21. yüzyılda pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede sosyal belediyecilik anlayışıyla yerel yönetimler sosyal politikada etkin rol almaktadır

ŞEKİL 38. Baku şehir duması
Bakü Şehir Dumasının yetkileri sadece şehrin ekonomik meseleleri, imar, ticaret, yerleşim, şehir vergilerinin toplanması ve harcanması, yangına karşı ihtiyati tedbirler ve diğer konularla sınırlıydı. Şehir belediye organları tam bağımsız olarak kabul edilmiyordu. Çünkü belediye idaresinin organları vali ve içişleri bakanının denetiminde faaliyet gösteriyordu. Belediye departmanları yerel özyönetim organını temsil etse de, gerçekte bu departmanlar hükümetin yerel ekonomik meselelerle ilgilenen yardımcı organları olarak işlev görüyordu. Duma'ya seçilenlerin onaylanmaması durumunda vali veya içişleri bakanının boş koltukları doldurabileceği şehir tüzüğüne bile yansımıştı. ⁷¹
Bakü yönetim organlarının görevi yerel ekonomik sorunları çözmekle sınırlı olsa da yerel ekonomik konularda tam söz sahibi değildiler.Toplanan vergilerin bildikleri yönlerde ve hangi alanlarda harcanması konusunu Bakü belediyesi belirliyordu. İl belediye yönetiminin kararlarını uygulama yetkisi polisin yetkisinde olduğundan, şehir ekonomisine ilişkin kararlar emniyet müdürlüğünün onayı olmadan uygulanamazdı. Bakü Şehir Dumasının Rus İmparatorluğu'nun en zengin yönetimlerinden biri olarak kabul edildiğini belirtmek gerekir. Kuruluşunun ilk yıllarında Bakü Şehir Duması kuyumcu Ashumov'un Nikolayevski Caddesi'ndeki evini kiralamış ve yeni bina yapılana kadar bu evde faaliyet göstermiştir. ⁷²
18 Mayıs 1900'de Polonyalı mimar Josif Goslawski'nin projesine dayanarak, kentin kişisel hizmetlerine yönelik idari amaçlı yeni şehir duma binasının törensel temel atma töreni gerçekleştirilmiş, ancak binanın inşaatı önemli ölçüde azaltılmıştır. Yapı tamamlanarak Eylül 1912'de teslim edilmiştir.


Şekil 39. ILK BAKU BELEDİYYESİ BİNASI
Bakü şehrinden sonra 1892 yılında kabul edilen yeni şehir yasası ile Gence'de Şamahı, Guba, Lenkeran, Şeki gibi şehirlerde sınırlı yetkilere sahip yerel yönetim organları faaliyet göstermeye başlamıştır.
Azerbaycan'da belediyelerin faaliyeti sadece Rusya Çarlığı dönemi ile sınırlı değildi. 1918 yılının Mart aylarında Ermeniler tarafından gerçekleştirilen toplu Türk-Müslüman soykırımlarından sonra iktidara gelen Bolşevikler şehir dumasını bırakır. 10 Nisan 1918'de Bakü ve bölgelerinin Devrimci Savunma Komitesi'nin kararıyla B.akü Şehir Duması kaldırıldı ve işlevleri özel bir kentsel yönetim departmanına devredildi. Bolşevikler döneminde iptal edilen Bakü belediye idaresi, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Hükümeti kurulur kurulmaz yeniden yapılandırılmış ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde belediyeler daha bağımsız çalışmaya başlamıştır.
30 Temmuz 1918'de Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Hükümeti, belediye yönetimlerinin yeniden başlaması için yasal garanti olarak şehir özyönetimlerinin faaliyetlerinin yeniden yapılması hakkında bir karar kabul etti. Kabul edilen karara dayanarak, 18 Eylül'de Bakü şehri öz yönetimi, 9 Haziran 1917 tarihli Rusya Geçici Hükümeti yasası temelinde seçilen bileşimde yeniden yapıldı. Ayrıca Ulusal Hükümet, şehir dumasına, kendi takdirine bağlı olarak kompozisyonunu 80 kişiye çıkarma ve şehir idaresi çalışanlarının sayısını artırma hakkı verdi.
