A'dan Z'ye Felsefe
Yüklə 1,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| POSTYAPISALCILIK
Bir postyapısalcıyı anlamak için önce bir yapısalcıyı anlayabilmemiz gerekir. Yapısalcılık 1960’h yıllarda Paris’in, varoluşçuluğu gölgede bırakan modalarından biriydi. Bu kısmen yapısalcılığın antropoloji, edebiyat araştırmaları ve kültürel araştırmalar gibi alanlarda daha büyük çekiciliği olduğu için böyleydi. Bu alanlarda yapısalcılara hâlâ rastlamak mümkündür. Buradaki temel fikir Saussure’ün dilbilim alanında yaptığı çalışmalardan kaynaklanıyordu. İnanç sistemleri ve kültürler, dillerin incelendiği gibi, yani sözcüklerin bir cümleyi oluşturduğunda aralarında kurulan ilişkilerin incelenmesi yoluyla ele alınabilir. “Ben postyapısalcılığı anlamıyorum” cümlesi, sözcüklerin göreli yerinden kaynaklanan bir anlam içerir, “Anlamak” yerine, “sevmek” ya da “inanmak” gibi bir dizi başka sözcük yerleştirilebilir. Ama “ancak”, “yat”, “üzerine” gibi sözcükler yerleştirilemez. Dilbilgisi alışkanlıkları aşikârdır. Kıyas yoluyla yapısalcılar insan ilişkilerinin de göreli yerlerine bağlı olarak uygunluk ve anlam ifade edebileceğini belirtirler. Örneğin, bir Cuma gecesi bir kentte sosyal etkileşimi ele alırsak, gözden geçirdiğimiz görünürde birbiriyle ilgisiz birtakım fenomenlerden bazı kalıp ve yapılara ulaşmamız mümkündür; çünkü ortalıktaki canlılık ve neşenin ardında, çalışma, düğün törenleri ve futbol maçları gibi başka faaliyetlerle ilişkisi olan, insanlığın mitleriyle ve ortak kalıplarla ilgili daha derin birtakım yasalar yatmaktadır. Yapısalcılığın ilk temsilcilerinden antropolog Levi-Strauss değişik toplulukların ve çağların birbirinden farklı kültürel pratiklerinin ardında var olan birtakım ortak yapılar gözlemlediğini belirtiyor, bir kültürel dilbilgisinin muadilinin var olduğunu ileri sürüyordu. Mitlerin ve törenlerin ortak işlevleri ise bağımsız biçimler olmak yerine insan zihninin en temel çalışma biçimlerini yansıtıyor olabilir. Postyapısalcılar etkileşimin ardında yasaların yatıyor olması olasılığını yadsırlar. Onlar için sözcükler gerçeklikle bağlan aracılığıyla değil ilişkileri aracılığıyla anlam kazanır; bu ilişkileri keşfetme yoluyla insan doğası hakkında bilgi edinebileceğimizi de reddederler. Foucault ve Derrida gibi postyapısalcılar hem nesnelliğin hem de gerçeklik ve hakikatin olanaklılığını yadsırlar. Her şey özneldir, gevşektir, kendiliğindendir ve akış halindedir. Burada olgu diye bir şey olmadığını, yalnızca yorum olduğunu söyleyen Nietzsche’den yankılar duyuyoruz. Postyapısalcılar burjuva toplumuyla ve gerçeklikle yakından uzaktan ilgili her şeyi eleştirmeye girişiyorlardı. Bu ekole katı-lanlar, genellikle Marksist bir evreden geçmişler, ama daha sonra toplumu, sadece işçi sınıfı için değil bir bütün olarak yapısö-kümüne tabi tutma fikrinde karar kılmışlardı. Sözcükler iktidar yapılarıyla yüklü hale gelir, dolayısıyla bunlara isyan etmek gerekir. Derrida yan şaka “metnin dışında hiçbir şey yoktur” diyordu. Peki bu ne demektir? Duyunca sırıtmamız gereken muhteşem bir ironi midir bu, yoksa dünyanın üzerinde, metnin gerçek olduğu ama onun dışında hiçbir şeyin mevcut olmadığı türünden vahim bir çelişkinin hayaleti mi dolaşıyor? Bu son olasılık metne alışılmadık derecede paradoksal bir ontolojik statü kazandırır. Ama Dcrrida’nın, yapısalcı anlamda evren bir dizi ilişkiden oluşan bir metin olduğuna göre, evren dışında hiçbir şey yoktur, türünden bir şey söylediği düşünülmektedir; o zaman da fazla bir şey söylemiyor demektir, önermenin bir ironi olduğu yorumunu tercih etmek gerekir. Sorun şudur ki, ne kastedildiğini bilemiyoruz, çünkü bir şeyin kastedildiğini varsaymak post-yapısalcılar açısından bizi onun içine atıyor, oraya gidiyoruz, yapıların olmadığı bir durumda yapıları dayatarak. Metinler, postyapısalcılara göre iktidar yapıları içerir, bunları yapısökü-müne tabi tutmak (tabii yapısökümü yapan metinleri de) ve buharlaştırmak gerekir, bunu ilgimizi çekmesi gereken her şeye uygulamak gerekir. Aslında, herhangi bir şey dikkatimizi çekecek olursa, onu yapısökümüne tabi tutmalıyız - buna kendimiz de dahilizdir. Her şey kurmaca haline gelir (bu son cümle de dahil). Ama elbette bir şey yapmanın yöntemi savunulurken, geçerli birtakım girişimlerin yapılabileceğini varsayan bir ilke vazedilmektedir. Sonuç olarak, postyapısalcılığın bizi içine çektiği çarpıtılmış aynalar dünyasında bile aynalar vardır. Postyapısalcılık popüler olmuştur, ama çok farklı düşünsel konumlardan hareketle çok sert biçimde de eleştirilmiştir. Bunların en çarpıcısı, iki bilimcinin, Sokal ve Bricmont’un Son Moda Saçmalar başlıklı kitabıdır. Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|