Академических наук 89 iqtisodiy o‘sishning mohiyati, turlari, bosqichi hamda omillari negmatova Nilufar Ergash qizi

МЕЖДУРОДНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ
АКАДЕМИЧЕСКИХ НАУК
 
91 
omillari samaradorligini oshirish hisobiga ta’minlanishi bilan bog‘liq. Ushbu 
turdagi ishlab chiqarish cheklangan ishlab chiqarish resurslarini yengib o'tishga 
olib keladi, texnologik jarayonni rag'batlantiradi. Intensiv iqtisodiy o‘sish 
omillari: fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish (birinchi navbatda, asosiy 
fondlarni yangilash hisobiga yangi texnologiyani joriy etish); asosiy va aylanma 
mablag'lardan foydalanishni takomillashtirish; xodimlarning malakasini 
oshirish; ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirishdan iborat. 
Haqiqatda ikkita qarama-qarshi turdagi iqtisodiy o‘sish bir-biriga bog'lanishi, 
birgalikda mavjud bo'lishi mumkin, chunki ishlab chiqarish resurslarining ayrim 
turlaridan intensiv foydalanish ko'pincha boshqalardan keng foydalanish orqali 
erishiladi. Shunday qilib, biz ishlatiladigan ishlab chiqarish omillari sonining 
ko'payishi va asbob-uskunalar va texnologiyani takomillashtirish natijasida 
ishlab chiqarish quvvatining oshishi bilan yuzaga keladigan aralash turdagi 
iqtisodiy o‘sish haqida gapirishimiz mumkin. Qoida tariqasida, qaysi omillar 
ustun bo'lishiga qarab, iqtisodiy o'sishning asosan ekstensiv yoki asosan 
intensiv turlari haqida gapiriladi. Iqtisodiy o'sishni o'rganishda, aksariyat 
iqtisodiy muammolarni o'rganishda bo'lgani kabi, vaqt omili ham muhim 
ahamiyatga ega. Vaqt o'tishi bilan intensiv o'sish omillari keng tarqalishi 
mumkin. Iqtisodiy o'sish milliy mahsulotning ayrim ko'rsatkichlarining ma'lum 
vaqt oralig'ida o'sishi sifatida o'lchanadi. Ekstensiv iqtisodiy o'sish ishlab 
chiqarishning texnik tarkibiy qismining bir xil darajasini saqlab qolgan holda 
ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar sonini ko'paytirishni nazarda tutadi. 
Ushbu yondashuv vositasi qo'shimcha xodimlarni yollash yoki ishlab 
chiqarishga investitsiyalarni ko'paytirish, xom ashyo sotib olish va ishlab 
chiqarishni kengaytirish bo'lishi mumkin. Ushbu usullar bir xil mahsulot yoki 
xizmatni ishlab chiqarishni ko'paytirishga va shu orqali yalpi ichki mahsulotning 
umumiy darajasini oshirishga imkon beradi. 
Intensiv iqtisodiy o'sish, iqtisodiy sifatni oshirish bilan bog'liq. Masalan, 
mahsulot birligini ishlab chiqarishda xomashyo sarfini kamaytirish bo‘yicha 
ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda, ishlab chiqarish texnologiyasi 
takomillashtirish intensiv iqtisodiy o‘sishga sabab bo‘ladi. Shunday qilib, 
intensiv iqtisodiy o'sish tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishning yanada 
zamonaviy va progressiv usullaridan foydalanishga asoslangan. 
Zamonaviy dunyoda iqtisodiy o'sishning faqat bitta turi kuzatilgan misollar 
yo'qligini tushunish muhimdir. Masalan, qo'shimcha ishchilarni yollash va eski 
xodimlarni yangi ishlab chiqarish texnologiyalariga o'rgatish tartiblari bo'lishi 

---