Adu pedagogika fakulteti btsti yo’nalishi 103 – gurux talabasi Teshaboyeva Malikaning Yosh fiziologiyasidan tayyorlagan mustaqil ishi

MUSKULLARNING CHARCHASHI

• MUSKULLARNING CHARCHASHI
• Ayrim organ va to'qimalarning ishJashi natijasida ish qobiliyatining vaqtincha pasayishiga ularning charchashi deyiladi. A'zo yoki to'qima dam olganidan keyin charchog'i yozilib, yo'qolib ketadi. Agar tanadan ajratib olingan muskul uzoq vaqt ketma-ket, tez-tez ta'sirlab turilsa, oradan muayyan vaqt utgach, muskuining qisqarish kuchi tobora kamayib boradi va bora-bora muskul butunlay qisqarmay qo'yadi. Bu vaqtda muskuining qo'zg'aluvchanligi, labilligi, qisqaruvchanligi pasayadi, mutloq kuchi kamayadi. Muskul qanchalik tez qisqarsa, u shunchalik tez charchaydi. Muskuining charchashirii tushuntirish uchun bir qancha nazariyalar yaratilgan. Ba'zi olimlar ishlash natijasida energiya zahirasi tugab qoladi, degan flkrni bayon qilsa, boshqa bir guruh olimlar ishlash vaqtida organizmda liar xil zararli moddalar hosil bo'lgani uchun rnuskul /aliarlanib, charchab qoladi, deb tushuntiradilar. Lekin bu nazariyalaming har ikkisi ham charchash sabablarini to'la-to'kis tushuntirib bermaydi. Ishlab turgan muskulda chindan ham moddalar almashinuvining turli zararli mahsulotlari, jumladan, sut kislota, azot qoldiqlari va boshqalar hosil bo'lib, muskuining ish qobiliyatini ancha pasaytiradi. Shuningdek, muskul ishlaganda energiya zahiralari ham kamayadi. Ammo bu jarayonlarning hech biri ham charchashni tushuntirish uchun to'la asos bo'la olmaydi. Charchashni tushuntirish uchun yaratilgan nazariyalaming hech biri charchashning kelib chiqishida nerv tizimining rolini e'tiborga olmagan. I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, N.E.Vvedenskiy va A.A.Uxtomskiy-lar charchashning boshlanishida nerv tizimining katta rol o'ynashini ko'rsatib berdilar. N.E.Vvedenskiy muskuining charchashi mohiyat e'tibori bilan reflektor akt ekanligini o'z tajribalarida isbotladi. O'sha tajribalarda u muskuldan oldin nerv tizimi charchashini aniqladi. Muskuining charchashida bosh miya yarim sharlarining po'stlog'i ham katta rol o'ynaydi. L.A.Orbeli charchagan muskuining ish qobiliyati vegetativ, ayniqsa uni simpatik bo'limi ta'sirida o'zgarishini, ya'ni muskul charchab turganida unga keladigan simpatik nerv ta'sirlansa, muskuining yana qaytadan ishlay boshlashini o'z laboratoriyasida aniqladi. Bu vaqtda simpatik nerv muskulda sodir bo'layotgan moddalar almashinuvini o'zgartirish yo'li bilan uning ishlashini yaxshilaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar

• Foydalanilgan adabiyotlar
• K.Зуфаров Гистология. Т., “Ибн Сино”, 1991
• Э. Қодиров. Гистология. Т., “Ўқитувчи”, 1994.
• Ahmedov A..F "Odam anatomiyasi fanidan amaliy mashg`ulotlar" Toshkent-2003.
• X. Xudayberdiev. "Odam anatomiyasi" Toshkent -1993
• F. Baxodirov. "Odam anatomiyasi" Toshkent-2001
• N. Ahmedov. "Odam anatomiyasi" Toshkent N. Ahmedov. "Odam anatomiyasidan Atlas". Toshkent-2003