Abġd tahġRLĠ

 
198 
soydaşlarımızın  da  diqqətəlayiq  xidmətləri  vardır.  Harada  yaşamasından  asılı 
olmayaraq,  öz  ənənələrinə  sadiq  qalan,  milli-mənəvi  köklərinə  bağlı  olan 
vətənpərvər  soydaşlarımız  tarixi  Vətənə  –  Azərbaycana  müqəddəs  övladlıq 
borcunu  ləyaqətlə  yerinə  yetirir,  Azərbaycan  həqiqətinin,  xalqımızın  haqq  səsinin 
dünyaya obyektiv çatdırılmasında ardıcıl fəaliyyət göstərir, dərdimizə, sevincimizə 
şərik  olurlar.  Məhz  bu  mənəvi  birlik  və milli  həmrəylik  dövlət  müstəqilliyimizin 
daha  da  möhkəmləndirilməsinə  və  bu  yolda  yeni  uğurlar  qazanılmasına  xidmət 
edir». 
 Azərbaycan  xalqının  ümumilli  lideri  H.Əliyevin  mühacirətlə  bağlı 
söylədikləri  həm  xaricdə  yaşayan  soydaşlarımız,  həm  də  ölkə  vətəndaşları 
qarşısında  bu  sahə  ilə  bağlı  aydın  və  perspektivli  proqramdır:  «Bu  gün  harada 
yaşamasından  asılı  olmayaraq  Azərbaycanı  özlərinin  tarixi  Vətəni  sayan  bütün 
insanlar  ölkəmizin  müstəqilliyini  qoruyub  saxlamaq  naminə  dövlətçilik  ideyaları 
ətrafında  sıx  birləşməli,  sarsılmaz  həmrəylik  nümayiş  etdirməlidir.  Vətənini, 
millətini, xalqını sevən hər bir azərbaycanlı Azərbaycanın müstəqilliyinin dönməz 
olması  üçün  səy  göstərməlidir.  Bütün  azərbaycanlılarda,  bu  və  ya  digər  tellərlə 
ölkəmizlə bağlı olan hər bir şəxsdə azərbaycançılıq, vətənpərvərlik hissləri,  tarixi 
torpağımıza,  yurdumuza,  mədəniyyətimizə  məhəbbət  aşılamaq  hamımızın  ümdə 
vəzifəsidir.  Vətənimizin,  respublikamızın  taleyi  hər  bir  soydaşımızın  taleyi 
olmalıdır». 
Amma  nə  qədər  təəssüf  doğuran  olsa  da,  xaricdə  yaşayan  Azərbaycanlılar 
arasında  passivlər,  laqeydlər,  müşahidəçilər,  hətta  əleyhimizə  işləyənlər  də  var. 
Azərbaycan  xalqının  ümumilli  lideri  H.Əliyevin  belələrinə  münasibəti  təbii  ki, 
mənfi  olmuşdur.  O,  çıxışlarının  birində  Azərbaycanı  layiqincə  təmsil  etməyən 
həmvətənlərə  sərt  və  sərrast  şəkildə  bildirmişdir:  «Əgər  təbliğat  işi  ilə  məşğul 
olursunuzsa,  Azərbaycan  dövlətinin,  hökumətinin  siyasətini,  Azərbaycanın 
nailiyyətlərini təbliğ edin». 
Müəllifin «Ancaq qocalıq, uzun illərin bir sıra müxtəlif səpkili diqtəsi onları 
hələ  də  xaricdə,  ömürlərinin  qalan  hissəsini  də  vərdiş  etdikləri  mühitdə  davam 
etdirməyə saxlayırdı» -  cümləsi üslub baxımından nə qədər qüsurludursa, məzmun 
cəhətdən də o qədər nöqsanlıdır. Belə çıxır ki, müəllifin nəzərdə tutduğu o adamlar 
hələ də SSRİ-yə, bolşevizmə qarşı mübarizə aparırlar?! 
A.Bayramoğlunun  bu  yazısında  bir-birini  təkzib  edən,  bir-birinə  daban-
dabana zidd mühakimələr çoxdur. Lakin onun bir mülahizəsi bu cəhətdən əndazəni 
aşır.  O,  «S.C.Pişəvəri  hökuməti  SSRİ-nin  razılığı  ilə  İran  şahlığı  tərəfindən 
devriləndən  sonra  oradan  bizə  –  o  zamankı  sovet  Azərbaycanına  gələnlər  
doğrudan  da,  mühacirdirlər»  -  yazaraq,  Cənubi  Azərbaycandan  Şimali 
Azərbaycana  gələnləri  mühacir  hesab  edir.  Amma,  nədənsə,  minlərlə  insan  kimi, 
1920-ci  il  aprel  inqilabından  –  Azərbaycanda  Sovet  hakimiyyəti  qurulandan  az 
sonra  C.Məmmədquluzadənin  də  gizli  və  uzun  yollarla  Cənubi  Azərbaycana 
keçməsini  mühacirət  saymır!  Qəribə  məntiqdir.  A.Bayramoğlu  sovet  dövründə 
M.Ə.Sabirin,  M.Cəlilin  cibinə  az  qala  «Kommunist  Partiyasının  üzvlük  biletini» 
qoyan  tədqiqatçılarla  yarışa    girir:  onu  Xiyabani  hərəkatına  «yardıma  göndərir». 
Müəllif bir az sonra isə yazır ki, nə M.Cəlil, nə də onun jurnalı siyasətlə məşğul 
olub… 

