21. yüzyılda pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkede sosyal belediyecilik anlayışıyla yerel yönetimler sosyal politikada etkin rol almaktadır

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde belediyelerin mali yapısı hakkında bilgi verebilir misiniz? Azerbaycan’da belediyelerin gelir ve gider kalemleri nelerdir?

Azerbaycan Cumhuriyeti’nde var olan belediyelerin idari yapısını anlatabilir misiniz?

Belediye yetkilileri ve personeli göreve nasıl gelmektedirler, ne kadar süreyle seçilmektedirler veya çalışmaktadır?

Bu görev dağılımı nasıl ve kim tarafından yapılmaktadır? Belediyelerin merkezi hükümet ile ilişkileri nasıl sağlanmaktadır?

Siyasi yönden ve belediyelerin denetlenmesi yönünden hangi kurum veya kuruluşlarla ilişkileriniz vardır ve bu ilişkiler nasıl yürütülmektedir?

Azerbaycan’da belediyelerin görevleri nelerdir? Bu görevleri yerine getirmek için yasalarla öngörülmüş yetkileriniz nelerdir ve bu yetkileri kullanabiliyor, görevlerinizi yerine getirebiliyor musunuz?

Görüşmelerim sonunda elde ettiğim bilgilerin, belediyelerin mali yapısı, idari yapısı, yerel merkez ilişkileri ve yetki ve görevleri olarak belirlenen dört tema altında içerik analizi yapılarak değerlendirmeleri yapılmışımdır. Araştırmamda kapsamında sorulan bu sorulara verilen cevaplar ilerleyen bölümlerde alıntılar belirtilirken; Yasamal Belediyesi için “Y”, Hökmeli Kasabası Belediyesi için “H”, Sumgayıt Belediyesi için “S”, Nesimi Belediyesi için “N” kısaltmalarıyla ifade etmişim.
Çalışma kapsamında araştırma alanı olan Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yerel yönetim yapılarının ve belediyelerin günümüze değin geçirdiği süreçler ve günümüze yakın tarihlerdeki ahvali hakkında yerli ve yurt dışı literatür bulunabilmektedir. Öyle ki; bu şekilde yayımlanmış kitap, editörlü kitap da bölüm, lisansüstü tez ve süreli yayınlar teorik anlamda literatüre katkı sunmaktadırlar. Yerel yönetim birimi olarak belediye yapıları, belediye hizmetleri ve bunlara ilişkin halkın tutumunu ölçmeye yönelik ampirik araştırmalar konusunda literatürde eksiklikler olduğu ortadadır. Hem bu eksiklikler hem de ülke karşılaştırmasını konu eden çalışmalarda yaşanan zorluklar bu çalışmada da kısıt olarak ifade edilebilir. 1998 yılında yayınlanan Eldar Aslanov’un “Azerbaycan’da Yerel Yönetimler’’ isimli makalesi bu tarihlere kadar Azerbaycan’da yoğun olarak hissedilen Sovyet düzeninin etkisini aktarması bakımından önem arz etmektedir. 2006 yılında Zahid Amirov’un yazmış olduğu doktora tezi “Azerbaycan’da Belediyeleşme Süreci Problemler ve Çözüm Yolları” literatüre, Azerbaycan Cumhuriyeti belediyeleşme sürecindeki sorunları ele alması bakımından özellikle ilk belediye seçimleri ve sonrası dönem hakkında önemli katkı sunmaktadır. Fikret Elma’nın yayımlamış olduğu “Türkiye’nin Belediyecilik Deneyimi ve Azerbaycan Belediyeciliği” (2007) adlı makalesi Türkiye ve Azerbaycan belediyecilik yapısının bir ölçüde karşılaştırmalı olarak ele alması bakımından araştırmaya en yakın benzerlik taşıyan çalışmadır. 2008 yılında Mürteza Hasanoğlu’nun yayımlamış olduğu “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devletin Yeniden Yapılandırılması ve Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Çabaları” araştırma alanımız ve konumuz hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yapılan reformları aktarması açısından literatüre önemli bir katkı sağlamıştır. Azerbaycan’daki yerel yönetim ve belediyecilik sistemi ile ilgili yayınlarda kısa bir dönem pek bir çalışmaya rastlanılmasa da 2013 yılında çıkarılan birkaç yayın bu açığı kapatmıştır. Öyle ki 2013 yılında yayımlanan editörlüğünü Murat Okçu ve Hüseyin Özgür’ün yapmış olduğu “Dünya’da Yerel Yönetimler ve Uygulamaları” isimli eserde yer alan “Azerbaycan’da Yerel