Abġd tahġRLĠ

 
246 
bir  dildə  şəstlə  yazır:  “Bir  daha  vurğulayıram,  gərəkən  qayğı,  maliyyə  yardımı 
olarsa, bizdəki sənətkarlar çox sevdiyim, böyük istedadları qarşısında  sayğıyla baş 
əydiyim  Lyudmila  Qurçenkonun,  Alisa  Freyndlixin,  İnna  Çurikovanın,  Culiya 
Robertsin onbirliyinə tuz çıxarmasalar, adımı dəyişərəm.” 
 İ.Mehdizadənin  publisistikasını  səciyyələndirən  üstün  cəhətlərdən  biri,  elə 
lap  birincisi  səmimiyyətdir.  Hər  cür  saxta  bər-bəzəkdən,  hoqqalardan,  yalandan, 
hay-küydən uzaq, eyni zamanda, əqlə, hissə təsir göstərərək oxucunu düşündürən, 
inandıran  səmimiyyət  müəllifin  yazılarının  ruhuna  hakimdir.  O,  Yalçın 
Rzazadədən yazanda da (“Bir parça yamac»), Qədir Rüstəmovdan bəhs edəndə də 
(“Sən demə, Qədir beləymiş”), dahi türk müğənnisi Zəki Mürendən söz açanda da 
(“Göylərdən  enən  səs”),  Mütəllim  Mütəllimovdan  danışanda  da  (“Şişman  kişinin  
nazik   qəlbi”), Şövkət  Ələkbərovanı təqdim  edəndə  də  (“Şövkət  xanımın  dönmüş 
üzü”),  Rübabə  Muradovanı  xatırlayanda  da  (“Rübabənin    düyünlü  ürəyi”)  eyni 
dərəcədə  səmimidir,  səmimi  olduğu  qədər  də  məsuliyyətlidir.  Y.Rzazadənin 
ifasından      təsirlənən  müəllif  yazır:  “Nə  bəxtiyardıq”,  “Ağ  paltarda”,  “Belə  ola, 
həmişə”, “Durnalar”ı oxudu. Məni haldan-hala saldı. Darısqal otağımın divarlarını 
uzaqlara  çəkdi,  tavanını  ulduzlara  qaldırdı,  təklədi,  qoşalaşdırdı,  güldürdü, 
kövrəltdi. (“Bir parça yamac”). 
İ.Mehdizadənin  təhkiyəsi  məhrəm  insanların  biri-biriylə  söhbətlərini  
xatırladır. Bu yolla  o, bir tərəfdən oxucunun  qəlbinə  və beyninə yol tapır, digər 
tərəfdənsə, qəhrəmanının təbii obrazını  yaratmağa səy göstərir: “Çox eşitmişdim, 
deyirdilər, Qədir  Rüstəmovun ipinin üstünə odun yığılası deyil, ay nə bilim, adam 
biabır eləyəndi, bir də gördün, məclisi yelə verdi və sairə və ilaxır. Düzü nə ipinin 
üstünə  yığmağa  odunum  olmuşdu,  nə  də  məclislərində  iştirak  etmişdim...”  Çox 
maraqlı  və  diqqətəlayiqdir  ki,  İntiqam  hələ  ötən  əsrin  60-cı  illərində  yataqxana 
həyatından  tanıdığı,  ara-sıra  görüşdüyü  Qədir  Rüstəmovun  bütün  nikbin 
proqnozlara  rəğmən  böyük  xanəndə  ola  biləcəyinə  inanmadığını  etiraf  edir  və 
yazır.  Halbuki,  o,  oxucunu  rahatlıqla  aldada  bilərdi,  məsələn,  bir  çoxları  kimi 
yazardı  ki,  mən  hələ  o  vaxtlar  hiss  etmişdim  ki,  Qədir  gələcəkdə  dahi  sənətkar 
olacaq,  milyonların  qəlbini  fəth  edəcəkdir.  İllər  ötür,  Q.Rüstəmov  özü  barədə 
gəzən  şayiələrə,  əsası  olmayan  söz-söhbətlərə    son  qoyur.    Azərbaycanın      efir 
