21-Mavzu: Indekslarning turlari va ularni qo'llash

21-Mavzu:Indekslarning turlari va ularni qo'llash
Reja ;
I .KBK jadvalidagi indekslarning turlari

2. 
   Indekslarni qo'llash
   
3. 
   Hujjatlarni sistemaga solishning umumiy va xususiy uslubi
   

Tavanch iboralnr: huiiat, indeks, katalog, tizm, kitob, tarmoq, „'lkashunoslik kattotekasi, alfavit-prcdmet ko'rsatkich, jarayon, tovłiq indeks. katalog indeksi, shifr indeksi
KBK indekslashi kutubxona fondlarini muntanrn ravishda joyjoyiga qo•yish uchun sistemali katalog va kartotekalar tashkil qilish hamda ularga alfavit-predmet kosrsatkichlar uchun qoqtaniladi, KBK da indekslash uchun raqamli harfli belgilar qo'llanadi. Arab raqamlaridan tashqari nuqta, qo•shnuqta. defis. kichik qavs, egri chiziq ishlatiladi. Umumiy va hududiy namunaviy bo'linishli jadvallarda kiril alfavitining kichik va bosh harfiari qo'llaniladi. Indekslash tizimida har bir belgi o ^s z o'rniga, vazifasiga va o'złning ma'nosiga ega.
Masalan: O'lkashunoslikka, geografiyaga doir adabiyotlar 26.89 indeksida masalan; ”O'zbekiston bo ^s ylab yo'l kosrsatgich” kitob 26.89 (5 0'zb)+75.81 (5 0'zb) indeksini Olsa, ”O'zbekiston iqgisodiy geografiyasi” kitobini asosiy indeksi ”65.049 (S O'zb) "Bo'limida yoritiladi, ammo qo'shimcha ravishda 26.89 0' lkashunoslik bo•łimida ko'rsatilmaydi, chunki bu kitobni asosiy mazmuni iqtisod sohasiga bag'ishlangan, Lekin ”Mamalakatlar va xalqlar" kitobida Afrika o'lkasini va tarixini o'rganadigan ma'lumotlar mavjud bo'lganligi uchun, uning indeksi ikkita bo'limda: + 63.5(6) yoriti ladi.
Adabiyotni hududiy jihatdan ko'rib chiqish maqsadga muvofiq bo'lgan har bir bo'limda o'z o'lkasi (viloyat, shahar; tuman, qishloq) to'g'risidagi adabiyot uchun bo'limga ajratiladiąShu harsani eslatib o'tish kerakki, o'lkashunoslik adabiyoti maxsus ąiratilgan rubrikalardangina emas, balki tarmoq bo'limining tegishli kichik bo'limlarida ham yig'iladi. Masalan, Fargiona haqida o'lkashunoslik adabiyoti 26.3 (5 0'zb-2 Far) indeksi ostida yig'iladi.
Kitoblar bilan bir qatorda maqolalar, qo•łyozma materiallari, fotosuratlar va Shu kabilar aks ettirilgan o'lkashunoslik kattetekasi yig'ish mumkin, bunday hollarda sistemali katalogning o'lkashu noslik bo'limchalaridan o'lkashunoslik kartotckalarga albatta havola beriladi. Oraliq xarakteriga ega bo'lgan fanlar talab ehtiyojlan• sababli vujudga kclgan sohalarga qaraydi: chunonchi, astrofizika astranomivaga, biotizika biologiyaga, ximiyaviy texnologiya texnika fanlari bo'limiga qaraydi. Ko'p tomlik kitoblar umumiy mazmuniga qarab sistcmalashtiriladi, xarakterli sarlavhalarga ega va ular uchun qo'shimcha tavsiflar tuzilgan ayrim tomlar esa o'z rnazmuniga muvofiq takroriy aks ettiriladi. Olimlar, yozuvchilar, rassomlar, davlat va jamoat arboblari va shu kabilarning hayoti hamda faoliyatiga oid adabiyot klas_ sifikatsivaning tegishli tarmoq bo'limlariga qaraydi. Faoliyati ilm_ fanning ko'pgina sohalari bilan bog'liq bo'lgan ensiklopedist olimlar masalan: Ibn Sino, Umar Hayyom, Al-Xorazmiy, Ahmad Farg'oniy va boshqalar haqidagi adabiyot 72.3 (5 0'zb) bo'limida yoritiladi. Masalan, Mahmud Qoshg'ariy — tilshunos "Devonu lug'atit turk" asarini turkiy qavmlar etnografiyasi, tarixi, geografiyasi, etnogenezisini o'rganishdagi tarixiy ahamiyati 63.3(5 0'zb) 454 bo'limida qo'shimcha ravishda ko'rsatiladi. Shu bilan birga ayrim fan sohalarining tarixiga doir kitoblar shu sohaning o'z indeksini oladi va "g" fan tarixi (UNB) bilan yoziladi. Masalan: Ximiya fanining tarixi 24 g, "Mendeleyevning davriy sistemasi" 24 g
Mendeleev indeksini oladi.
Abu Ali Ibn Sinoning "Tib qonunlari" asari 5 g Ibn Sino indeksini oladi. Lekin Abu Ali Ibn Sinoning "Kitob ash shifo" falsafiy entsiklopediyasida falsafa, logika va boshqa aniq fanlarga doir masalalar yoritilganligi uchun bu asarning to'la indeksi 72.3 (5 O'zb) +87.3 (5 0'zb) g Ibn Sino.
Ko'p qirrali olimlarning ilm-fanning faqat bir sohasidagi faoliyatiga oid kitoblari klassifikatsiyasining tegishli bo'limchalarida aks ettiriladi. Chunonchi A.Navoiy she'riyati to'g'risidagi tadqiqot adabiyotshunoslikning kichik bo'limiga kiritilishi lozim. Mabodo shaxs faoliyatining turli sohalarda o'zini namoyon etgan bo'lsa, u vaqtda uning haqidagi adabiyot uchun asosiy o'rin ushbu shaxs asosan bog'liq bo'lgan yoki u eng ko'p mashhur bo'lib kelgan faoliyat turi ko'rsatilgan kichik bo'limda beriladi. Masalan: Leonardo da Vinchi to'hrisidagi adabiyot uchun asosiy o'rin "85.143(3) cheł mamlakatlarning rassomlik san'ati” indeksi bo'ladi.
Ba'zan kitoblarda shaxs faoliyatining ayrim tomoni yoritiladi. Bu esa uning biografiyasi fakti sifatidagina qiziqish tug'diradi. Bunday xaraktcrdagi kitoblar mazkur shaxs to'g'risidagi adabiyot yig'ilgan asosiy bo'lim indeksini oladi.