Şehir özyönetiminin faaliyeti yeniden yapılandırıldığında, Bakü Şehir Dumasının bileşimi, çok sayıda Duma'nın bulunmaması nedeniyle, Hükümetin izniyle, Duma'nın dahil ettiği insanlar pahasına yeniden oluşturuldu. Ermenilerin yaptığı soykırım ve Bolşevik yönetimi sırasındaki çöküş nedeniyle milletvekillerinin sayısı 22 Eylül 1918'de hükümet, Bakü Şehri Kamu Öz-yönetimi tarafından sunulan şehir özyönetim milletvekilleri listesini onayladı. Bakü belediye başkanı tarafından yönetilen belediye idaresi 7 departmana ayrılmıştır: ekonomi, inşaat, finans, arazi, okul, tesisat ve su tedariki. Cumhuriyetin yıkılmasından sonra Bakü belediye idaresi Bolşevikler tarafından tekrar kaldırıldı.
1999 yılında yapılan ilk belediye seçiminin üzerinden çok zaman geçmesine rağmen, birçok kişi hala belediye hakkında tam ve kapsamlı bilgiye sahip değil. yönetişim toplumumuz için henüz tam olarak aydınlatılamamıştır ve bazı durumlarda belediye yanlışlıkla bir devlet kurumu olarak algılanmaktadır.
Yerel özyönetim nedir, hangi temelde çalışır, yönetim yapısı ve biçimi hangi ilkelere dayanır? Belediyeler faaliyetlerinde ne kadar bağımsızdır ve belediye kararları hangi ilkelere göre alınır? Bizim için belediye sistemi yeni oluşturulmuş bir kurumdur. Basında zaman zaman belediye ile ilgili aydınlatıcı çalışmalar olsa da yine de yeterli değildir. Demek ki halkımızın belediyeler hakkında tam bilgi sahibi olması için daha uzun yıllar, yüzlerce çalışma, kitap ve makaleye ihtiyaç vardır. Bu amaçla belediye temsilcisi olarak belediye ile ilgili kavramları ve açıklamaları 15 başlık altında toplayıp belediye hakkında genel bilgilendirmeye çalışacağım.⁷³
1. Belediye nedir?
Belediyeler, kanunla belirlenen toprak sınırları (köy, yerleşim, ilçe ve şehir) içinde yaşayan sakinler tarafından yerel seçimler temelinde oluşturulan sakinlerin bir yerel özyönetim biçimidir. Belediyelerin işlevleri, yerel düzeyde önemli sorunların çözümüne, devletin katılımı ve rolü olmaksızın bağımsız bir hızda ve yerel kaynakların yardımıyla ulaşmaktır. Azerbaycan'da 12 Aralık 1999'da yapılan ilk belediye seçimlerinde 2700 belediye kurulmuş olmasına rağmen, bölge ve nüfus bakımından küçük olan belediyelerin birleştirilmesi nedeniyle halen 1607 belediye organı çalışmaktadır.⁷⁴
"Belediye" kelimesi aslen Arapça bir kelimedir ve Azerice tercümesi şehir veya memleket anlamına gelen "Beled" veya "belde" kelimesinden türetilmiştir.
Azerbaycan Cumhuriyetinin Belediyelerin Statüsüne Dair Kanununa göre, Azerbaycan'daki belediyeler, genel, eşit, doğrudan seçim hakları temelinde serbest, kişisel ve gizli oyla seçilen belediye üyelerinden oluşan temsili mesleki organlarıdır.
Belediye seçilmiş bir organdır ve sadece seçimleri kazanan adayların belediyeye üye olma hakkı vardır.⁷⁵
2. Belediye seçimleri:
Belediye seçimleri Azerbaycan Cumhuriyeti Seçim Yasasına göre yapılır. Belediye seçimleri, genel, eşit, doğrudan oy esasına göre serbest, kişisel, gizli oylama yoluyla yapılır ve vatandaşların kanunla tanımlanmış seçme hakları güvence altına alınır.
Belediye işlerinin örgütlenme süreci iki ayrı aşamadan oluşur: karar verme (belediye üyeleri tarafından) ve işin yürütülmesi (belediye çalışanları tarafından).
3. Belediye üyesi:
Belediye üyesi, belediye seçimlerinde seçilen ve yetki alanı bölge seçim komisyonu tarafından onaylanan kişidir. Yerel olarak önemli sorunların çözümüne ilişkin kararlar, bazen genel kurul olarak adlandırılan ve belediye üyelerinin katıldığı belediye toplantısı (konsey) tarafından alınır. Belediye üyelerinin, belediye toplantılarında görüşülen konular hakkında söz söyleme, öneri ve değişiklik yapma, not alma, konuşmacılara veya atanması kararlaştırılan pozisyonlar için gösterilen adaylara soru sorma hakları vardır. Belediyenin üye sayısı, Azerbaycan Cumhuriyeti Seçim Yasası ve Azerbaycan Cumhuriyeti Belediye Seçim Kuralları Hakkında Kanuna göre bölgede yaşayan sakinlerin sayısına göre belirlenir.