məkanına  qeyri-adi  bir  səsin,  avazın  daxil  olduğunu  əməli  ilə  təsdiqləyir.  Qədir 
səsinin  ölməzliyi,  əbədiliyi,  əsrarı  publisistə  bu  cümləni  diqtə  edir:  “Xanəndə 
“Sona bülbüllər”i misilsiz şövqlə, əlçatmaz bir istedadla oxuyanda şəxsən mən əsil 
Qədir  Rüstəmov  fenomeninin,  onun  səsinin  sərhədlərinin  harada  başlayıb,  harada 
qurtardığını qarışdırdım.” İ.Mehdizadənin yaratdığı, təsvir və təqdim etdiyi Qədir 
Rüstəmov  nadir  ovqatlı  istedad  sahibidir,  sənətin  zirvəsinə  yüksələn  xanəndədir, 
şıltaqdır, çılğındır, amma eyni zamanda həssas və məsuliyyətlidir. Q.Rüstəmovun 
söz,  sənət,  ifa  ilə  bağlı  mülahizələri  onun  daxili  zənginliyinə  dəlalət  edir, 
məsələlərə səthi yox, dərindən yanaşdığına inam yaradır. O, mahnıların yaranması, 
onların üzərində aparılan işlə bağlı İ.Mehdizadənin suallarını geniş cavablandırır, 
sonda  deyir:  “Mahnının  mayası  sözdən  tutulur.  Sözsüz  mahnı  ola  bilməz.  Bir  az   
dərinə gedəndə görürsən, xalq mahnıları hansısa ehtiyac üzündən, nəyisə kimlərəsə 
demək,  çatdırmaq  üzündən  əmələ  gəlib.  Hamısında  da  söz  havacatı,  havacat  da 
sözü,  nə  təhər  deyim,  tamamlayır,  bir  növ  yoğurur.”  Sənətkarın  sözləri  qeyri-

---

 
247 
ixtiyari  Azərbaycan  mədəniyyətinin  parlaq  siması  H.B.Zərdabinin  130  il  əvvəl 
“Əkinçi” qəzetində dərc etdirdiyi kiçik bir məqaləsini yadıma saldı. O, mahnıların 
həyatımızdakı  yerini,  rolunu  qeyd  edir,  mahnıların  mənasını  yaxşılaşdırmağa  səy 
etməyin vacibliyini vurğulayır. Sonra yazır:  “Hər tayfanın vətəndaşlıq və millətin 
keçmişində olan yaman və yaxşı günlərini şərh edən mahnıları olur ki, bu mahnılar 
da  ağızdan-ağıza  düşüb  milləti  birləşdirməyə  bais  olur.  Amma  bizim  mahnılara 
baxan  gərək təəccüb eləsin ki, xudavənda, onları kim və nə üçün düzəldib.” Böyük 
mühərrir  qeyd  edir  ki,  oxunan  mahnıların  bir  çoxunun  heç  mənası  olmur.  Belə  
oxuyanların barəsində doğru deyiblər ki, eşşəyin anqırmağı özünə xoş gəlir, amma 
çifayda,  eşşək  anqıra-anqıra  gəzir  və  onu  belə  anqırmaqdan  xilas  etmək  səyinə 
düşən yoxdur... yaxşı olardı ki, şairlərimiz bir-birini həcv, ya mədh etmək əvəzinə 
zikr  olan  məzmunda  mahnılar  düzəltsinlər  ki,  onlar  ağızdan-ağıza  düşüb  xalqı 
nadanlıqdan  danalığa  (biliyə,  elmə)  təhrik  etməyə  bais  oleydi.”  (“Əkinçi”  qəzeti 
№18,  sentyabr  1877).  Güman  edirəm  ki,  haşiyə  yerində  oldu.  H.B.Zərdabi 
ideyalarının  reallaşmasına  xidmət  edən  Q.Rüstəmov  kimi  sənətkarlarla  yanaşı, 
ifaçılıq sənətinə xələl gətirən, onu korlayan üzdəniraq “ulduzlar” qoy, Həsənbəyin 
yazdıqlarından “feyziyab” olsunlar... 
