63/12 TƏBRİZ XANLIĞI- 1747-XVIII əsrin ortalan-50-
80-ci illəri
64/13 URMİYA XANLIĞI-1747-XVIII əsrin sonu
65/14 XOY XANLIĞI- 1747-XVIII əsrin sonu
66/15 SƏRAB XANLIĞI- 1747-XIX əsrin əvvəlləri
67/16 QARADAĞ XANLIĞI- 1747 XIX əsrin əvvəlləri
68/17 ƏRDƏBİL XANLIĞI- 1747-XIX əsrin birinci onil
liyi
69/18 MAKU XANLIĞI- 1747-1820-ci il
70/19 MARAĞA XANLIĞI-XVIII əsrin ortaları-1825-cı il
71/20 TALIŞ XANLIĞI- 1747-1826-cı il
72/22 GİLAN XANLIĞI-xanlığm mövcud olduğu dövrün
arxiv sənədləri tapılmayıb.
AZƏRBAYCAN SULTANLIQLARI
(XVI əsrin ikinci yarısı -XIX əsrin əvvəlləri)
79/1QAZAX-ŞƏMSƏDDİL SULTANLIĞI-XVI əsr 1819-
cu il
80/2 BORÇALI SULTANLIĞI- XVIII əsrin ortaları 1880-
ci il
81/3 İLİSU SULTANLIĞI- XVI əsrin ikinci yarısı - XIX
əsrin ortaları
82/4 ƏRƏŞ SULTANLIĞI - XVII əsr-1795-ci il
83/6 QUTQAŞIN SULTANLIĞI-XV1I1 əsrin ortaları -
XIX əsrin ortaları
84/6 QƏBƏLƏ SULTANLIĞI - XVIII əsrin ortaları -
XVIII əsrin sonları
AZƏRBAYCAN MƏLİKLİKLƏRİ
(XVII əsr - 1813-çü il)
85/1. DİZAQ məlikliyi
86/2. VƏR ƏNDƏ məlikliyi
87/3. XAÇIN məlikliyi
88/4. CİLƏBÖRİ məlikliyi
89/5. GÜLÜSTAN (Talış) məlikliyi
90/6. C AR-BALA KƏN camaatlığı (1830-cu ilə qədər)
Beşinci mərbələ
- V. AZƏRBAYCANIN ƏN YENİ
DÖVR DÖVLƏTLƏRİ
I. ŞİMALİ AZƏRBAYCANDA
91. Bakı daşnak-bolşevik diktaturası (Bakı kommunası) -
noyabr 1917 - iy u n 1918-ci il
92. Bakı Seııtrokaspi diktaturası - 1 avqust - 15 sentyabr
1918-ci il
93. Şimali Azərbaycan Zaqafqaziya Komissarlığı tərki
b in d ə-n o y a b r 1917-m a rt 1918-ci il
94. Şimali Azərbaycan Zaqafqaziya Seyiminin tərkibində
-fevral-m ay 1918-ci il
95. Şimali Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti may 1918-
aprel 1920-ci il
96. Axalsix - Axısqa türk hökuməti - 1918-çi il
97. Araz Türk Respublikası - 1918-çi il
98. Borcalı - Qarapapaq Respublikası - 1918-çi il
99. Qars İslam Şurası (Borcalı-Qarapapaq, Axalsix-
Axısqa və Araz türk respublikası birləşib)- 1918-1919-cu
illər
100. Azərbaycan SSR - 1920-1991-ci illər
101. Naxçıvan MR - 1923-cü ildən
102. Azərbaycan Respublikası - 1991-ci ildən
II. CƏNUBİ AZƏRBAYCANDA
103.
Təbriz inqilabı hökuməti- «Hərbi Şura» 1908-1909-
cu illər
104.
Cənubi Azərbaycan Milli hökuməti- «Azərbaycan»
(Azadlıq ölkəsi) - 1920-çi il
105. Cənubi Azərbaycan Milli Məclisi və hökuməti -
1945-1946-cı illər
AZƏRB AY C ANÇILIĞA VERİLƏN TƏLƏBLƏR
Yuxanda qeyd olunan metodoloji mülahizələrin həyata
keçirilməsi üçün, hər şeydən əvvəl, ictimai-sosial şərait
yaradılmalıdır. Bizim mülahizələrimizə görə, yuxanda
qeyd olunan tövsiyələri - Dövlətçiliyimizin əsas ideyasını
- metodologiyasım həyatda, cəmiyyətdə reallaşdırmaq
məqsədi ilə mülkiyyət formasından asılı olmayaraq, bütün
təhsil müəssisələrində, o cümlədən ümumtəhsil müəssi
sələrində, seminariyalarda, gimnaziyalarda, litseylərdə,
həmçinin ixtisasından asılı olmayaraq bütün orta ixtisas və
ali məktəblərdə "Azərbaycanşünaslığın əsaslan" adlı yeni
bir fənnin tədris olunmasına böyük ehtiyac vardır. Hotta,
bu fənnin aspiranturada və doktoranturada, ixtisasartırma
kurslarında da davam etdirilməsi müasir həyatımızın
tələblərindən irəli gəlir. Onu da qeyd etmək istəyirik ki,
artıq, ali məktəblər üçün "Azərbaycanşünaslığın əsaslan"
(Bakı, 2003) adlı proqram hazırlanıb və çap olunmuşdur.
