Aholi turmush tarzining og’irlashuvi. Orol fojiasi. Farg’ona voqealari. 1989-yil Respublika Ijtimoiy-siyosiy xayotidagi o’zgarishlar Milliy manfaatlar ustuvorligini oshib borish

Tergov harakatlari

Farg‘ona viloyatida ham voqealar paytida Bosh prokuratura, Ichki ishlar vazirligi va SSSR KGB qo‘shma tezkor-tergov guruhi ish boshladi, unga IIV tergov bo‘limi boshlig‘ining o‘rinbosari boshchilik qildi. SSSR Bosh prokuraturasi A. V. Frolov . Brigada 16 ta tergov-tezkor guruhidan iborat bo‘lib, ular tarkibiga 400 dan ortiq huquq-tartibot idoralari xodimlari, jumladan, Ichki ishlar vazirligi va prokuraturasining 230 ga yaqin tergovchisi kiritilgan.
Oʻzbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasi komissiyasining maʼlumotlariga koʻra, iyun voqealarida 103 kishi halok boʻlgan, ulardan 52 nafari mesxeti turklari, 36 nafari oʻzbeklar, 1011 nafari yaralangan va mayib boʻlgan, 137 nafar ichki qoʻshin va 110 nafar militsiya xodimi yaralangan, ulardan biri (T .Suvanqulov) vafot etgan; 757 ta turar-joy binosi, 27 ta davlat obyekti, 275 ta avtomashina yoqib yuborildi va talon-taroj qilindi.1990-yil oxiriga kelib 364 kishi jinoiy javobgarlikka tortildi, 408 kishi maʼmuriy qamoqqa olindi. 1991-yilga kelib ommaviy tartibsizliklarda ishtirok etganlik uchun 100 ga yaqin kishi sud tomonidan hukm qilingan, ikki nafari (T.Parpiyev va G.Huriyev) oʻlim jazosiga hukm qilindi. Voqealardan bo‘lib o‘tganidan so‘ng keyingi 5 yil davomida jami 250 ta jinoyat ishi sudlarga yuborilgan. 420 nafar shaxsning aybi isbotlangan. 124 nafar shaxsga partiyaviy taʼsir koʻrsatishning qatʼiy choralari koʻrildi. Xususan, O‘zbekiston ichki ishlar vaziri U. C. Rahimov , Farg‘ona viloyati KGB boshlig‘i N. G. Leskov, shuningdek, Farg‘ona viloyati IIB boshlig‘i S. Y. Burxonovga nisbatan choralar ko‘rildi. Tashqi siyosat sohasida biz O‘zbekistonning tinchliksevar ¬siyosati va harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok etmasligini qo‘llab-quvvatlab, O‘zbekiston Respublikasi faol tashqi siyosatining asosiy maqsad va vazifalarini bugungi murakkab sharoitda, mintaqada xavfsizlikka va ¬barqarorlikka tahdidlar saqlanib qolayotgan bir vaziyatda amalga oshirmoqda, deb hisoblaymiz.
O‘zbekiston xalqining madaniyati va san'ati yutuqlarini keng ¬miqyosda targ‘ib etib, O‘zbekistonning xalqaro maydondagi ijobiy ¬imijini har tomonlama mustahkamlab borishimiz zarur. Insoniyat tamaddunining qadimgi transchegaraviy yo‘nalishi bo‘lgan Sharq va G‘arbni birlashtiruvchi, iqtisodiy, siyosiy va madaniy-insonparvarlik sohalardagi hamkorlik aloqalarini institutsional mustahkamlash va kengaytirishda muhim o‘rin tutadigan Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklash, kuchli “Buyuk Ipak yo‘li” brendini ilgari suramiz. Bizning asosiy g‘oyamiz — ¬Vatanimizda hukm surayotgan tinchlik va osoyishtalikni yanada mustahkamlash orqali iqtisodiyotning barqaror o‘sish sur'atlari, xalqimiz farovonligi va mamlakatimizning bundan buyon ham gullab-yashnashiga bor kuch-qudratimizni ¬bag‘ishlash orqali jonajon O‘zbekistonimizning milliy manfaatlari yo‘lida fidokorona xizmat qilishdir. Biz uchun yagona va ustuvor maqsad, bu — O‘zbekiston manfaati va yana bir bor O‘zbe¬kiston manfaatidir.Birlashgan Millatlar Tashkiloti dunyodagi yagona, universal xal¬¬qaro tuzilma hisoblanadi. Oʻzbekiston 1992-yilning 2-martida tashkilotning teng huquqli aʼzosiga aylandi. Aytish joizki, keyingi yillarda mamlakatimizning BMT bilan munosabatlari butunlay yangi bosqichga koʻtarildi. Bunda Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ilgari surilayotgan ochiq va manfaatli tashqi siyosat muhim ahamiyat kasb etyapti. Pirovardida respublikamiz xalqaro hamjamiyat orasida bir qancha dolzarb va global masalalarda pragmatik qarashlarni ilgari surib, ularni roʻyobga chiqarishda oʻziga xos model yaratdi.
