A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik


Mavzuni mustahkamlash uchun savollar



Yüklə 6,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə111/187
tarix27.04.2023
ölçüsü6,96 Mb.
#107226
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   187
Madraimov A. Manbashunoslik

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
/. 
Arab tilida yozilgan manbalar va ularning yurtimiz tarixini о 'rganishdagi
ahamiyati qanday?
2. Bertmiyning “Osor ul-hoqiya ” asarining tarixni о ‘rganishdagi aham iyati
nimada ?
3. Tabariyning “Tarix ar-m sul va-I-mu Ink ’’asari tarixiy manba sifatida qanday
xususiyatlarga ega ?
4. Shihobuddin Nisoviyning “Sirot us-sulton Jalohiddin Menkbtirni ” asari
mazmuni nimadan iborat va lining manba sifatidagi ahamiyati nimada?
5. «Devonu lug'at at-turk » asarining ilmiy ahamiyati nimada?
* U s h b u m a v / . u B. A l i m e d o v a s a r i g a t a y a n i b y o r i t i l d i .
160


4 -M A V Z U . X III - X IV A SR L A R M A N B A L A R I
D arsning mazmuni: 
U s h b u d a r s d a v a ta n im iz ta rixiga o id y o z m a
m a n b a la r n in g yaratilishida fors tilining tu tg a n o 'r n i , u tildagi asosiy 
m a n b a la r t o ‘g ‘risida talab alarg a t u s h u n c h a bcriladi.
Reja:
4.1. Asosiy ijtimoiy-siyosiy voqealar.
4.2. M o ‘g ‘ul va X itoy tillarida yozilgan m anbalar.
4.3. H u q u q iy hujjatlar va yozishm alar.
4.4. Forsiy tilining m a n b a la r d a tu tg a n o ‘rni.
4.5. Fors tilidagi m a n b a la r n in g u m u m iy xususiyatlari va aham iyati.
Asosiy tushunchalar: 
Forsiy tildagi y o z m a m an b alarg a oid a ta m a la r
h a m deyarli arab tilidagilar bilan bir xil ataladi yoki a y n a n bir t u s h u n c h a
ikkala tilda h a m ishlatiladi.
4.1. Asosiy siyosiy-ijtimoiy voqealar
12 19— 
1221 -yillar ichida 0 ‘zbekiston m o ‘g ‘ullar t o m o n id a n istilo etildi. 
1227-yili C h in g iz x o n Yettisuv, K o sh g 'ar, M o v a r o u n n a h r va X o ra z m n in g
sharqiy qism ini, sh u n in g d e k , hozirgi Afg‘o n is to n n in g shim oliy qism ini 
ikkinchi o ‘g ‘li C h ig ‘atoyga (1227—1241 -y.) i n ’o m qildi. Bu ulus tarixda 
C h ig 'a to y ulusi no m i bilan m a sh h u r. C h ig 'ato y ulusining oliy hukm dorlari 
h a m , q o rax ito y la r singari, ulusni m axsus ijaradorlar, y a ’ni x o razm lik
m a s h h u r s a v d o g a r M a h m u d Y a la v o c h (1 1 2 5 —1238) va u n in g o ‘g ‘li 
M a ’sudbek (1238—1289) y o r d a m id a idora qildilar.
M u n k o q o o n (1251 — 1260) taxtga o'ltirg an d an keyin, J o ‘ji ulusining 
oliy hukm dori Botuxon (1227—1255) bilan til biriktirib, Chig‘atoy avlodining 
ko'pchiligini qatl ettirdi va C h ig 'a to y ulusini o 'rta d a bo'lib olishdi.
Lekin, o ra d a n k o ‘p vaqt o ‘tm ay , 01g‘u (1261 — 1266) ulus mustaqilligini 
tiklashga muvaffaq bo'ldi. M u b o ra k sh o h (1266) va Baroqxon (1266—1271) 
davrida m o 'g 'u l hukm dorlari mahalliy aholi bilan yaqinlashish m aqsadida 
islom dinini qabul qildilar. N atijada, 1266-yili xon h a m d a b a ’zi m o 'g 'u l 
u ru g 'la ri ( m a s a la n , jaloiriylar) Y e ttis u v d a n M o v a r o u n n a h r g a k o 'c h i b
o'tdilar. Bu hoi o 'z navbatida tarqoqlik va parokandalikka olib keldi. XIV 
asrning 50-yilIariga kelib, C h ig 'a to y ulusi ikkiga ajralib ketdi — Yettisuv va 
K oshg'a rda qolgan m o 'g 'u lla r mustaqillik e ’lon qilib, o 'z davlatlarini tuzib 
oldilar. Bu davlat tarixda M o 'g 'u lis to n yoki Jete nom i bilan m ashhurdir.
M o 'g 'u lla r hukm ronligi yillarida M o v a r o u n n a h r xalqi ikki t o m o n l a m a
— m o 'g 'u l h u k m d o rlari d o ru g 'a la r, b o sq o q la r h a m d a m ahalliy y e re g a la ri
161


zulm i ostida qoldi. U la r asosiy d a r o m a d solig‘i xirojdan tashqari talaygina 
boshqa soliq va ja rim a la r — d o r u g ‘agi, s a r s h u m o r , ulufa, t a m g ‘a, q u p c h u r
yasog‘i, ta g ‘or, bigor va bosh q alarn i t o ‘lashga m ajb u r etilgan edilar.
O g ‘ir c h o r a k o r l i k m e h n a t i , m o 'g ' u l h u k m d o r l a r i n i n g b e b o sh lig i 
m e h n a tk a s h xalqning sabr kosasini t o ‘ldirdi. Buxoro viloyatining xalqi 
kosib M a h m u d T arobiy va ilohiyot olimi S h a m s u d d in M ah b u b iy la rn in g
atrofiga uyushib, 1238-yili q o ‘z g ‘o lo n k o 'ta rd i, lekin u boshqa s h a h a r va 
viloyatlarga y o y ilm ad i. N a tija d a Buxorodagi q o ‘z g ‘o lo n Y ettisu v va 
X o ‘ja n d d a n Ildiz n o ‘yon h a m d a C h u q a n qurchi boshchiligida yuborilgan 
m o ‘g ‘ul q o ’shini to m o n i d a n bostirildi.

Yüklə 6,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   187




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə