6. MÜASİr az-n əDƏBİ DİLİ. indd

SƏSARTIMI
§50. Azərbaycan dilinin təbiətinə görə sözdə iki sait, 
yaxud eyni hecada iki və daha artıq samit yanaşı işlənmir. 
Buna görə də, əsasən, sonu saitlə bitən sözlərə saitlə başla-
nan şəkilçi qoşulduqda iki sait arasına müəyyən bir samit 
artırılır ki, buna da səsartımı deyilir.
Azərbaycan ədəbi dilində sözlərə artırılan samitlər 
bunlardır: y, s, n.
y samitinin artırılması: a) saitlə bitən isimlərə yön-
lük hal şəkilçisi bitişdiriləndə: ana+y+a, əmi+y+ə, xala+y+a, 
 bibi+y+ə və s.; b) saitlə bitən feillərə saitlə başlayan şəkil-
çilər artırılanda: işlə+y+ir, başla+y+ır, de+y+ər və s.; c) su, 
nə sözlərinə saitlə başlayan hal şəkilçiləri bitişdiriləndə: 
nə+y+ə, nə+y+i, nə+y+in, su+y+a, su+y+u, su+y+un və s.
s samitinin artırılması: saitlə bitən sözə III şəxs təkin 
mənsubiyyət şəkilçisi artırılanda iki sait arasında s əlavə 
olunur: onun bacı+s+ı, evin pəncərə+s+i, həyətin qapı+s+ı və s.
n samitinin artırılması: a) saitlə bitən sözlərə təsirlik 
və yiyəlik hal şəkilçiləri birləşəndə: dərə+n+i, də-rə+n+in, 
qala+n+ı, qala+n+ın, bala+n+ı, bala+n+ın, oxucu+n+u, oxu-
cu+n+un və s.; b) III şəxs mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş 
sözlərə yiyəlik, yönlük və təsirlik hal şəkilçiləri bitişdirilən-
də: onun əmisi+n+in, onun əmi+si+n+ə, onun əmisi+n+i və s.; 
s) o, bu əvəzliklərinə hər cür şəkilçi bitişdirildikdə: o+n+un, 
o+n+a, o+n+u, o+n+da, o+n+dan, o+n+suz, o+n+lu, bu+n+un, 
bu+n+a, bu+n+u, bu+n+da, bu+n+lar, bu+n+lu, bu+n+suz və s.

---

M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ
99
§51. Ədəbi dildə ancaq samitlərin artırılmasına tə-
sadüf edildiyi halda, danışıq dilində sözlərə saitlərin də 
artırılması geniş yayılmışdır. Ümumiyyətlə, dialekt və şi-
vələrdə sözün əvvəlinə səs artırılmasına (proteza hadisə-
sinə) alınma sözlərdə daha çox təsadüf edilir. Bu, əsasən, 
aşağıdakı hallarda özünü göstərir:
1) r səsi ilə başlanan sözlərdə; məsələn:
Rza – İrza,
rayon – irayon,
rəndə – irəndə,
rast – irast,
Reyhan – İreyhan və s.
2) Qoşa kar samitlə başlanan sözlərdə; məsələn:
şkaf – işkaf
stəkan – istəkan,
stol – ustol,
spirt – ispirt və s.
3) Söz başında biri və ya hər ikisi cingiltili samit gələn 
alınma sözlərdə:
klub – kulub,
briqadir – birqadir,
qrip – qirip və s.
4) Söz sonunda qoşa samitin biri r səsi olan sözlərdə:
cəbr – cəbir,
sədr – sədir,
sentyabr – sentyabır və s.
Ümumiyyətlə, alınma sözlərin dilimizə uyğunlaş-
dırılmasında səsartımı hadisəsinin də xüsusi rolu vardır. 
Belə ki, dilimizdəki bir qrup sözlər, o cümlədən şəhər, fikir, 
isim kimi söz qrupları mənbə dildə, şəhr, fikr, ism formasın-

---

M Ü A S İ R A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ D İ L İ
100
da olduğu halda, bizim dildə işlənərkən onlara ə və i saiti 
artırılmış və beləliklə də həmin sözlər Azərbaycan dilinin 
fonetik tələblərinə uyğunlaşdırılmışdır.