A f s e a fəLSƏFƏ
Yüklə 5,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmşünaslıq
- - 127 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2
Elmşünaslıq Allah – “Aşiq, Məşuq və Eşqdir”[2, s. 302-303]. O, bu fikirləri ilə fəlsəfə dünyasında yeni bir düşüncə sistemin qurulmasında təsirli olmuşdur. İbn Sinanın iki böyük əsəri tibb sahəsində əvəz olunmaz şöhrət qazan- mışdır. Bunlardan biri “Kitab əl-Şəfa” (Şəfa) əsəridir. Bu əsərdə İbn Sina m əntiq, təbiət elmləri, psixologiya, həndəsə, astronomiya, musiqi və metafi- zikaya aid t əlimlərini inkişaf etdirməklə, monumental bir əsər ortaya qoy- muşdur. İbn Sinaya görə, xəstəliyin qiymətləndirilməsi fərdin həyatının bü- tün komponentl əri diaqnozda tam bir şəkildə əks etdirilmədiyi müddətcə na- ta mamdır. Beləliklə də o, hər şeydən əvvəl tibbi diaqnostikaya diqqət ç əkmişdir. İbn Sinanın ikinci ən məşhur əsəri “əl-Qanun fi-t-tibb” (Qanun) kita- bıdır. Həqiqətən də, bu əsər XVIII əsrə qədər Avropada və İslam aləmində standart tibb m ətni hesab edilirdi. Bu əsər tibb elminin ümumi prinsipləri ( əl-külliyyat), bəsit dərmanlar (müfrəd dəvalar), xəstəlik növləri, müəyyən orqanlara aid olmayan x əstəliklər və mürəkkəb dərmanlar olmaqla beş əsas kitaba ayrılır. “Qanun” əsəri fiziologiya tədqiqatlarında sistematik təcrübə il ə əlaqəli giriş mahiyyətində olan bir əsər kimi tanınmaqla yanaşı, eyni zamanda yoluxucu x əstəliklərin kəşfi və infeksion (yoluxucu) xəstəliklərin yay ılmasını məhdudlaşdırmaq üçün karantin haqqında və klinik təcrübələrlə [5] əlaqəli bilgi verən bir kitab kimi də məşhurdur. Digər tərəfdən bu kitab- da el əcə də bakteriya və virus orqanizmləri haqqında ilk izahatlar mövcud- dur [6, s.45]. İbn Sina öz yetkin tibbi bilgisi ilə xəstəliklərin təsnifini verib, on ları izah etməklə kifayətlənmir, bu xəstəliklərin törəmə səbəblərini də qeyd edir. O, ilkin m ərhələdə xəstəliyin səbəbini ayırd etmək məqsədi ilə ətraflı bir şəkildə tədqiq etdiyi altı əsas faktoru formulə edir. Bunlar: 1. insa- nın ətraf mühitindəki hava, 2. yeyilib-içilən əzuqə, 3. hərəkət və istirahət, 4. yuxu v ə yuxusuzluq, 5. evakuasiya və qidalanma, 6. emosiyadır [7]. İbn Si- na əl-Qanunda diyetologiyanın əhəmiyyətini vurğulamış, havanın və ətraf mü hitin sağlamlığa təsirindən və oral anesteziya vasitələrinin cərrahi əmə- liyyatlarda istifad əsindən bəhs etmişdir. Əsərdə 760-a yaxın dərman maddə- l əri, onların istifadə şəkilləri və effektivliyi haqqında məlumatları qeyd edil mişdir. Bu əsərin tədqiqatçıları İbn Sinanın nəbz ilə diaqnozda ixtisaslı bir h əkim olduğunu bildirmişdirlər. [8, s.23-24] Aparılan tədqiqatlar nəticəsində demək olar ki, İbn Sinaya aid olan tibb n əzəriyyəsi onun təbiət fəlsəfəsinə əsaslanır. Belə ki, elmlərin təsnifin- d ə İbn Sinanın tibbi təbii elmlərin alt söbəsi olaraq qəbul etməsi [9,s. 