---

 
199 
A.Bayramoğlu  yazır:  «C.Məmmədquluzadə  «Molla  Nəsrəddin»i  o  zaman 
Bakı  qoçularının  qorxusundan  Bakıya  gətirə  bilmədiyi  kimi,  Tiflisdə  də  fanatik 
müsəlmanlardan  ehtiyat  edərək  şəhərin  müsəlman  məhəlləsində  yox,  yəhudilər 
yaşayan  küçəsindəki  evdə  çıxarırdı.  Onda  belə  çıxır  ki,  jurnalın  Tiflis  nəşri  də 
mühacirət  hesab  edilə  bilər.  Əvvəla,  M.Cəlilin  ünvanına  «qorxaraq»,  «ehtiyat 
edərək» ifadəsi heç yaraşmır. Bu, onun irsinə və ruhuna hörmətsizlikdir. O, qələmi 
silaha  çevirib  bütün  Şərq  cəhalətinə,  mövhumatına  qarşı  üsyan  etmişdir,  o  əlinə 
silah  alıb  Qarabağda  ermənilərlə  döyüşmüşdür.  İkincisi,  təkcə  mühacirət 
mətbuatını yox, həm də ümumiyyətlə, mətbuat tarixini öyrənmək pis olmazdı: axı, 
Mirzənin nə günahı vardı ki, onun A.M.Şahtaxtlıdan satın aldığı mətbəə (sonra onu 
«Qeyrət»  adlandırdılar)  həmin  ünvanda  yerləşirdi.  Üçüncüsü,  sabirşünas  alim 
yəqin  bilməmiş  deyil  ki,  «Molla  Nəsrəddin»də  ən  kəskin  satiraları  dərc  olunan 
M.Ə.Sabir  Bakıda  –  A.Bayramoğlunun  təbirincə  desək  «Bakı  qoçularının» 
əhatəsində  yaşayırdı.  Bəyəm,  Sabirin  cangüdənləri  vardı?!  Dördüncüsü,  biz 
mühacir  mətbuatı  deyəndə,  ölkə  sərhədlərindən  kənarda  buraxılan  bizim  mətbu 
orqanları  nəzərdə  tuturuq.  Bakı,  Tiflis,  Peterburq,  Simferopol  çar  Rusiyasının  – 
imperiyanın  –  bir  ölkənin  sərhədləri  daxilindəki  şəhərlərdir.  A.Bayramoğludan: 
«Milli  kadrlarımız  çoxalanadək,  sovet  hakimiyyəti  illərində  də  bu  alimlər  Bakı 
Dövlət Universitetində dərs dedilər». Bu dəfə isə müəllif Bakının da daxil olduğu 
Sovetlər Birliyindən danışdığını unudub… 
A.Bayramoğlu 
yazır: 
«Əli 
Nəzmidən 
gətirdiyiniz 
şeirdə 
də 
C.Məmmədquluzadənin  Təbriz  səfəri,  haqlı  olaraq  «köçməsi»  kimi  təqdim  edilir, 
mühacirəti yox». Əli Nəzminin günahıdırmı ki, o sizin kimi düşünməmişdir, yaxud 
«mühacirət  etmək»  -  köçmək  yox,  getməkdir,  uçmaqdır,  qaçmaqdır,  nədir?! 
M.Cəlilin  yerdəyişməsini  «mühacirət»  sözü  ilə  xarakterizə  edən  ifadə 
axtarırsınızsa, buyurub tənqid etdiyiniz məqaləni bir də oxuyun. Mərhum professor 
Əziz  Mirəhmədovdan  orada  belə  sitat  gətirilmişdir:  «…fevral  və  oktyabr 
inqilabları  adı  ilə  məşhurlaşan  hadisələrin  imperiya  xalqlarına,  o  cümlədən 
azərbaycanlılara  xoşbəxtlik  gətirə  bilməyəcəyini  dərk  edirdi:  arvadı  Həmidə 
xanımın  malikinə,  torpaq,  məktəb  sahibi,  «mülkədar-xeyriyyəçi  qadın»  olması, 
qardaşı  Ələkbərin  isə  İran  inqilabı  fədailərindən  və  Səttarxanın  yaxın 
silahdaşlarından  biri  kimi  tanınması,  erməni-daşnak  canilərinin  Qarabağdakı 
vəhşilikləri  zamanı  silah götürüb  Xankəndindəki vuruşlarda  iştirak  etməsi  s.  kimi 
səbəblər əlindən Təbrizə mühacirətini (kursiv bizimdir – T.A.) labüd etmişdir». 
Bir  tərəfdən  A.Bayramoğlu  canfəşanlıqla,  fədakarlıqla  «mühacir»  sözü  ilə 
«diaspor» sözü arasında Çin səddi çəkir, yaxud mühacirət mətbuatının özü demiş 
«Müasir mühacir mətbuatı», yaxud «Azərbaycan mühacirət mətbuatı» adı ilə tədris 
edilməsinə  etiraz  edir,  digər  tərəfdən  «Azərbaycan  mühacirət  mətbuatına  dair 
mülahizələr»  yazır?!  Bu,  hansı  məntiqə  sığır?  Mən  təvazökarlıq  edərək,  hələ  bu 
«mühazirələrin»  nəyin  əsasında,  hansı  mənbədən  istifadə  edilərək  qələmə 
alındığını soruşmuram. 
Ümumiyyətlə,  A.Bayramoğlunun  adı  çəkilən  yazısındakı  yenə  bir  sıra 
məqamlar  var  ki,  kiçik  tənqidə  tab  gətirmir.  Onların  üstündə  dayanmayacağam. 
Amma insafən son cümlə dəyərlidir: «Fakt faktlığında qalır». Doğrudur, bu fikir də 
Leninin  «Fakt  inadkar  şeydir»  -  deyiminin  başqa  formada  təkrarıdır.  Hər  halda 

---