 İntiqamın  qələmi  güclüdür,  qüdrətlidir.  O,  sözün  vasitəsilə  sevib-seçdiyi 
qəhrəmanına  başqalarının  qəlbində  əbədi  yuva  qurur.  Onun  obrazlı,  alovlu, 
ehtiraslı  ifadələri  öz  düşüncələrini  mənalandırmağa  və  digərlərinə  də  sirayət 
etdirməyə  yetərlidir.  Türk  musiqi  və  ifaçılıq  mədəniyyətini  əlçatmaz  zirvəyə 
yüksəldən  Zəki  Müren  barədə  İ.Mehdizadə  yazır  ki,  onun  səsi  yer  səslərinə 
bənzəmir,  sanki  göylərdən  vəhy  olunur,  oradan-sonsuz  ənginliklərdən  süzülüb 
gəlir.  O,  Zəki  Mürenin  səsini  ilahi  ifaya  bənzədir,  müğənninin  çox  da  uzun 
sürməyən  ömrü  boyu  mənsub  olduğu  xalqın  zəngin  dil  qatlarına,  söz,  könül 
mülkünə  baş vurduğunu, oradan   incilər  seçdiyini və onlara  özünəməxsus  tərzdə 
yeni    ruh, yeni   həyat  bəxş  etdiyini     vurğulayır. İ.Mehdizadə   sevincini, nəşəsini   
oxucu  ilə      bölüşməyin      ustasıdır.  Yeri  gələndə    isə    oxucu    ilə  kədərini  də  
paylaşır, onu  öz   həyatının  acılı-şirinli   məqamlarıyla  tanış edir, qəm – qüssə   
yükünü      özüylə    birgə    çəkmək  üçün      oxucusunu    da    köməyə  çağırır. 
Ümumiyyətlə,    “Karvanın      sarvanı”  kitabında    biz    qəhrəmanlarıyla    birgə   
İntiqamın şəxsi həyatının  da   bir sıra məqamlarının şahidi oluruq  ki, bunu  həm 
müəllifin      uğurlu      priyomu,  həm  də  kitabı  daha  oxunaqlı  edən    üslub  kimi  
qiymətləndirmək    olar.  Budur,  Türkiyədən  gələn  xəbər    müəllifi  əndişələndirmiş, 
həyəcanlandırmışdır: Zəki  Müren   ağır   xəstədir. Və  publisist   yazır: “Ən  böyük   
üzüntüm  ondan  yanadır ki, bu vaxtacan    mənə özünün  nəğməli   dünyasından   
çox qiymətli   dəqiqələr   bağışlamış, məni   daxilən   bir  yox, yüz boy   ucaltmış   
sevgili      sənətçimi      o  halında    yoluxa  bilmir,  ona  ürək-dirək    verəmmir,  ona  bir 
ovuc  Niyal  qarı,  bir  dənə  Göyçay  narı,  bir  buğum      Kəlbəcər    kəkotusu    yetirə   
bilmirəm”. Hadisəyə böyük   ictimai   məna verməyi  bacardığı  kimi, İ.Mehdizadə  
bu  ağır      məqamlarda      özünü də,  oxucusunu    da    situasiyadan    çıxarır  ,  qələmə 
aldığı  misralarla   özünə  də, oxucusuna da, elə Zəki   Murenin  özünə  də  təsəlli – 
təskinlik  verir:   
Tanrıdan   buta verildin,  
Türkün   baxtına  hörüldün,   

---