Bosh (asosiy) budjet
Operativ budjet Moliyaviy budjet
Byudjet turlariga misollar
AVTOXO‘JALIK
Bayramni o‘tkazish daromadlari va xarajatlari BYUDJETI
(pul birligida)
Byudjetning daromad manbalari:
|
|
1 Muassasalar ajratmalari
|
50 000
|
2 Kasaba uyushmasi jamg‘armasidan ajratma
|
20 000
|
3 Xo‘jalik yurituvchi subyektning maxsus jamg‘armasidan ajratma
|
15 000
|
byudjet daromadining jami
|
85 000
|
Xarajatlar byudjeti
|
|
1 San’atkorlar guruhi uchun
|
5 000
|
2 Salqin ichimliklar uchun
|
15 000
|
3 Issiq ovqat (osh-palov) uchun
|
25 000
|
4 Non, ko‘katlar xaridi uchun
|
1 000
|
5 Mukofotlar uchun
|
10 000
|
6 Shirinliklar va meva-chevalar xaridiga
|
5 000
|
byudjet xarajatlarining jami
|
75 000
|
Daromadlarning xarajatlardan oshishi
|
10 000
|
MEHMONXONA
Yil davomida xonalarning mijozlar bilan band bo‘lish BYUDJETI
Oylar
|
Rejalashtirilgan bandlik
|
1 o‘rinlik
(30 dona)
|
2 o‘rinli
(50 dona)
|
Kichik appartament
(5 dona)
|
Luks (5 dona)
|
soni
|
ulushi (foizda)
|
soni
|
ulushi (foizda)
|
soni
|
ulushi (foizda)
|
soni
|
ulushi (foizda)
|
yanvar
|
10
|
33,3
|
20
|
40,0
|
2
|
40,0
|
1
|
20,0
|
fevral
|
12
|
40,0
|
24
|
48,0
|
2
|
40,0
|
1
|
20,0
|
mart
|
15
|
500
|
28
|
56,0
|
3
|
60,0
|
2
|
40,0
|
aprel
|
18
|
60,0
|
35
|
70,0
|
4
|
80,0
|
4
|
80,0
|
may
|
20
|
66,7
|
40
|
80,0
|
4
|
80,0
|
3
|
60,0
|
iyun
|
28
|
93,3
|
48
|
96,0
|
5
|
100
|
5
|
100
|
iyul
|
30
|
100
|
50
|
100
|
5
|
100
|
5
|
100
|
avgust
|
30
|
100
|
50
|
100
|
5
|
100
|
5
|
100
|
sentabr
|
29
|
96,7
|
45
|
90,0
|
4
|
80,0
|
5
|
100
|
oktabr
|
25
|
83,3
|
40
|
80,0
|
3
|
60,0
|
4
|
80,0
|
noyabr
|
20
|
66,7
|
35
|
70,0
|
2
|
40,0
|
3
|
60,0
|
dekabr
|
15
|
50,0
|
30
|
60,0
|
1
|
20,0
|
1
|
20,0
|
§. Moslashuvchan va statik byudjet, ularni tuzish asoslari
Yuqorida qayd qilinganidek byudjetlar oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalariga muvofiq bir necha turlarga bo‘ladi. Shular orasida amaliyotda, xususan boshqaruv hisobini tashkil qilishda moslashuvchan va statik turlaridan ham foydalaniladi.
Statik byudjet ortiqcha hisob-kitoblarsiz xo‘jalik yurituvchi subyektning faolligini baholash imkonini beradi. Unda faoliyat turidan olinishi mo‘ljallanayotgan daromadlar va shu daromadga erishish bo‘yicha kutilayotgan xarajatlar rejalashtiriladi hamda rejalashtirilgan ko‘rsatkichlarning haqiqiy bajarilishi bilan taqqoslanishi ko‘rsatiladi.
Byudjetning bu turi xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy natijalarining ma’lum bir hisobot davri nihoyasi bo‘yicha bajarilishini ifodalaydi hamda pul va foiz nisbatlaridagi ko‘rsatkichlarning mutlaq raqamlarini taqqoslashga imkon beradi.
Statik byudjet ko‘rsatkichlarini moslashuvchan byudjet ko‘rsatkichlari bilan taqqoslashda sotishning haqiqiy hajmi e’tiborga olinmaydi, ya’ni natijalarning faqatgina qiyosiy tahlili keltiriladi (jadval).
