A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

96 

 

Qey etmək lazımdır ki, süxurun hissəcikləri arasında olan 

sementləyici maddələr, məsamələr həcminin azalmasına  mənfi təsir  

göstərir . lakin, məsamələrin həcminin azalmasını təyin edən əsas amil, 

süxura düşən effektiv təzyiqdir. 

Tədqiqatlar göstərir ki, neft yataqlarında  layların məsamə 

həcminin lay təzyiqindən asılı olaraq dəyişməsi Huk qanununa tabedir. 

Məlumdur ki. Süxur nümunəsinin müumi həcmi  (V), onu təşkil 

edən hissəciklərin  həcmi (V

c

) ilə, məsamələrin (V

m

) həcminin cəminə 

bərabərdir. Süxur nümunəsinə  düşıən orta gərginliklə    σ süxurdakı lay 

təzyiqinin  р

1

  təsiri nəticəsində  bu üç həcm dəyişəcəkdir. Ona görədə 

süxurun həcmi deformasiyası Huk qanununa görə üç cür sıxılma  əmsalı 

ilə xarakterizə olunacaqdır: 

,

1

p

H

p

V

V

                                                   (1.98) 

,

1

p

c

c

p

V

V

                                                (1.99) 

,

1

p

M

M

p

V

V

                                                   (1.100) 

burada 

M

c

H

,

,

 süxur nümunəsinin, hissəciklərinin və 

məsamələrin, hissəciklərinin və  məsamələrin həcmi sıxılma  əmsalıdır. 

Hərtərəfli sıxılma  şəraitində  həcmi deformasiya    

p -dən  və p-

dən asılıdır.Belə ki 

p

 gərginliyi, süxur nümunəsinin  p təzyiqi ilə 

süxur hissəciklərinin deformasiyasını müəyyən edir. (1.98)-(1.100) 

ifadələrinə görə süxur nümunəsinin məsamələri və süxur hissəciklərinin  

nisbi elastik deformasiyaları belə hesablanır. 

---

97 

 

dp

p

d

d

c

H

V

    

V

 

,                                           (1.101) 

,

)

(

)

1

(

1

dp

p

d

m

V

dV

c

c

c

c

                                    (1.102) 

,

)

(

dp

p

d

V

dV

c

M

M

M

                                               (1.103) 

c

H

 və 

M

 arasında aşağıdakı asılılığı yazmaq olar: 

c

M

H

m

                                                                        (1.104) 

B.H.Шулкачев-ə  görə neft və  qaz yataqlarının istismarında  ən çox 

istifadə olunanan və elastik lay rejimi nəzəriyyəsində xüsusi əhəmiyyət 

kəsb edən kəmiyyət, layın həcmi elastiklik əmsalıdır: 

H

m

dp

dV

V

1

                                                              (1.105) 

(1.103 )və (1.104) ifadələrində alırıq: 

c

M

m

dp

d

m

)

1

(

                                                       (1.106) 

 əmsalı 

c  halında  p  təzyiqini dəyişməklə tapmaq olar. Onda 

(1.106) ifadəsi aşağıdakı şəkildə olup:  

)

(

c

M

m

                                                                 (1.107)  

dp

d

m

M

|

                                                             (1.108) 

---

98 

 

(1.107)-(1.108) ifadələrindən 

M

 məlum olduqda 

c

-ni tapmaq 

olar.Bəzi süxurlar üçün məsamələrin sıxılma  əmsalı 1.7 cədvəlindı 

verilmişdir. 

Cədvəl 1.7 

 

Süxurlar 

 

Süxur məsamələlərinin sıxılma əmsalı 

H

m

M

|

10

,

2

9

 

σ =8

мПа

, 

Н

=3

-5·

10

2

 

м

 

σ 

=16 

м

 Па

. 

6

-10 10

2 

м

 

σ 

= 32 

м

 па

. 

13

-20 ·10

2

 м

   

σ 

=64 

м

 Па

. 

25

-30 ·10

2

м

 

σ 

=96 

мПа

. 

40 

-60·10

2

м

  

Gil ilə 

sementlənm

iş qumlar 

Gil 

karbonat ilə 

sementlənm

iş qum və 

alevrolit         

Çox 

gillənmiş 

arxilitlər 

1.15 

2.35 

 

2.45 

0.95 

1.5 

 

1.45 

0.45 

0.70 

 

0.75 

0.35 

0.32 

 

0.32 

0.25 

- 

 

- 

Bir çox süxurlar üçün β-nı  təyin edərkən  β

c

-ni nəzərə almaq da 

olar. Məsələn, Kvars və  Kalsitin sıxılma  əmsalı  təzyiqin 200 м  Па  

qiymətinədək az dəyişir və bu təzyiqlərdə  uyğun olaraq kvars üçün  

β

c

=(0.030 -0.035)  ·10

-9 

m

2

/ H, kalsit üçün β

c 

=0.025)  ·10

-9 

m

2

/ H, 

dolomit üçün  β

c 

=0.12

 

 ·10

-9 

m

2

/ H və əhəng daşı üçün  β

c

 =(0.25-0.27) 

·10

-9 

m

2

/ H. 

---