4-mavzu Matn qismlari va uni bog’lovchi vositalar

4-mavzu

Matn qismlari va uni bog’lovchi vositalar.

Reja

• Leksik va grammatik jihatdan bog’lanish.
• Nominativ (atov) va infinitiv gaplar.
• Kesimlik Shakllari yordamida birikish.
• Xulosa.
• Foydalanilgan manbalar.

Leksik va grammatik jihatdan bog’lanish

Xiazmatik konstruksiyalar yordamida birikish. Xiazm asosan, ikkita gapdan tashkil topgan matn ko‘rinishlarida uchraydi. Bunda yozuvchining asosiy maqsadi ikkinchi gapda berilgan bo‘ladi. Birinchi gap ikkinchi gapdan anglashiladigan ma’noni bo‘rttirib ifodalashga xizmat qiladi.

Zamon va makon ifodalovchi birliklar yordamida ham matnni shakllantirish va uning komponentlarini bog‘lash mumkin.

Parselyatli tuzilmalar yordamida birikish. Og‘zaki nutqda, matnda ba’zan muloqot talabiga ko‘ra yaxlit bir jumlada uzilish sodir bo‘ladi. So‘zlovchi tinglovchiga biror voqea-hodisa haqida xabar berayotganda mana shu xabar ichidagi eng muhim fikrni boshqalaridan ajratib, alohida ta’kidlab aytishga harakat qiladi. Ma’lumki, ta’kid og‘zaki nutqda ohang, pauza, mantiqiy urg‘u kabi vositalar yordamida amalga oshirilsa, matnda parsellyativ tuzilmalar – matn komponentlarini ekspressiv-stilistik maqsadga ko‘ra qayta tartiblash orqali namoyon bo‘ladi.

Nominativ (atov) va infinitiv gaplar

• Atov gaplar matnda yolg’iz qo’llanmaydi, ulardan keyin atov gap mazmunini ochuvchi, tavsiflovchi boshqa gap yoki gaplar keltiriladi. Natijada matn hosil bo’ladi. Masalan: Bugun bayram. Ko’chalar gavjum. Sho’x-sho’x kuylar yangraydi. Guras-guras odamlar o’tadi. O’yin-kuigi, shodon shovqin bahor osmonini titratadi .
• Murojaat birliklari va ularning matnni shakllantirish imkoniyatlari. Murojaat birliklari kundalik hayotimizda, nutq faoliyatida keng qo’llaniladigan, o’zaro aloqa aralashuvga faol xizmat qiladigan, so’zlovchining tinglovchiga bo’lgan munosabatini ifodalaydigan, o’ziga turli modal ma’nolarni tashiydigan o’tkir, ta’sirchan vositadir. Mumtoz badiiyat ilmida murojjat birliklari nido va iltifot san’ati doirasida o’rganilgan.

Kesimlik shakllari yordamida bog'lanish

Fe’l-kesimlarning bir xil zamonda shakllanganligi matn butunliginnni ta’minlaydigan vositadir.

– kesimlik kategoriyasi tortta unsur – tasdiq-inkor, mayl- modallik, shaxs-son, zamon ma’nolaridan iborat. Kesimlik kategoriyasining to’rtta qismi bir-biridan ajralmagan holda qo’llanil- oladi: ketdi, boray, aytsin. Kesimlik kategoriyasining ushbu qismlari alohida-alohida shakllanib voqelana oladi: ket-ma-sa-ydi-ng-iz. Kesimlik shakllari tizimida tasdiq-inkor alohida qollanib, modallik, mayl-zamon, shaxs-son, qorishiq holda bolishi mumkin

Xulosa

• Xulosa qilib aytish kerakki matn Atov gaplar vs kesimlik qismlari orqali tur xil usulda bóladi. Masalan merakkab 2ta 3ta kesimlik qismlardan tashkil bólgan bólishi mumkin gap bólishi mumkin sodda gaplar bólishi mumkin.

Foydalanilgan manbalar

• https://abiturtest.uz/mavzular/badiiy-matn-va-uning-qismlarini-boglovchi-vositalar/
• https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Bosh_Sahifa