jonsiz tabiat, so'ngra jonli tabiat fanlari joylashgan. Tabiiy fanlarning asosiy bo'linishlari quyidagicha:
20 Umuman tabiiy fanlar
22 Fizika — matematika fanlari
24 Kimyo fanlari
26 Yer haqidagi fanlar (geodeziya, geofizika, geologiya va geografiya
28 Biologiya fanlari

20. 
    Umuman tabiiy fanlar
    

20 Umuman tabiiy fanlarning tarixi
20.1 Inson va atrof muhit. Inson ekologiyasi,tabiatni muhofaza qilish.
20.18 Tabiatdan unumli foydalanish
20.3 Atrof muhitning anomaliyasi. Ufologiya
Fizika-matematika fanlari
Asosiy bo'linishlar

1. 
   Matematika
   
2. 
   Mexanika
   
3. 
   Fizika
   

22.6 Astronomiya
24 Kimyoviy fanlar
Asosiy bo'linishlar

1. 
   Umumiy va anorganik ximiya
   
2. 
   Organik ximiya
   

4. 
   Analitik ximiya
   
5. 
   Fizikaviy ximiY. Ximiyaviy fizika
   
6. 
   Kolloid ximiya (fizika — ximiya disperstizimlar)
   
7. 
   Yuksak molekulyar birikmalar (polimerlar) ximiyasi
   

Yer to'g'risidagi fanlar (geodezik, geofizika, geologik va geografik fanlar
Asosiy bo'linishlar
26.0 Yer kurrasi

26. 
    I Geodezik fanlar. Kartografiya
    
    2. 
       Geofizik fanlar
       
    3. 
       Geologik fanlar 26.8 Geografik fanlar
       

28 Biologik fanlar
Asosiy bo 'linishlar
28. 0 Umumiy biologiya
28. 1 Paleontologiya
28. 3 Virusologiya
28. 4 Mikrobiologiya
28. 5 Botanika
28. 6 Zoologiya
28. 7 Odam biologiyasi. Antropologiya
«3.Texnika. Texnika fanlari» amaliy bilim tarmoqlari o'rtasida yetakchi bo'lgan, insonni jonsiz tabiatga ta'sir etuvchi bilim sifatida amaliy fanlar boshida o'z o'rnini topadi. Texnika fanlarining asosiy bo'linishlari quyidagicha:

30. 
    Umuman texnika va texnika fanlari
    
31. 
    Energetika
    
32. 
    Radioelektronika
    
33. 
    Konchilik ishi
    

66

30. 
    Metallar texnologiyasi. Mashinasozlik. Uskunasozlik
    
31. 
    Ximiyaviy texnologiya. Ximiyaviy ishlab chiqarishlar
    
32. 
    Oziq-ovqat ishlab chiqarish
    
33. 
    Yog'och texnologiyasi. Yengil sanoat ishlab chiqarishi.
    

Poligrafiya ishlab chiqarishi. Fotokinotcxnika

30. 
    Qurilish
    
31. 
    Transport
    

30 Umuman texnika va texnika fanlari
Asosiy bo'linishlar
30. I Umumtexnikaviy fanlar
30. 2 Loyihalash
30. 3 Xom ashyo. Materiallar. Materialshunoslik
30. 4 Konstruksiyalar
30. 6 Umumiy texnologiya. Sanoat ishlab chiqarishning asoslari.
30. 8 Mashina va sanoat uskunalarini montaj qilish, ishlatish, ta'mirlash.
30. 9 Mashinalar va sanoat uskunalarini rekonstruksiyalash va modemizatsiyalash.
31 Energetika
Asosiy bo'linishlar
31. 2 Elektroenergetika. Elektrotexnika
31. 3 Issiqlik energetikasi. Issiqlik texnikasi
31. 4 Yadro energetikasi (atom energetikasi)
31. 5 Gidroenergetika
31. 6 Energetikaning boshqa tarmoqlari
31. 7 Siqilgan va siyraklashgan gazlar texnikasi
32 Radioelektronika
Asosiy bo'linishlar
32 .81 Kibernetika
32. 84 Umumiy radiotexnika

31. 
    85 Elektronika
    
32. 
    86 Kvant elektronikasi
    

32. 87 Elektroakustika
32. 88 Elektr aloqasi
32. 94 Televideniye
32. 95 Radiolokatsiya
32. 96 Avtomatika va telemexanika
32. 97 Ilisoblash texnikasi
32. 98 Tashkiliy texnika
32. 99 Radioelektronikaning boshqa tarmoqlari

32. 
    Radioelcktronika
    

32.81 Kibernetika

32. 
    Konchilik ishi
    

Asosiy bo'linishlar

33. 
    I Konchilik ishining urnumiy masalalari
    

33.2 Qattiq foydali qazilma konlarni qazishning ayrim turlari
33. 3 Ayrim turdagi foydali qazilma konlarini qazish
33. 4 Foydali qazilmalarni boyitish
34 Metallar texnologiyasi. Mashinasozlik. Asbobsozlik. Asosiy bo'linishlar
34. I Metallarning umumiy texnologiyasi
34. 2Metallshunoslik
34. 3Metallurgiya
34. 4Umumiy mashinasozlik. Mashinasozlik
34. 5 Mashinasozlikning urnumiy texnologiyasi. Metallarni ishlash

35. 
    Ximiyaviy texnologiya. Ximiyaviy ishlab chiqarish Asosiy bo'linishlar
    

35.11 Ximiyaviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va appa-
ratlari.
35.20/46 Anorganik moddalar texnologiyasi. Asosiy ximiyaviy mahsulotlar texnologiyasi
35.50/78 Organik moddalar texnologiyasi
35.79Boshqa ximiyaviy ishlab chiqarishlar
68

5. 
   Qurilish konstruksiyalari
   
6. 
   Qurilish ishlab chiqarishning texnologiyasi
   
7. 
   Qurilishning ayrim turlari
   

38.9 Aholi yashaydigan joylarni obodonlashtiri
39 Transport
Asosiy bo'linishlar:
39. I Transportning asosiy masalalari
39. 2 Temir yo'l transporti
39. 3 Avtomobilb yo'li transporti
39. 4 Suv transporti


39. 5 Havo transporti
39. 6 Planetalararo aloqalar (parvozlar)
39. 7 Truboprovod transporti
39. 8 Shahar transporti
39. 9 Sanoat transporti