A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

don rangi va shaklining 
irsiylanishi: 
Gametalar
Game­
talar
AABB
AaBb
Yashil burishgan

---

113
GENETIKA ASOSLARI
V BO‘LIM
hollarini uch, to‘rt va undan ham ko‘proq juft belgilari bilan farq qiladi­
gan duragaylardagi ajralish hollarini ham tushunib olsa bo‘ladi. Agar ota­
ona organizm bir juft belgisi bilan farq qilsa, ikkinchi bo‘g‘inda ajralish 
3:1, didu­ragay chatishtirishda esa 9 : 3 : 3 : 1 nisbatda ajralishi kuzatila­
di. Duragaylarda hosil bo‘ladigan gametalarni hisoblab topish mumkin. 
Poliduragaylardagi gametalarning umumiy sonini hisoblash formulasi 
— 2
n
, 
n
— genotipdagi geterozigota juft genlarning soni (Aa) duragay­
da ikki xil 2
1
gameta; AaBb duragayda esa to‘rt xil 2
2
tipdagi gameta
hosil bo‘ladi. 
AaBbCc — triduragayda sakkiz xil 2
3
tipdagi gameta hosil bo‘ladi.
 
 49- §. Tahliliy chatishtirish
Tahliliy chatishtirish.
Mendel tomonidan ishlab chiqilgan irsiyatni 
o‘rganishning duragaylash usuli. Dominant genga ega bo‘lgan fenotipli 
organizmlarning genotipi gomozigota yoki geterozigota ekanligini aniqlash 
imkonini bermaydi. Buning uchun noaniq genotipga ega organizm sof 
gomozigota holdagi retsessiv organizm bilan qayta chatishtiriladi. Agar 
dominant organizm gomozigota bo‘lsa, birinchi bo‘g‘inda bir xillilik ku­
zatiladi, ya’ni ajralish ro‘y bermaydi:
Agar tekshirilayotgan organizm geterozigota holda bo‘lsa:
Gametalar
Gametalar
8 — Biologiya, 9­ sinf.

---

114
GENETIKA ASOSLARI
V BO‘LIM
fenotip va genotip bo‘yicha 1:1 nisbatda ajralish vujudga keladi. Bun­
day natija ota­ona organizmlardan biri geterozigota bo‘lib, ikki xil gameta 
hosil qilishini to‘g‘ridan­to‘g‘ri isbotidir (60­ rasm). Tahliliy chatishtirish 
ikki juft belgisi bo‘yicha geterozigota organizmlarda quyidagicha bo‘ladi.
Bunday chatishtirishdan olingan duragaylar bir­biridan farq qiladigan 
to‘rt xildagi fenotipni hosil qiladi, nisbat 1:1:1:1 bo‘ladi.
Gametalar
Gametalar