— Soʻnggi yillarda davlatimizning Birlashgan Millatlar Tashkiloti bilan hamkorligi yana-da mustahkamlanib, kundan-kunga faollashib bormoqda. Aytingchi, oʻzaro munosabatlarimizning qaysi jihatlarini alohida qayd etgan boʻlardingiz?
— Darhaqiqat, bugungi kunda ¬Oʻzbekiston va BMT oʻrtasidagi ¬munosabatlar yangi maʼno-mazmun kasb etib, rivojlanib bormoqda. ¬Mamlakatimiz 1992-yil 2-martda tuzilmaga aʼzo boʻlgan boʻlsa, 1993-yilda Toshkentda BMTning vakolatxonasi oʻz faoliyatini boshladi. Shundan buyon respublikamiz BMT va uning ixtisoslashgan muassasalari bilan samarali hamda oʻzaro manfaatli hamkorlikni amalga oshirib kelmoqda.
Xulosa
1989-yilning mayida Farg‘onada o‘zbeklar va mesxeti turklari o‘rtasida dahshatli qirg‘inga aylangan ommaviy to‘qnashuvlar boshlanib ketdi, butun Farg‘ona olov ichida qoldi. Ziddiyat to‘lqini o‘sha kezlar respublika aholisining qariyb yarmi yashayotgan Farg‘ona vodiysini butunlay o‘z domiga olishi mumkin edi. Farg‘ona hodisalari payti 100 dan ziyod kishi qurbon bo‘ldi, mingga yaqin inson jarohatlandi, deb yozmoqda Karimov Fondi. Qayd etilishicha, ana shunday mushkul pallada Islom Karimov respublika rahbari etib saylandi. Saylanganidan keyin u zudlik bilan Farg‘onaga bordi. Karimovning puxta o‘ylagan siyosati va faol sa’y-harakatlari hamda jarayonda Markaz vakillari ham bevosita qatnashishi lozimligi haqidagi qat’iy talablari tufayli qonli ixtilof avj olmasdan to‘xtatib qolindi. Aks holda, butun respublikada beqarorlik yuzaga kelishi mumkin edi.
«Islom Karimov O‘zbekistonning turli hududlarida alanga olayotgan millatlararo ziddiyatlarni bartaraf etish bo‘yicha dadil va mardonavor chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Shu tariqa u 1990 yil fevral-mart oylarida Bo‘ka va Parkentda, 1990 yil iyun oyida O‘shda qonli etnik ixtiloflarning oldini oldi. Prezident Islom Karimov O‘zbekistonda istiqomat qilayotgan barcha millat va elatlarning teng huquqliligini ta’minlash, ham «titul» millat, ham milliy ozchiliklar manfaatlarini himoya qilishga alohida e’tibor qaratdi», deyiladi maqolada.
Ta’kidlanishicha, milliy va madaniy markazlarning tashkil etilgani O‘zbekiston xalqining birligi va yakdilligini ta’minlagan muhim omillardan biri sanaladi. Toshkentda mamlakatdagi milliy-madaniy markazlarning boshini qovushtirgan markaz ta’sis etildi, 1992-yil yanvarda u Respublika baynalmilal madaniyat markaziga aylantirildi. O‘sha yillari O‘zbekistonda tatar, nemis, koreys, ozarboyjon, qozoq, yahudiy kabi 54 ta milliy va millatlararo markazlarga asos solindi. Markazlar faoliyati, qolaversa, turli millat va elatlarning o‘z tarixi, adabiyoti, tilini o‘rganish, an’analar, milliy bayram, urf-odat va marosimlarni tiklash va rivojlantirish singari madaniy, ma’naviy va ijtimoiy talablarini qondirish uchun qulay muhit yaratildi.