"Azərbaycanşünaslığın əsaslan" fənninin tədrisi
prosesində tələbələr və dinləyicilər Azərbaycançılıq ide
yasının mahiyyətinin dərindən və hərtərəfli mənim
sənilməsinə nail ola biləcəklər.
Birincisi, təxminən iki əsrə yaxın (X1X-XX əsrlər)
Azərbaycan türkləri üçün yasaq olan milli-etnik tarixi
mizin, tarixi coğrafiyamızın, maddi və mənəvi abidə
lərimizin, etnoqrafiya və folklorumuzun, ümumilikdə isə,
153
ulu babalarımızın bizə irs qoymuş olduğu milli m ədə
niyyətimizin və incəsənətimizin dərindən öyrənilməsi və
hərtərəfli təbliğ olunması üçün Dövlət səviyyəsində
müvafiq tədbirlər planı hazırlanıb həyata keçirilməli və
lazimi qayğı göstərilməlidir. Bizim mülahizəmizə görə,
bunun üçün xüsusi "Azərbaycanşünaslıq Mərkəzi" yara
dılmalıdır. Çünki ziyalıların - xalqımızın avaııqard dəstə
sinin, vətəndaş hazırlığının əsil yolu öz milli kökünə söy
kənərək, "Azərbaycanşünaslığın əsasları"nı dərindən və
hərtərəfli öyrənməsi problemləri ilə qırılmaz tellərlə
bağlıdır. Bu tellər ulu babalarımızdan bizə, bizdən isə
gələcək nəsillərə müqəddəs bir ruh kimi qalan milli
mənəvi dəyərlərimizlə, ədəbi irsimizlə bilavasitə bağlı
dır.
İkincisi, milli təhsil konsepsiyasından söz düşəndə, ilk
növbədə, "Azərbaycançılıq və azərbaycanşünaslığın əsas
ların ı, xalqımızın tarixi keçmişini, tarixən təşəkkül tap
mış mədəniyyət xəzinəsini, adət-ənənələrini, onların
yayıldığı bölgələrin tarixi coğrafiyasını, ədəbiyyatını,
incəsənətini, bütövlükdə isə, min illər boyu xalqımıza bir
ünsiyyət vasitəsi kimi xidmət edən dilimizin təşəkkülü
tarixinin dərindən və hərtərəfli araşdırılmasını, öyrənil
məsini yada salırıq. Bu da, hər şeydən əvvəl, ölkəmizin
istər ümumtəhsil, orta ixtisas və ali m əktəblərində,
tarixən təhsil sistemimizdə unudulmuş "Azərbaycan
şünaslığın əsasları "nın dərindən öyrənilməsini tələb edir.
Üçüncüsü, tarixən təşəkkül tapmış mənəvi-mədəni
154
dəyərlərimizin qorunub saxlanması, yaxşısının yaşadıl
ması və yenisinin yaradılması və təbliği, inkişaf etdiril
məsi, "Azərbaycan Respublikasında dövlət dili haqqında"
Azərbaycan Respublikasının qanununun həyata keçiril
məsi, tətbiqi sahəsində perspektiv proqram xarakterli Pre
zident Fərmanlarının dərindən öyrənilməsi və həmin
qanun və fənnanlara daim riayət edilməsi müasir həyatı
mızın ən vacib və on aktual məsələlərindən biri olmalıdır.
Dördüncüsü, ali məktəblərimizin, o cümlədən ali hərbi
məktəblərimizin qarşısında duran başlıca məqsədi şəxsiy
yətin hərtərəfli və ahəngdar inkişafına nail olmaq, bir növ,
onların mənəvi kamilliyə, yüksək intellektə və milli
təfəkkürə malik əsl vətəndaş kimi tərbiyə edib yetişdir
məkdən ibarət olmalıdır. Əlbəttə, istər ümumtəhsil, orta
ixtisas, istərsə də ali məktəblərdə gənclərin yüksək əxlaqi
saflığına və mənəvi keyfiyyətlərinə nail olmaq üçün ən
ağır yük, hər şeydən əvvəl, daha çox humanitar fənlərin
öhtəsinə düşür. Şübhəsiz kı, gənclərin mənəvi zəngin
liyini artırmaq və inkişaf etdirmək vəzifəsi bu və ya digər
formada başqa fənlərin də üzərindən yan keçməməlidir.
Hər bir dərsdə azərbaycançılıq ideyasının işıqlandırılma
sına və gənclərimizin bu ruhda tərbiyə almalarına xüsusi
diqqət yetirilməlidir. Bu mənada, orta ixtisas və ali
məktəblərimiz yalnız mütəxəssis yox, eyni zamanda
müasir həyatın tələbinə uyğun, müasir həyatın nəbzini
tutmağı bacaran ziyalı kadrlar - vətəndaşlar yetişdirməli
dir. Deməli, ixtisasından asılı olmayaraq, hər bir ziyalı
155
Dostları ilə paylaş: |