4. Belediye çalışanı:
Bir belediye çalışanı, yerel özyönetim organlarında atanarak görev yapan ve ücretli olarak hizmet veren bir kişi olarak kabul edilir. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin belediye hizmetlerine ilişkin kanununa göre, belediye üyeleri ve belediyelerin faaliyetlerinin sağlanması ile doğrudan ilgili olmayan görevleri yerine getiren kişiler belediye görevlisi sayılmaz. Mevzuata göre, belediye çalışanlarının faaliyetleri, vatandaşların, işletmelerin, dairelerin ve kuruluşların çağrılarının yetkileri çerçevesinde ve Azerbaycan Cumhuriyeti mevzuatının belirlediği şekilde değerlendirilmesi gibi geniş bir alanı kapsamaktadır.
Azerbaycan belediye sisteminde, belediye işlerinin organizasyonunun yönetimi, belediye başkanı, yokluğunda ise başkan yardımcısı tarafından yürütülür.
5. Belediye Başkanı ve Belediye Başkan Yardımcısı:
Azerbaycan belediyeleri kollektif organlar olmasına rağmen, belediye başkanlarının yetkileri geniştir. Örneğin, yerel nüfus için ekonomik ve sosyal kalkınma programlarını uygulamak için oluşturulan yürütme yapılarının başkanları, Belediye toplantısının kararına göre belediye başkanı tarafından atanır. Belediyenin faaliyetleri ile ilgili emir ve emirler verir. Tüm bunlara ek olarak başkan belediyenin faaliyetlerini organize eder, işlemlerin yürütülmesini sağlar, belediye işlemlerinin elektronik bilgi kaynaklarında açıklanmasını sağlar, belediyeyi üçüncü kişiler nezdinde temsil eder. Belediye başkanı aynı zamanda yürütme organının da başkanıdır.
Belediye başkan yardımcıları, belediye üyeleri arasından açık veya gizli oyla seçilir ve belediye başkanı tarafından kendisine verilen sorunları çözer.⁷⁶
Belediyelerin yürütme organı, belediye içinde faaliyet gösteren yürütme organıdır.
6. Belediyenin yürütme organı:
Belediyenin yürütme aygıtının bileşimi, belediye başkanından, departmanlardan, departmanlardan ve yerel nüfusa, ekonomik, ekolojik, sosyal koruma ve sosyal kalkınmaya hizmet programlarını uygulamak için oluşturulan diğer yapısal birimlerden oluşur. Yürütme aygıtının faaliyeti, belediyeler bünyesinde daimi ve diğer komisyonların kurulması, kanun çerçevesinde bilgi alışverişi, belediyenin büro işlerinin düzenlenmesi, belediyenin maddi ve teknik işlerinin denetimidir. Ayrıca yürütme organı, belediye başkanının görevlerine dayalı olarak belediye kararlarının uygulanmasını sağlar. Yürütme aygıtının faaliyetleri hakkında, yani yürütme aygıtının yapısal birimlerinin başkanları, yapılan çalışmaları belediye başkanına ve belediyeye rapor ederek, yetkileriyle ilgili konularda daimi toplantılarında bilgi vermek zorundadırlar.
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin "Belediyelerin Daimi ve Diğer Komisyonları Hakkında" Yönetmeliğin kabulüne ilişkin kanunu, belediyelerin yerel bütçe, sosyal ve yerel ekonomik konular, yerel ekoloji ve faaliyetleriyle ilgili yasal konularla ilgili daimi komisyonlar oluşturabileceğini belirtmektedir.
7. Belediyenin daimi ve diğer komisyonları:
Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının 143. maddesine ve Azerbaycan Cumhuriyeti "Belediyelerin Statüsüne Dair Kanun"a göre, belediyeler faaliyetlerini sürekli ve diğer komisyonlar aracılığıyla düzenlerler.
Buna belediyenin yetkisi ile ilgili konuların ön ele alınması ve karar taslaklarının hazırlanması, belediye kararlarının uygulanmasında yardım, belediyeye bağlı işletme, daire ve kuruluşların faaliyetlerinin denetlenmesi dahildir. Belediyeler tarafından daimi ve diğer komisyonlar kurulurken yerel meseleler dikkate alınmalıdır.