448], - 127 - F əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 tibbin prinsipl ərinin də təbii elmlərin prinsiplərindən təsirləndiyini göstərir. Baxmayaraq ki t əbiət fəlsəfəsi ilə tibb ədəbiyyatı və nüfuzları baxımından bir-birind ən fərqlənirlər, İbn Sina çox məharətli bir şəkildə bu iki sahəni uz- laşdıra bilmişdir. İslam dünyasında orta əsrlərdə təbiət fəlsəfəsinin nüfuzlu sahibi Aristotel il ə tibb sahəsinin dahilərindən biri olan Qalen arasında bəzi mövzularda ziddiyy ətlərin mövcudluğuna baxmayaraq, İbn Sina belə uz- laşdırıcı təşəbbüs göstərmişdir. N əzəriyyəyə üstünlük verməsinə baxmayaraq, İbn Sina elmi metodlar haqqında fikirlər irəli sürmüş, hipotetik-empirik bir metod təklif etmişdir. Bu is ə determinasiyanın emanasiya düşüncəsinə əsaslanır. Bu düşüncə, de- ter minasiyanın sadəcə kənar təsirlərə bağlı olmadığını, onun funksiyasının daha çox daxili (immanent) əlaqələrdən asılı olduğunu söyləyir. Bu funksi- ya nı isə İbn Sina ilahi inayətin bir təcəllisi kimi qiymətləndirir. Bu imma- nent determinasiyanın emanasiya cəhəti də fəal ağıldan ortaya çıxan for- malar vasit əsilə mümkündür. Məhz bu formaların bədəndəki funksiyalarını empirik bir t ədqiqatda ölçmək olar. İbn Sinanın empirik metoda aid bu yeni üsulu əl-Qanun əsərində özünü əks etdirmişdir [10, s. 35]. Əlbəttə ki, bütün bunları nəzərə alaraq, belə bir sual ortaya çıxa bilər, daha doğrusu, dünya tibb tarixində və inkişafında İbn Sinanın təsirini diqqə- t ə alaraq, nəyə görə bu gün Qərb dünyasında onun tibbi sistemi özünə layiq görk əmli halı qorumamışdır? Bu sualın birmənalı cavabı yoxdur, lakin bir çox İbn Sina tədqiqatçıları bu suala iki səbəbdən çıxış edərək cavab vermiş- dir [7]. İlk səbəb, 1700-ci illərin sonlarında elm adamları, xüsusilə bioloqla- rın İbn Sinaya qarşı irəli sürdükləri tənqidlər olmuşdur ki, bu da əsasən əh- val-ruhiyy ənin və metabolik alt hüceyrə qüvvələrinin reallığının İbn Sinanın x əstəliklərin səbəbləri ilə əlaqəli görüşündə qeyd edildiyi kimi olmadığı haq qında idi. Əslində texnoloji inkişaf tədqiqatçılara mikro-canlılar üzərin- d ə dərinləməsinə araşdırmalar aparmağa imkan verdiyi gündən bəri, əhval ruhiyy ənin və ya hisslərin ölçülməz və ayrışmaz olması fikrinə görə İbn Si- na nın tibbi düşüncəsinə skeptik münasibət başladı. İkinci və bəlkə də ən əsas səbəb isə, İbn Sinanın canlı bakteriya və virus formalarının mövcudlu- ğunu qəbul etdikdən sonra onların xəstəliklərin əsas səbəbi olduğu və daha çox pozulmuş metabolizmin nəticəsinin məhz onların olması fikrini rədd et- m əsi idi. Təbiidir ki, texnologiyanın inkişafı kimya, fizika sahəsində olduğu kimi, tibb sah əsində özünəməxsus elmi yeniliklər ortaya qoymaqla, əvvəlki el mi düşüncələrin bəzilərini də ortadan qaldırmışdır. - 128 - Yüklə 5,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|