Jadval ma’lumotlarini dastlabki tahlil qilishning o‘zida ko‘rinib turibdiki, xo‘jalik yurituvchi subyektning statik byudjetida rejalashtirilgan ko‘rsatkichlar ichida sotishdan tushgan tushum miqdori oshgan, foyda miqdori ham rejaga nisbatan ko‘paygan. Lekin, shu bilan bir qatorda ishlab chiqarish xarajatlari miqdori ham, shuningdek davr xarajatlari xajmi ham rejaga nisbatan oshgan. Jadval ma’lumotlari esa o‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki – statik byudjet xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyati to‘g‘risida dastlabki, ya’ni umumiy tasavvurlarga ega bo‘lish imkoniyatini yaratadi. Shu bilan birga barcha ko‘rsatkichlardagi o‘zgarishlarga qaysi omillar ta’sir qilgan, qanaqangi foydalanilmay qolgan imkoniyatlar mavjud yoki qaysi resurslarni qo‘ldan boy berdik, degan o‘rinli savollarga javob olish uchun tahliliy ishlarimizni chuqurlashtirishimiz kerak bo‘ladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektining statik byudjeti
(pul birligida)
T.r
|
Ko‘rsatkichlar
|
Reja
|
Haqiqiy
|
Chetlanishlar (+, -)
|
1
|
Sotishdan olingan tushum
|
55000
|
61000
|
+ 6000
|
2
|
Ishlab chiqarish xarajatlari,
shundan:
|
|
|
|
|
materiallar xarajati
|
21000
|
22000
|
+ 1000
|
|
mehnat xaqi xarajatlari
|
17000
|
19000
|
+2000
|
|
boshqa xarajatlar
|
2000
|
2000
|
-
|
|
Jami
|
40000
|
43000
|
+3000
|
3
|
Marjinal daromad (1 - 2)
|
15000
|
18000
|
+3000
|
4
|
Davr xarajatlari:
|
|
|
|
|
- sotish xarajatlari
|
4000
|
5000
|
+1000
|
|
- ma’muriy xarajatlar
|
6000
|
6000
|
-
|
|
Jami
|
10000
|
11000
|
+1000
|
5
|
Operatsion foyda (3-4)
|
5000
|
7000
|
+2000
|
Bu vazifani echishga moslashuvchan byudjet yordam beradi.
Statik byudjetda ko‘rsatkichlarni rejalashtirish amalga oshirilsa, moslashuvchan byudjetni tuzishda natijalarning omilli taxdil usulidan foydalaniladi.
Moslashuvchan byudjetda ishlab chiqarishning rejalashtirilgan hajmi tuzatish yo‘li bilan hisob-kitob qilinadi. Unda sotish hajmini hisoblashning bir qancha muqobil variantlaridan foydalaniladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning moslashuvchan byudjetida ishlab chiqarish xarajatlari uchun avval mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan me’yorlar belgilanadi, keyin ushbu me’yorlar asosida haqiqiy sotish hajmiga mos keladigan ishlab chiqarishni rejalashtiriladigan hajmi aniqlanadi (jadval).
Xo‘jalik yurituvchi subyektining moslashuvchan byudjeti
(pul birligida)
T.r
|
Ko‘rsatkichlar
|
Haqiqiy bajaril- gani
|
Haqiqiy bajarilganga moslashtirilgan byudjet
|
Haqiqiy byud- jetning mos- lashtirilgandan chetlanishi
|
1
|
Tushum
|
235000
|
245000
|
+10000
|
2
|
Ishlab chiqarish xarajatlari
|
145000
|
150000
|
+5000
|
3
|
Marjinal daromad
|
90000
|
95000
|
+5000
|
4
|
Davr xarajatlari
|
50000
|
51000
|
+1000
|
5
|
Operatsion foyda
|
40000
|
44000
|
+4000
|
Xo‘jalik yurituvchi subyektda moslashuvchan byudjetlar tuzish xarajatlar va daromadlarni samarali boshqarishga, chetlanishlar bo‘yicha tezkor choralar qabul qilishga, ijobiy va salbiy chetlanishlarni rejalashtirilgan foyda summasiga mos ravishda tuzatib borishga imkon yaratadi. O‘zgarishlarga ta’sir qilgan har bir ko‘rsatkichning ta’sir darajasini hisoblashga zamin yaratadi.
Dostları ilə paylaş: |