Belediyelere bağlı olarak teşkil edilen komisyonların teşkili belediye tarafından belirlenir, kurulan kadro ve diğer komisyonların teşkili en az üç belediye üyesinden oluşur. Bir belediye üyesi aynı anda birden fazla komisyona üye olabilir.
Belediyeler bağımsız kuruluşlar olmakla birlikte, faaliyetleri mevzuatta öngörülen şekil ve hallerde devletin idari denetimine tabidir.
8. Belediyelerin faaliyetleri üzerindeki idari kontrol mekanizmaları:
Belediyelerin faaliyetleri üzerindeki idari kontrol, Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı'na bağlı belediyelerle çalışma merkezi tarafından yürütülür. Belediyelerle Çalışma Merkezi, Adalet Bakanlığı'nın merkez ofisinde yürütme yetkisine sahip bağımsız bir kurumdur. Belediyelerle çalışma merkezi, faaliyetlerini Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı belediyeleri ile çalışma merkezi hakkında Yönetmelik, Adalet Bakanlığı belediyelerinin faaliyetleri üzerinde idari kontrolün düzenlenmesi, Azerbaycan Cumhuriyeti ve diğer ilgili yasal düzenlemeler hakkında talimata dayanarak organize edilir.
Adalet Bakanlığı tarafında, belediyeler üzerindeki idari kontrolün uygulanması, Bakü'deki genel merkezin Belediyelerle çalışmanın merkezi olduğu bölgesel Adalet Daireleri aracılığıyla sağlanmaktadır.
Belediyelerin faaliyetleri üzerinde iki idari kontrol mekanizması vardır:
1. Belediyelerin faaliyetlerinin idari denetimine ilişkin mevzuat.
2. Belediyelerin faaliyetleri üzerinde idari denetimi yürüten organ.
İki kurumun da faaliyetinin özü, belediyeler tarafından mevzuata aykırılık durumlarının ortadan kaldırılmasını sağlamak ve mevzuatla belirlenen kurallar çerçevesinde belediyelerin faaliyetleri üzerinde idari kontrol yapmaktır.
Yerel özyönetim organları, toplumun ve insanların gelişimi için yerel sosyal koruma ve sosyal kalkınma programlarını uygulama hakkına sahiptir.
9. Yerli sosial müdafiə və sosial inkişaf proqramları:
Belediyeler, devlet sosyal güvenliğine ek olarak, düzenli ve bir defaya mahsus sosyal güvenlik, eğitim, sağlık, kültür, konut ve konut dışı binaların bakım ve kullanımı ile sosyal kalkınma programlarında yer almayan diğer programları uygulayabilir. Devlet tarafından veya bunlara ek olarak Belediyeler tarafından Uygulanan yerel sosyal koruma ve sosyal kalkınma programlarının temel amacı, devlet tarafından uygulanan veya bunlara ek olarak uygulanan sosyal kalkınma programlarında öngörülmeyen yerel olarak önemli sosyal kalkınma sorunlarını çözmektir. Ancak belediyeler, söz konusu programları kabul ederken ve uygularken devlet kurumlarının ilgili programlarının uygulanmasına müdahale edemezler.
Herhangi bir sistemin kendini haklı çıkarması ve gelişme sağlaması için, sistemin sağlam bir ekonomik temeline sahip olması önemli bir faktördür.
10. Belediyenin ekonomik ve mali temeli:
Belediye sisteminin ekonomik temelleri, belediye mülkiyeti, yerel finansman, belediye nüfusunun ihtiyaçlarını karşılamaya hizmet eden ve belediyelere sağlanan devlete ait mülkleri içerir. Bir belediyenin mülkü üzerinde mülkiyet hakları vardır, yani belediyeler mülklerine serbestçe sahip olur, bunları kullanır ve elden çıkarır. Belediye mülkü, yerel vergiler ve ödemeler pahasına oluşturulan yerel bütçeden fonları, belediyenin bütçe dışı fonlarını, belediye mülkünü ve ayrıca belediye arazilerini, belediye işletme ve kuruluşlarını, belediye konut fonlarını ve konut dışı binaları, devleti içerir. ve özel mülkiyete ait olmayan yollar, belediye eğitim, sağlık, kültür ve spor tesisleri ile diğer taşınır ve taşınmaz malları içerir.
Mevzuat, belediyelerin yerel halkın mali yararı ve belediyenin gelişimi için kanuna uygun olarak dış ekonomik faaliyette bulunmalarına izin vermektedir.