Yönetimler” bölümü Recep Rehimli, Nilüfer Negiz ve Elvettin Akman’ın 1999 yılındaki ilk seçimlerden bu yana gelişimini devam ettiren Azerbaycan Belediye sistemi ve yerel yönetimleri hakkında önemli verilerin toplanılıp ortaya konulması bakımından literatüre katkı sunmaktadır. Yine 2013 yılında Türk Dünyası Belediyeler Birliği’nin yayımlamış olduğu editörlüğünü Fikret Elma ve Mustafa Ökmen’in yapmış olduğu “Türk Dünyası’nda Yerel Yönetimler’’ isimli çalışmada Fikret Elma’nın ele aldığı “Azerbaycan’da Yerel Yönetim Yapılanması’’ adlı bölüm Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yerel yönetim yapılarının günümüzdeki seyri hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Yine 2013 yılında yapılan çalışmalardan konu ile ilgili ele alınmış ilk yerinde gözlem çalışması Fikret Elma’nın yayımlamış olduğu “Azerbaycan’da Yerel Yönetişim ve Belediye: Bakü ve Yakın Havzası Örneği’’ isimli çalışmadır. Elvettin Akman, Hüseyin Ramil ve Ömer Faruk Ünal’ın yayımlamış olduğu “Azerbaycan’da Yerel Yönetimlerin Gelişimi: Merkezi Yönetim - Yerel Yönetim İlişkileri ve Bakü Kentinin Statüsü Hakkında Bir Değerlendirme’’ (2013) adlı çalışma, Azerbaycan Cumhuriyeti’nde yerel yönetim ve merkezi yönetim ilişkilerini sunması bakımından önemli bir eserdir. Son olarak, 2014 yılında Eyüp Zengin’in yazarlığını yaptığı “Azerbaycan’da Belediye Sistemi’’ isimli kitap da günümüze değin araştırma alanımızla ilgili yayımlanmış son çalışmalar arasında yer almaktadır ve Türkiye’de tek başına Azerbaycan Belediye yapısını inceleyen ilk kitap olma özelliğini taşımaktadır.
Azerbaycan Cumhuriyet’inde belediye kuruluşunu gerçekleştirmek için nüfus şartı aranmamaktadır. Bununla birlikte genel anlamda en az beş yüz (500) kişinin yaşadığı bölgede belediye yapısının kurulduğu gözlemlenmektedir. 1999 yılında kurulan ilk belediyelerden itibaren 2009 yılına kadar geçen on yıllık süre içerisinde ülkede tüm nüfus alanlarını kapsayacak şekilde toplam 2757 belediye kurulmuştur.
Ancak 2009 yılına gelindiğinde ülkenin özellikle kuzey ve güney bölgelerinde yapılan yerel yönetim reformlarıyla birçok belediyenin birleştirilmesi ve bu şekilde yenilerinin kurulmasıyla Azerbaycan’da belediye sayısı 1718’e düşürülmüştür (ADİK, 2010). Araştırmanın yapıldığı tarihlerde ise; “Azerbaycan’da belediyesayısı 1607 adettir” (Y.). Yapılan görüşmelerde bu sayının daha da düşürülerek belediyelerin daha güçlü belediyeler haline getirilmesinin amaçlandığı gözlemlenmiştir.
Azerbaycan’da; kentler, illere karşılık gelen rayonlar bulunmaktadır. Yalnız Bakü kenti dışında kalan bölgelerde rayonlar bir il karşılığında olsa da; federatif bir sistem varmışçasına her rayonun bir merkezi şehri bulunmaktadır ve rayonlar merkezi şehirlerinin isimleri ile anılmamaktadır.
Köy ve rayonların her birinde belediye kurulduğu bilinmektedir bununla beraber Türkiye’de olduğu gibi büyükşehir belediye yönetimlerine rastlanılmamaktadır.
Türkiye’deki büyük şehir düzeyinde olan yerleşim yerlerine Azerbaycan’da Şeher denilmektedir (Bakı Şeheri gibi). Daha çok merkezi hükümetin Bakü kentinin işleri üzerinde çok daha sık duruyor olması payitahtta özen göstermesiyle bu durum açıklanabilmektedir. Bakü’de bulunan rayonlar fiilen yahut yasayla bağlı bulundukları bir büyükşehir belediye örgütlenmesi bulunmamaktadır. Kısaca özetlenen Azerbaycan’daki belediyeleşme ve idari yapılanma durumu gereğince yapılan çalışmada evreni yansıtması açısından ele alınan belediyeler; bir kent (köy, kasaba) belediyesi, bir şeher (şehir) belediyesi ve Bakü’de yer alan iki rayon belediyesidir.
Araştırma alanına ilişkin olarak, gözlem yapılan belediyeler ve bu görüşmelerde katılımcı olan belediye yetkilileri hakkındaki demografik bulgular Tablo2 ’de özetle belirtilmektedir.
Tablo:2 Belediye yetkilileri hakkındaki demografik bulgular

