Akadem I ya s. A. Isxakov, A. R. Raxmanov musulmon huquqi

Muvaqqat kafolatda 
kafil faqat kafolat muddati davomidagina 
mas’ul bo‘ladi. Masalan, bu kundan bir oygacha kafilman desa, kafil faqat 
o‘sha bir oy davomida mas’ul bo‘lib, u oy o‘tgandan keyin kafillikdan 
qutuladi. 
Kafillik tuzilgandan so‘ng, kafil o‘z kafilligidan kecha olmaydi. 
Lekin shartli va muddatli kafolatda qarz qarzdorning (qarz so‘raganning) 
zimmasiga (majburiyatiga) o‘tishidan muqaddam, kafil o‘z kafolatidan 
voz kecha oladi. Tortib olingan yoki vaqtincha foydalanib turishga 
berilgan (oriyatga) molning qaytarib berilishiga kafil bo‘lgan odam molni 
egasiga berishda yo‘l kira haqini tortib olgandan va oriyatga olgandan 
(foydalangan shaxsdan) undiradi.
Kafillikdan ozod bo‘lish.
Qarz asl yoki kafil tarafidan makful lahga 
to‘lanar ekan, kafil kafolatdan ozod bo‘ladi (qutuladi). Makful lah: « 
Kafilni kafolatdan soqit qildim yoki kafil tarafda mening haqim yo‘q», – 
desa, kafil qutulgan bo‘ladi. Kafilning ozod bo‘lishi aslning ozod 
bo‘lishini taqozo etmaydi. Aslning ozod bo‘lishi (qarzdan, talab va 
da’vodan) kafilning ozod bo‘lishini ta’minlaydi. 
Kafil makful bihni ma’muriy organlar orqali makful lahga topshirar 
ekan, makful lah qabul etsin yo qabul etmasin, kafil (bergan) kafilligidan 
ozod bo‘ladi. Lekin birorta tayinlangan shaharda topshirish shart qilingan 
bo‘lsa, boshqa yerda qarzni topshirish bilan kafolatdan qutulolmaydi. 
Hokimning huzurida topshirish shart qilinib kafil bo‘lganda, ko‘chada 
(yo‘lda) topshirish bilan kafillikdan chiqolmaydi, lekin mirshab huzurida 
topshirsa, ozod bo‘ladi. Talab etuvchining talabi asosida makful bihni 
topshirish bilan kafil kafolatdan ozod bo‘ladi. Ammo talab etuvchi talab 
etmasdan burun (qarzni) topshirsa, «Kafolatning taqozosi bo‘yicha 
(kafolatimni ado etib) topshirdim (berdim)», demagunicha (kafillikdan) 
ozod bo‘lolmaydi. «Falon kunga» (qarzni, kafolat obyektini) topshirishga 
kafil bo‘lgan odam o‘sha kundan avval u narsani topshirsa va makful lah 
uni olmasa, bunday kafil kafillikdan ozod bo‘lmaydi. Makful bih vafot 
etganda, kafil kafolatdan chiqqani kabi kafilning kafili bor bo‘lsa, u ham 
ozod bo‘ladi. Shuningdek, kafil olamdan o‘tsa, o‘z kafolatidan qutulgani 
kabi kafili bo‘lsa, u ham kafillikdan chiqadi. 
Ammo makful lahning vafoti bilan kafil kafolatdan ozod bo‘lmaydi, 
endi uning vorisi talabgor bo‘ladi. 
Zar kafillikdan ozod bo‘lish. 
Qarz egasi vafot etsa va qarzdor uning 
birdan-bir merosxo‘ri bo‘lsa, kafil o‘z kafolatidan ozod bo‘ladi. Agar qarz 
egasining boshqa vorisi ham bo‘lsa, kafil faqat qarzdorning ulushidan 
ozod bo‘lib, o‘zga vorisning ulushidan ozod bo‘la olmaydi. Kafil yoki asl 

---

120
qarzning biror qismi to‘g‘risida qarz egasi bilan kelishganlarida, agar 
ikkovi yoki aslning ozod etilishi shart etilgan yoki hech bir shart 
qo‘yilmagan bo‘lsa, ikkovi ham ozod bo‘ladi. Agar yolg‘iz kafilning ozod 
bo‘lishi shart etilgan bo‘lsa, faqat kafil ozod bo‘lib, talab qiluvchi esa 
ixtiyorli bo‘ladi: istasa barcha qarzni asldan va istasa kelishuv badalini 
(to‘lovini) kafildan, qolganini asldan oladi. 
Kafil makful lahni (qarz egasini) birovning ustiga havola etganda 
(o‘tkazganda), buni makful lah va muhal alayh (qarzni zimmasiga olgan) 
ham qabul etsa, u holda kafil va makful anh ozod bo‘ladi. Zar kafil vafot 
etganda, mol makful bihning merosidan talab qilinadi. Tovarning puliga 
kafil bo‘lganda bay’ (savdo) buzilsa yoki tovarning haqli egasi chiqib, 
olib qo‘ysa yoki aybi uchun qaytarib yuborilsa, kafil kafillikdan ozod 
bo‘ladi. 
Garov.
Islom qonunshunosligida shartnoma bo‘yicha bajariladigan 
majburiyatlarni amalga oshirishda garov ijobiy omillardan biri 
hisoblanadi. Garov biror qiymatga ega bo‘lgan moddiy ashyoni haq 
evaziga ushlab turishdir. Musulmon huquqida payg‘ambarimizning 
sunnatlari va ulamolar ijmosi garovning huquqiy asosi hisoblanadi. 
Muhaddislardan imom Buxoriy, Nasoiy, ibn Mojja rivoyatlariga ko‘ra, 
Muhammad (s.a.v.) o‘z sovutlarini bir yahudiyga garovga qoldirib, undan 
oilalari uchun arpa olganlar. Islom fiqhida