Görevi ne olursa olsun her belediye kurumunda ve belediye organlarında görev yapan herkes, faaliyetlerinde sorumlu olmalı ve yasalara uymalıdır.
11. Belediyelerin, belediye organlarının ve görevlilerinin temelleri ve sorumluluk türleri
Belediyeler, belediye organları ve yetkilileri, mevzuatta öngörülen yasadışı eylem ve eylemsizliklerden sorumludur, bunlar hakkında idari olarak ve kanuna uygun olarak mahkemeye şikayette bulunulabilir. Aynı zamanda belediyelerin faaliyetleri üzerinde idari kontrolün uygulanmasına belediyelerin ve seçmenlerin ilgili komisyonları da katılabilir.
Belediyeler sadece belediye sınırları içinde yasal güce sahip yerel olarak önemli kararları (yasaları) kabul edebilirler.
12. Belediye kanunlarının kabulü ve yürürlüğe girmesi için prosedür:
Belediye kanunlarının kabulüne ilişkin kurallar belediye yasaları ile belirlenir. Yasalara göre, belediye toplantılarında ele alınan mahalli vergi ve ödemelere ilişkin kararlar belediye üyelerinin üçte iki çoğunluğu ile, diğer kararlar belediye üyelerinin basit çoğunluğu ile alınır. Yerel özyönetim organının yasalarına göre, sakinler yerel öneme sahip konularda belediye eylemleri başlatma hakkına sahiptir. Nüfus tarafından yerel olarak önemli konularda belediyelere sunulan belediye kanun tasarıları, nüfus temsilcilerinin katılımıyla açık toplantılarda tartışılmalı ve sonuçları resmi bir şekilde ilan edilmelidir.
Belediyeler, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, diğer normatif yasal düzenlemeler ve Azerbaycan Cumhuriyeti Şartları tarafından yönlendirilir.
13. Belediye Yasaları:⁷⁷
Belediyelerin yasalarını hazırlarken, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin 2 Temmuz 1999 tarih ve 698-IQ sayılı "Belediyelerin Statüsüne Dair Kanun" ve tarih ve 709-IQ sayılı Kanunla onaylanan "Belediye Model Şartı" 15 Ekim 1999 Azerbaycan Cumhuriyeti ve diğer yasal düzenlemelerin uygun olmasına özen gösterilir. Azerbaycan Cumhuriyeti kanunlarına uygun olarak, belediye yasaları, yerel özyönetim organizasyonu, belediye yetkilileri ve belediye organlarının yetki ve işleyişi ile ilgili tüm hükümleri yansıtır.
Vatandaş toplantıları, ilgili belediyenin topraklarında yaşayan ve oy kullanma hakkı bulunan sakinlerin katılımıyla gerçekleştirilebilir.
14. Vatandaş toplantıları:
Kanunla öngörülen hallerde, mahalle sakinleri mahalli önem arz eden konularda görüşlerini ifade etmek, önerilerde bulunmak, toplu görüş bildirmek ve karar almak için yurttaş toplantıları düzenleyebilirler. öncelikle oy kullanma hakkına sahip olan sakinlerin yüzde 25'inin katılımı gereklidir.Vatandaş Meclisin belediye tüzüğünü bile kabul etme, değiştirme ve karar alma gibi önemli yetkileri vardır.
Nüfusu 500'den az olan belediyelerde, bu belediye bölgelerindeki yurttaş toplantıları, yerel olarak önemli konularda yorum yapmak, önerilerde bulunmak, toplu görüş bildirmek ve kararlar almak amacıyla belediye üyelerinin toplantılarıyla aynı haklara sahiptir.
Belediyeler altı ayda bir, kurumlar olarak belediyeler ise yılda bir rapor vermek zorundadır.
15. Belediyenin Raporu:
Belediyeler faaliyetleri hakkında iki durumda rapor vermelidir.
1. Halkın önünde 1 Nisan'a kadar yapılan çalışmalara ilişkin yıllık rapor.
2. Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası'nın 144. maddesinin II. Kısmına göre yasama organı tarafından belediyeye verilen ek yetkilerin uygulanması ve Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet bütçesinden yerel bütçelere tahsis edilen mali kaynakların kullanılması hakkında kanunla belirlenen durumlarda.
Yerel özyönetim organlarının önemi, yerel sorunların yerel halkın özyönetimi yoluyla çözümünü sağlayarak devlet bütçesinin yükünü azaltarak devletin güçlendirilmesini sağlamaktır.