Gözlem Yapılan Belediye	Belediye Sınırlarındaki Nüfus	Meclis Üye Sayısı/Kadın Üye Sayısı	Katılımcının Görevi, Yaşı ve Cinsiyeti
4cYasamal Belediyesi / Bakü	245000	19 / 6	Belediye Başkanı / 68 / E
Nesimi Belediyesi/ Bakü	219000	19 / 8	Belediye Başkanı / 56 / E
Sumgayıt Belediyesi / Sumgayıt	339000	19 / 5	Belediye Meclis Üyesi / 64 / E
Hökmeli Belediyesi/AbşerhonHökmeli Kasabası	9600	11 / 3	Belediye Başkanvekili / 37 / E

Tablo 1’de özetle belirtilen demografik bulgulara ek olarak; belediyelerle merkezi yönetim yerel yönetim ilişkisi bağlamında faaliyet gösteren kurumlarla da bir takım görüşmeler gerçekleştirilmiş olup bu kurumlara ait bilgi ve bulgular da aşağıdaki gibidir:

Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı (Adliye Nazırlığı) Belediyelerle İş Merkezi:
Araştırma kapsamında belediyelerle ilgili faaliyet gösteren belediye iş merkezi ile de görüşme gerçekleştirdim. Azerbaycan’da Adalet Bakanlığı’na bağlı bir birim olarak faaliyet gösteren Belediyelerle İş Merkezi,belediyelerin denetlemesi noktasında çalışma yapan bir kurumdur (Belediyelerin Statüsü Hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu, 2004). Aylık olarak toplanan belediye meclisleri, bu toplantıları ayda en fazla 5 defa gerçekleştirilebilmektedir ve toplantı kararları içinden önemli olarak nitelendirdikleri kararları kendilerine en yakın bulunan belediye iş merkezi şubesine göndermektedirler. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Belediye İş Merkezi’nin 10 adet idari şubesi bulunmaktadır ve belediyeler coğrafi ölçek göz önünde bulundurularak bu şubelerin denetimlerine dağıtılmıştır. Gerçekleştirilen görüşmede ses kaydı yapa bilmej izni alınamamakla beraber not tutulabilmişim ve belediyelerle iş merkezinin belediye yönetimleriyle olan ilişkisine yönelik olarak harici bir görüşme yapmışımdır.
Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi Yerli Özünü İdare Komitesi: Azerbaycan Cumhuriyeti’nde de Türkiye’de olduğu gibi milli meclis çatısı altında komisyonlar oluşturulmaktadır ve yerel yönetimler konusunda özellikle belediyelerle ilgili çalışmalar gerçekleştiren komisyon Yerli Özünü İdare Komitesi’dir (Zengin, 2014: 112). Görüşme yapılan yerli özünü idare komitesi üyesi milletvekili Tahir Rızayev ile belediyelerle ilgili yapılan kanun tasarılarının nasıl hazırlandığı hakkında genel bir görüşme gerçekleştirilmiştir.