buyuk baholanib akademik V.V.Bortold. O’rta
Osiyoda, ayniqsa, Zarafshan va Amudaryo bo’ylarıda
hech qachon paxta ishlab
chiqarish
va paxta gazlamalarin tayyorlash to’xtab qolgan emas deb ko’rsatadi.
etnograflarnıng fikricha Ustyurtagi «Qo’rg’onsha» qalası XIII-XIV asrlarning
yodgorligi bo’lıshı bilan birga bu shaharnıng arxitekturasıda
mahalliy xalqning
hunarlari keltirilgan. Shuning uchun «Qo’rg’onsha» shaharıdan topilgan kulol
narsaları ko’za, qum, badiya tog’ara sınıqlarıga qaraganda
bu narsalar mahalliy
loydan, mahalliy kulollar tarafidan ishlangani seziladi. Qo’rg’onsha qalası
Qoraqalpoq xalqınıng «Qoblan» dostanıda Amudaryonıng quyidagi alabındagı
qadimgi va yirik shaharlarning biri haqida gap etiladi. Yoshlarnıng hunar sırların
o’rganish o’rni, odob- axloqnı o’z onglariga singirish, ta’lim-tarbiya maktablarining
biri bo’lgan. Milliylikning ildizlari shakillangan, saqlangan va otadan-bolaga o’tkan
o’rınlarnıng biri shunday o’troq elatıning o’rınlar shahar, qo’rg’on bo’lıb
hisoblangan. Shunday yodgarliklarning biri Chımboydan topilgan mramor plitosı
bo’lıb hisoblanadi. U fors yozuvida yozilib 48 satrdan iborat. Bunı olimlarning
fikricha ikki ko’z-qarash,
biri XV asrga, ikkinchisi XVIII asrga tegishli deb
ko’rsatmoqda. Bu hududdagi qanchadan-qancha buyuk insonlar dunyoga kelgan.
Ularning
orasida dunyo ilmin, adabiyotın, madaniyatın va ma’naviy merosların
boyıtıshda alohida o’rni bor shaxslar o’sib chiqqan. Ulardan Sulayman Xadadiy
Museviy, Abdallax An Narinjaniy, Seyd Ota, Al-Kerderi v.h. bor.
XV-asrning oxiri XVI asrning boshlarida yashagan mashhur Tarixchılarnıng
biri O’temis Hajı bo’lıb hisoblanadi. O’temis Hajı haqıdagı eng dastlabki malumot
mashhur rus Sharq tadqiqotchisi B.P.Yudin tarafidan berilgan. U topgan O’temis
Hajınıng «chıngıznoma» tarixıy asarining qol yozması,
XIII-XVI asrdagi Orol
bo’yları xalqlarınıng tarixın o’rganish buyuk xazina bo’lıb hisoblanadi.
O’temis Hajı XV asrning oxiri XVI asrning boshlarida Yangidaryo bo’yında
yashagan. O’temis Hajı o’zining qaysı millatning odamı ekani haqida to’lıq
malumotlar bermaydi. U o’zini: «Men xıtay, Qıpchaqlar orasıdan chiqqan tolib-ilm
egasiman» deydi. xıtay, Qıpchaq qavm ota momoları Qoraqalpoq, qazaq va
ko’chmanchi o’zbeklar orasida ham bor. Bu bo’yicha
tadqiqot uchun yurgizgan
mashhur adabiyotchı olım K.Mambetov, O’temis Hajınıng bu mehnatin XV-XVI
asrdagi Qoraqalpoqlar tarixı uchun eng xarakterli hujjat deb hisoblaydi.
O’temis Hajı v.h. donishmandlarımıznıng merosları
Qoraqalpoq adabiyoti,
madaniyatı, ma’naviy
tarbiyasida
, talim tarbiya tarixıda o’z o’rnın topishi shart. Bu
Qoraqalpoq adabiyotining tarixın halida terang tadqiqotga imkoniyot yaratib beradi.