4-mavzu. Juft korrelyatsion-regression tahlil reja

4-MAVZU. JUFT KORRELYATSION-REGRESSION TAHLIL


Reja
4.1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog’likliklar turlarini o’rganish.
4.2. Korrelyatsiya koeffitsientining turlari va hisoblash usullari.
4.3. Chiziqli va chiziqsiz regression bog’lanishlar.
4.4.Korrelyatsion-regression tahlilda eng kichik kvadratlar usulining qo’llanilishi.
Tayanch iboralar: bog’lanish, korrelyatsion bog’lanish, chiziqli, chiziqsiz bog’lanish, regressiya, eng kichik kvadratlar usuli.
4.1. Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog’likliklar turlarini o’rganish
Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlarni o’rganish ekonometrika fanining muhim vazifalaridan biridir.
Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki ko’rsatkichlar ishtirok etadi, biri bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilar, ikkinchisi bog’liq o’zgaruvchilar hisoblanadi.
Birinchi turdagi belgilar boshqalariga ta’sir etadi, ularning o’zgarishiga sababchi bo’ladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi.
Masalan, iste’molchining daromadi ortib borishi natijasida uning tovar va xizmatlarga bo’lgan talabi oshadi. Bu bog’lanishda talabning ortishi natijaviy belgi, unga ta’sir etuvchi omil, ya’ni daromad esa omil belgidir.
Omillarning har bir qiymatiga turli sharoitlarida natijaviy belgining har xil qiymatlari mos keladigan bog’lanish korrelyatsion bog’lanish yoki munosabat deyiladi.
Korrelyatsion bog’lanishning xarakterli xususiyati shundan iboratki, bunda omillarning to’liq soni noma’lumdir. Shuning uchun bunday bog’lanishlar to’liqsiz hisoblanadi va ularni formulalar orqali taqriban ifodalash mumkin, xolos.
Korrelyatsiya so’zi lotincha correlation so’zidan olingan bo’lib, o’zaro munosabat, muvofiqlik, bog’liqlik degan ma’noga ega.
Ikki hodisa yoki omil va natijaviy belgilar orasidagi bog’lanish juft korrelyatsiya deb ataladi. Korrelyatsion bog’lanishlarni o’rganishda ikki toifadagi masalalar ko’ndalang bo’ladi. Ulardan biri o’rganilayotgan hodisalar (belgilar) orasida qanchalik zich (ya’ni kuchli yoki kuchsiz) bog’lanish mavjudligini baholashdan iborat. Bu korrelyatsion tahlil deb ataluvchi usulning vazifasi hisoblanadi. Korrrelyatsion tahlil deb hodisalar orasidagi bog’lanish zichlik darajasini baholashga aytiladi.
Omillarning o’zaro bog’lanishi 2 turga bo’linadi: funktsional bog’lanish va korrelyatsion bog’lanish (4.1-rasm).
Yunalishlarning o’zgarishiga karab, bog’lanishlar ikki turga bo’linadi: to’gri bog’lanish va teskari bog’lanishlar.
Analitik ifodalarning ko’rinishlariga qarab ham bog’lanishlar ikki turga bo’linadi: to’g’ri chiziqli va chiziksiz bog’lanishlar (4.2.-rasm).
Fuktsional bog’lanishlarda bir o’zgaruvchi belgining har qaysi qiymatiga boshqa o’zgaruvchi belgining anik bitta qiymati mos keladi.